«Тарих жəне саяси-əлеуметтік ғылымдар» сериясы Серия «Исторические и социально-политические науки»
ДАМУЫ (ОҚОММ құжаттары негізінде)
жүктеу 5.01 Kb. Pdf просмотр
|
ДАМУЫ (ОҚОММ құжаттары негізінде) М.Б.Мейірбеков – «Сырдария» университетінің «Отан жəне шетел тарихы» кафедрасының аға оқытушысы Қазақстанның оңтүстік өңірі халқының кеңестік кезеңде өсіп-өнуіне кеңес үкіметі басшыларының жүргізген ұлт саясаты да əсерін тигізбей қоймады. Өлке халқының ұлттық құрамында өзгерістер байқалды. Өйткені, кеңестік жүйе басшылары əртүрлі науқаншылдық жоспарларды желеу етіп, еліміздің барлық облыстарына өзге ұлттың өкілдерін көптеп көшірді. Соның салдарынан жергілікті халықтың үлесі азайып, олардың пайыздық көрсеткіші басымдық танытты. Өзге ұлт өкілдерінің қоныстанған өңірлерінің бірі – Оңтүстік Қазақстан облыстары еді. Бұл аталған аймақтың қоныстанған халқын демогафиялық тұрғыдан қарастыру үшін облыстық мұрағат қорларының құжаттарын қарау қажет екендігі белгілі. Солай дей тұрсақта, мұрағат құжаттары ғылыми айналымға толықтай тартыла қойған жоқ. Мəселен, облыстық мұрағатта санақ материалдарының кейбір мəліметтері, əкімшілік-территориялық бөліністер, халықтың ұлттық құрамы, білім деңгейі, табиғи өсім, механикалық қозғалыс жəне халық шаруашылығы, əлеуметтік жағдайынан мəлімет 114 беретін құжаттардың негізінен бірқатары осында сақталған. Сондықтан, ондағы деректерді зерттеу жұмысына пайдалану тақырыптың маңыздылығын арттырып, күрделі шешімін табуы тиіс мəселелердің жан-жақты ашылуына мүмкіндіктер береді. Аталған өңір халқының əлеуметтік-демографиялық дамуынан мəліметтер беретін Оңтүстік Қазақстан облыстық мемлекеттік мұрағатының қорларында мынандай нақты құжаттар тізбесі бар: 1) 121-қор (Оңтүстік Қазақстан облысының əкімшілік-аумақтық бөліністері). 2) 393-қор (Сырдария губерниясының статистикалық бюросы 1918-1928 жж.). 3) 709-қор (Шымкент облыстық статистика басқармасы 1932-1965 жж.). 4) 709-қор (Оңтүстік Қазақстан облысының статистика басқармасы 1940-1987 жж.). 1927 жылдың соңы мен 1928 жылдың басында Қазақстанның əкімшілік-аумақтық құрылымындағы өзгерістер елді жалпы əкімшілік-құрылымдық аудандастырудың бір бөлігі болатын. Республикадағы жаңа əкімшілік-аумақтық құрылым жобасы бойынша губерния, уез, болыстар таратылып, үш сатылы: округ, аудан, қала, село, ауыл жүйесі енгізілді. Бұл жерде жалпы ортақ шаруашылық жəне аумақтық экономикалық тиімділігін қамтыған округ, белгілі нүктелерге, айналадағы байланыс жəне транспорт құралдарын оңтайлы пайдалану сияқты маңызды факторлар ескерілді. Қазақстанның оңтүстігінде окруктерді ұйымдастыруда суландыру, суды пайдалану мəселелері қаралды. Іс жүзінде суландыру, суару жүйелерін есепке алу жəне оларды дамыту мəселелері де алдыңғы кезекте тұрды. Əкімшілік-аудандық аудандастыру жобасын жан-жақты дайындықтан кейін 1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР-і Орталық Атқару комитетінің 6 шақырудағы 2 сессиясы бекітті. Қазақстан аумағында губерниялық бөліністің орнына 13 округ, 180 аудан құрылды. Оңтүстік Қазақстан облысының əкімшілік-аумақтық бөліністерінің қалыптасуына түрткі болған үкімет қаулылары мен қарарлары мұрағат қорларында сақталған. Енді солардың бірқатарын тізбелеп көрсек: 1928 жылы 17 қаңтарда Сырдария округі құрамына БАОК-ның шешімімен 21 аудан беріліп құрылды. Одан кейін 1932 жылы 11 қаңтарда ҚазКСР-і ОАК Төралқасының облыстық төменгі аудандастырылуы туралы қаулысы жəне 1-2 ақпандағы Бадам ауданын құру мен Шымкент ауданын тарату туралы қаулысы шықты /1/. 1935 жылы Оңтүстік Қазақстан облысының атқару комитеті Жалғызағаш ауылдық кеңесін Түркістан ауданынан Арыс ауданына беру туралы №33 қаулысы жəне 23 қазанда облыстық Төралқа шешімімен Ленгер мен Сайрам ауданының əкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы №442 қаулысы шыққан /2/. Облыстық мұрағат құжаттарына қарағанда жыл сайын шығарылған шешімдер мен қаулылар аудандардың құрамы, бөліністерінің өзгеруіне себепші болған. 1936 жылы 29 мамырда БОАК Төралқасының шешімімен Мақтаарал ауданының Асықата ауылдық кеңесін құру туралы қаулысы шықты /3/. 1937 жылы ОАК Төралқасының 31 наурыздағы Мақтарал ауданының əкімшілік-аумақтық бөлінуі туралы қаулысы қабылданды /4/. 1938 жылы 14 қаңтарда Оңтүстік Қазақстан облыстық атқару комитеті Төралқасы орталығы Шымкент қаласында орналасқан Шымкент ауылдық ауданын ұйымдастыру туралы қаулысы жəне осы жылдың 9 ақпанында облаткомның Төралқасы облыс құрамындағы Қызылорда, Қазалы, Қармақшы жəне Жаңақорған аудандарын Қызылорда облысына беру туралы қаулысы шықты /5/. Демек, əкімшілік-аумақтық бөліністер əр жылдарда бұйрықтар арқылы жүзеге асқандығын байқаймыз. 1939 жылы 16 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Фрунзе ауданын құру туралы жəне Сарыағаш, Фрунзе аудандарын құру туралы Жарлығы шықты. Ал, 1940 жылы 10 қарашада Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Киров ауданын құру туралы Жарлығы шықса, 1944 жылы 8 мамырдағы Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Ильич ауданын құру туралы қаулысы қабылданды /6/. 1948 жылы 7 шілде Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңес Төралқасының шешімімен Шымкент қаласындағы Орталық, Зауыт жəне Теміржол аудандарын тарату туралы қаулысы шыққан болатын. 1951 жылы 31 қаңтарда Оңтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің Қызылқұм ауданының орталығын Шардара ауылынан «Мақтаралға» көшіру туралы шешімі жəне 20 мамырда Киров ауданының Жаңадала жəне Андреев ауылдық кеңестерін құру туралы Жарлығы шықты /7/. 1954 жылы 27 сəуірде Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Қызылқұм ауданының Шардара ауылдық кеңесін Мақталы ауылдық кеңесі етіп қайта құру туралы жəне 15 шілдедегі облыс аудандарының əкімшілік-аумақтық бөлінісіндегі өзгерістер туралы Жарлығын қабылдады /8/. 1955 жылы 1 тамызда Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Түркістан ауданының Қантағы жəне Мырғалымсай жұмысшы поселкелерінен Кентау қаласын құру мен оның бағынысына Ащысай жұмысшы поселкесін беру туралы қаулысы қабылданды /9/. 1956 жылы 13 қаңтардағы Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Бостандық ауданын Өзбек КСР-нің құрамына беру туралы жарлығы шықса /10/, осы аталған жылдың 9 наурызында 115 Қызылқұм жəне Киров аудандарын Киров ауданы, Түркістан жəне Фрунзе аудандарын Түркістан ауданы етіп бекіту туралы Жарлығы шыққан еді /11/. 1957 жылы 14 қаңтарда КСР Жоғарғы Кеңес Төралқасы Мақтаарал ауданының Велико- Алексеевский поселкелік Кеңесін құру, Түлкібас ауданының Дауан ауылдық кеңесін тарату туралы жəне 17 қаңтарда Киров ауданының Андреев ауылдық кеңесін Абай ауылдық кеңесі етіп, қайта атау, Түркістан ауданында Калинин ауылдық кеңесін құру туралы бұйрығы шықты /12/. 1958 жылы 17 қаңтарда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасы Түркістан ауданында Калинин ауылдық кеңесін құру жəне 27 наурызда Калинин ауылдық кеңесінің орталығы Калинин атындағы ұжымшардың орталық усадьбасынан, Жуалы кеңшарының орталық усадьбасын көшіру туралы Жарлығы қабылданды. Одан кейін оңтүстік өңірге қатысты өзгерістер 1959 жылы 22 мамырда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасы Ильич ауданының орталығын Ильич поселкесінен Жетісай поселкесіне ауыстыру туралы Жарлығы шыққан болатын. Сонымен қатар, 6 қазандағы Қазығұрт жəне Пролетар ауылдық кеңестерін Қазығұрт ауылдық кеңесі етіп біріктіру, Георгиев ауданы Қазығұрт ауылдық кеңесінің орталығын Ұйымшыл ауылынан Сұлтанрабат ауылына көшіру, Георгиев ауданының Сайрамсу ауылдық кеңесін тарату, Созақ ауданының Энгельс ауылдық кеңесін құру туралы Жарлығы қабылданды /13/. Оңтүстік Қазақстан облысының мемлекеттік мұрағатында 1939 жылдың санақ мəліметтері де кездеседі. Ондағы мəлімдеме бойынша халықтың ұлттық құрамы мынандай: Түркістанда барлығы – 73750, орыстар – 17637, қазақтар – 43563, украиндар – 3105, өзбектер – 24678, татарлар - 1967, тəжіктер – 61, немістер – 194, кəрістер – 79, басқалары – 2489 адамды құрады. Фрунзе ауданында барлығының саны – 20023 адам болса, Созақ ауданында барлығы – 16300, орыстар – 1481, қазақтар – 11285, украиндар – 470, өзбектер – 2310, татарлар – 69, тəжіктер – 2, немістер – 21, кəрістер – 16, басқалары – 646 адам болды. Ал, Шəуілдірде барлығы – 27793, орыстар – 2836, казактар – 22749, украиндар – 627, өзбектер – 451, татарлар – 123, тəжіктер – 23, немістер – 72, кəрістер – 45, басқалары – 867 адам еді. Шаян ауданында барлығы - 30405, орыстар – 4482, қазақтар, украиндар – 2450, өзбектер – 56, татарлар – 236, тəжіктер – 8, немістер – 94, кəрістер – 246, басқалары – 1170 адам. Арал ауданында барлығы – 52586, орыстар – 10196, қазақтар – 30091, украиндар – 2595, өзбектер – 4165, татарлар – 823, тəжіктер – 643, немістер – 166, кəрістер – 592, басқалары – 3315 адам болған. Сондай-ақ, Бостандық ауданында барлығы – 63171, орыстар – 14546, қазақтар – 13253, украиндар – 2468, өзбектер – 17415, татарлар – 1429, тəжіктер – 8679, немістер – 279, кəрістер – 550, басқалары – 4542 адамды құрады. Сайрам ауданында барлығы – 43841, орыстар – 7691, қазақтар – 6679, украиндар – 3146, өзбектер – 23817, татарлар – 591, тəжіктер – 25, немістер – 142, кəрістер – 289, басқалары – 1461 адам екендігі көрсетілген. Арыста барлығы – 55695, орыстар – 12708, қазақтар – 36457, украиндар – 3101, өзбектер – 510, татарлар – 850, тəжіктер – 18, немістер – 239, кəрістер – 224, басқалары – 1583 адам екен. Жуалыда барлығы – 32733, орыстар – 12708, қазақтар – 13696, украиндар – 8554, өзбектер – 116, татарлар – 190, тəжіктер – 13, немістер – 692, кəрістер – 791, барлығы – 1638 адамды құраса, Қаратас ауданында барлығы – 33204, орыстар – 4219, қазақтар – 23800, украиндар – 1098, өзбектер – 1784, татарлар – 370, тəжіктер – 13, немістер – 986, кəрістер – 289, басқалары – 645 адам. Ильичевкада барлығы – 17446, орыстар – 6749, қазақтар – 37708, украиндар – 1133, өзбектер – 770, татарлар – 679, тəжіктер – 146, немістер – 261, кəрістер – 229, басқалары – 3780 адамдық көрсеткіште болды. Киров ауданында барлығы – 23227 адам тіркелген. Ленгір ауданында барлығы – 47577, орыстар – 12003, қазақтар – 22010, украиндар – 7589, өзбектер – 3209, татарлар – 562, тəжіктер – 7, немістер – 63, кəрістер – 449, басқалары – 1685 адам саны көрсетілген. Сарыағаш ауданында барлығы – 43956 адам болды. Келес ауданында барлығы – 27031, орыстар – 12339, қазақтар – 46354, украиндар – 2527, өзбектер – 2523, татарлар – 1503, тəжіктер – 117, немістер – 2326, кəрістер – 243, басқалары – 3055 адамды құраса, Түлкібаста барлығы - 48887, орыстар – 1346, қазақтар – 21921, украиндар – 94738, өзбектер – 1071, татарлар – 501, тəжіктер – 12, немістер – 196, кəрістер – 853, басқалары – 1433 адам еді. Шымкент ауданында барлығы – 22128, орыстар – 3586, қазақтар – 11251, украиндар – 1089, өзбектер – 5374, татарлар – 247, тəжіктер – 2, немістер – 47, кəрістер – 86, басқалары – 446. Шымкент қаласында барлығы – 74421, орыстар – 36675, қазақтар – 9738, украиндар – 7729, өзбектер – 12438, татарлар – 3179, тəжіктер – 52, немістер – 285, кəрістер – 1050, басқалары – 3275 адам екендігі анықталған. Бұл санақ материалдарының жариялаған облыстық статистика басқармасының бастығы Чернышев пен Статист қызметкер Ногина екендігі көрсетілген /14/. Демек, 1939 жылғы Бүкілодақтық санақ мəліметтерінің толықтай болмаса да, осындай мəліметтер кездеседі. Келтірілген деректерден ұлттық құрамға байланысты үлес салмағы мен пайыздық көрсеткішін байқаймыз. 116 Мұрағат материалдарына қарағанда ауыл жəне қала халқының саны жөнінде де мəліметтер бар. Мəселен, Оңтүстік Қазақстан статистикалық басқармасының қызметкері Хонақбаева 1947 жылдың 1 қаңтарында берген мəлімдемесінде төмендегідей халық санын көрсеткен: Арыс ауданында – 14528, ауылда – 27029, барлығы – 41552 адам. Бостандық ауданында – 13812, ауылдарында – 35884, барлығы – 49696, Георггиевскийде ауылдарында – 77257, барлығы – 37357, Жуалыда барлығы – 25541 адам болды. Ильичевскийде 21699, ауылда – 13203, барлығы – 34902 адам. Қаратастың ауылында барлығы – 24208 адам болса, Келестің ауылдарында барлығы – 16828 адам болды. Қызылқұмның ауылдарында барлығы – 10246 адам. Кировтың ауылдарында – 9232 адам болса, Мақта-Арал ауылдарында барлығы – 21207 адам екен. Сайрам ауылдарында – 39213 адамды құраса, Сарыағаш ауылында – 311038 адам болды. Созақ ауылдарында – 14290. Түркістан ауданында – 58700, ауылдарында – 15904, барлығы – 74004 адам. Түлкібас ауданында – 9800, ауылында – 38770, барлығы – 48570 адамды құраса, Фрунзенің ауылдарында – 11735 адамды құрады. Шаян ауданында – 1394, ауылдарында - 23138, барлығы – 24532 адам болған. Шымкент ауданының ауылдарында – 19670, барлығы – 19670 адам тіркелген. Шəуілдір ауылдарында – 14419, Ленгір ауданында – 14299, облыс бойынша қала халқының саны – 219049, ауыл - 428907, барлығы – 647956 адамды құрады /15/. Бұл көрсетілген мəліметтерден шығатын қорытынды өңір халқының əлеуметтік-демографиялық дамуына қатысты материалдарды нақты деректер ретінде пайдалана отырып, ғылыми еңбек жазуға болатындығында. 1. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 23-іс, 26-п. 2. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 389-іс, 473-п. 3. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 1659-іс, 26-п. 4. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 609-іс, 11-п. 5. ОҚОММ 121-қ, 4-т, 97-іс, 7-п. 6. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 122-іс, 8-п. 7. ОҚОММ 121-қ, 3-т, 304-іс, 5-п. 8. ОҚОММ 121-қ, 8-т, 48-іс, 191-192-пп. 9. ОҚОММ 121-қ, 12-т, 371-іс, 2-п. 10. ОҚОММ 121-қ, 8-т, 281-іс, 2-п. 11. ОҚОММ 121-қ, 8-т, 107-іс, 8-п. 12. ОҚОММ 121-қ, 25-т, 93-іс, 17-п. 13. ОҚОММ 121-қ, 1-т, 415-іс, 59-60-пп. 14. ОҚОММ 709-қ, 2-т, 694-іс, 32-33-пп. 15. ОҚОММ 709-қ, 2-т, 707-іс, 19-п. Резюме В статье рассмотрено административно-территорияльное деление и демографическое развитие региона по материалам архива Южно-Казахстанской области (20-50-х ХХ века). Summary This article is about an administrative – territorial devision vend social-demografic development of South Kazakhstanis regions according to the archives in the 20-50 years in the XX century. КАДРОВОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ НЕФТЯНОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КАЗАХСТАНА В 50-80-е годы ХХ века Ш.У.Ахметова– соискатель Актюбинского государственного педагогического института В настоящее время Республика Казахстан является одной из наиболее влиятельных государств на мировой арене, принимающего активное участие в решении многих важнейших проблем современной экономики и политики. Известно, что нефтегазовая отрасль Республики Казахстан имеет более чем столетнюю историю. Республика обладает достоверными разведанными запасами нефти и газа, а также прогнозными ресурсами, являющимися надежной основой для дальнейшего развития нефтегазового комплекса. Доказанные запасы нефти страны на начало текущего столетия составили 21 117 млрд. баррелей, или 2,9 млрд. тонн нефти и газового конденсата /порядка 2% от мировых запасов/ и 1,8 трл. куб. м газа /1/. Одним из важных вопросов развития нефтяной индустрии является вопрос его кадрового обеспечения. Особенно актуальным стал этот вопрос в 50-80-е годы, когда в Казахстане были открыты такие крупные месторождения нефти и газа, как: Кенкияк, Узень, Прорва, Тенгиз, Жанажол и др. В эти годы первоочередными районами работ явились: Южно-Эмбинское поднятие и его юго-восточный склон, Устюрт, Мангышлак, Бузачи, Актюбинское Приуралье, Западное Примугоджарье, северный и северо-западный борта Прикаспийской впадины. В 1957 г. Министерством нефтяной промышленности СССР и объединением «Казахстаннефть» было принято решение о создании треста «Мангышлакнефтеразведка». Через год трест был передан в подчинение Министерства геологии Казахской ССР. Геологическим картированием и сейсморазведкой на полуострове были выявлены крупные структуры Жетыбай, Карагие, Узень и другие, сходные по характеристикам с богатейшим месторождением Газли и Центрально-кызылкумской структурой с большими запасами газа. Разведочное бурение началось с Жетыбайского поднятия, затем переместилось к югу от него в более погруженную часть Южно-Мангышлакского прогиба и в пределы Южного Устюрта, а также на Южно-Эмбинское поднятие и на побережье Каспийского моря юго- восточнее Каратона. Именно здесь в 1960 г. было открыто крупное месторождение Прорва. Промышленные запасы нефти месторождения Прорва вместе с месторождением Кенкияк превысили все ресурсы углеводородного сырья, разведанных до 1959 г. в Урало-Эмбинском районе /2/. Важным направлением стали разведка и подготовка к промышленной эксплуатации месторождений междуречья Урал-Волга. Первооткрывателями нефтяных залежей междуречья считаются геофизик Д.М. Далаков, главный геолог Макатской экспедиции С.К. Курманов, инженер- буровик, начальник этой экспедиции С.Б. Балгимбаев, буровой мастер Ш. Бармаков. Месторождения данного междуречья вводились в строй в следующей последовательности: 1962 г. – Мартыши, 1967 г. – Камышитовое, 1968 г. – Жанаталап, 1969 г. – Гран и Октябрьское. 5 июля 1961 г. был открыт первенец нефтяного Мангышлака – Жетыбай. На скважине №6, откуда ударил фонтан нефти, работала бригада мастера Николая Петрова из Жетыбайской нефтеразведки. В августе 1961 г. было открыто месторождение Узень, когда из структурно-поисковой скважины К-18 ударил первый фонтан газа, которую бурила бригада мастера Г. Абдразакова. Позднее в декабре того же года на Узене из скважины №1 был получен мощный фонтан нефти под руководством бригады бурового мастера М. Кулебякина. С июля 1965 г. на месторождении Узень началась промышленная добыча нефти, и к концу этого года было добыто 335 тыс. тонн. Нефть Узеня качественно превосходит нефть Волго-Уральской области. Осваивалось и вблизи расположенное месторождение Жетыбай. Только по этим двум месторождениям полуострова Мангышлак извлекаемые запасы нефти составляли несколько сот миллионов тонн /3/. За первые 10 лет освоения полуострова работники данного треста открыли, разведали и передали в промышленную разработку еще несколько высокопродуктивных месторождений, равных которым до этого не было в Казахстане – Тенге, Тасбулат, Карамандыбас, Восточный Жетыбай. В совокупности своей они послужили базой для создания на западе республики еще одного крупного нефтегазового комплекса. Севернее Мангышлака на полуострове Бузачи был открыт, разведан и подготовлен к разработке еще один нефтегазоносный район. К 1973 г. трест был реорганизован в комплексную экспедицию «Мангышлакнефтегазразведка». В январе 1974 г. на Каражанбасе из скважины К-12, которую бурила бригада мастера С. Таянова, ударил фонтан нефти дебитом более 100 кубометров в сутки. В 1975 г. было открыто Северо-Бузачинское месторождение, а в 1976 г. – Каламкасское. На территории Актюбинской области геолого-поисковые работы проводились в Западном Примугоджарье и Актюбинском Приуралье. Действительно в августе 1959 г. вблизи поселка Кенкияк в 200 км от г. Актюбинска было обнаружено новое крупное месторождение нефти. Из скважины №34 ударил 20-метровый фонтан, который за каждый час выбрасывал примерно по 5 тонн нефти /4/. Месторождение Кенкияк было открыто рабочими Примугоджарской партии треста «Актюбнефтеразведка» под руководством начальника партии Г. Таршилова. Открытие данного месторождения имело большое значение для создания новой базы нефтедобывающей промышленности в Западном Казахстане, в частности в Актюбинской области. 118 Постепенно в Западном Казахстане в глубокое бурение вовлекались новые площади. Данные, полученные в результате бурения Тенгизского месторождения, значительно обогатили представления специалистов о структурных особенностях глубоких горизонтов и послужили исходным материалом для форсированного наступления на подсолевые отложения палеозоя в 70-е годы. Признаки нефти и газа, а также промышленные притоки были получены в первых скважинах площадей Шолькара, Биикжал, Улькентюбе, Кумшеты, Тортай, Равнинная и других. Созданному в 1972 г. в Гурьеве управлению «Казнефтегазразведка» были поручены организация и проведение геологоразведочных работ на всей территории Западного Казахстана. Повышенное внимание к разведке подсолевых горизонтов вскоре принесло результаты. В декабре 1979 г. был получен первый фонтанный приток Тенгизской нефти, который выбрасывал в сутки около 400 кубометров. Данное месторождение отличается огромными запасами нефти и газа, мощностью продуктивных горизонтов, глубиной залегания, аномально высоким пластовым давлением, высокой концентрацией сероводорода в пластовом флюиде. Подготовка месторождения к промышленной эксплуатации осложнялась высотой продуктивной толщи, и необходимостью осуществления мер по безопасности и охране окружающей среды, ингибиторной защите трубопроводов, оборудования и т.д. Отечественная индустрия оказалась не готовой к немедленному освоению подобного месторождения, тем более при отсутствии необходимой социальной инфраструктуры. Но, несмотря на это, создание Тенгизского нефтегазового комплекса кардинально изменило отношение в деле освоения природных ресурсов в Казахстане. Позднее были открыты несколько подобных Тенгизскому нефтегазовых месторождений – Королевское, Елемес, Имашевское, а также доказана перспективность Гурьевского свода. Суммарные запасы подсолевых залежей всех этих месторождений выдвинули казахстанский Прикаспий по значимости на второе место в СССР после Западной Сибири. Значительно лучше была обстановка в традиционной разведке солянокупольных областей. За короткий период были открыты, разведаны и переданы в разработку надсолевые месторождения Забурунье в междуречье Урал – Волга, Орысказган, Северный Жолдыбай, Жиланкабак, Кисимбай, Молдабек Восточный, Котыртас Северный в Эмбинской зоне. Также завершались разведкой залежи на площадях Нсановская, Кырыкмылтык. В мае 1979 г. было открыто Карачаганакское нефтегазоконденсатное месторождение, и с 20 октября 1984 г. находится в стадии опытно-промышленной эксплуатации. Запасы газа на месторождении составляют 1341 млрд. куб. м., конденсата – 866,9 млн. тонн, нефти – 394,5 млн. тонн, растворенного газа – 283 млрд. куб. м. К особенностям строения Карачаганака относится высокое содержание конденсата в пластовом газе, требующее поддержания пластового давления для его максимального извлечения. С открытием в 1978 г. крупнейшего нефтегазового месторождения Жанажол в Актюбинской области встал вопрос о подготовке его к промышленной разработке /5/. В связи с этим, приказом министра нефтяной промышленности за № 157 от 10 марта 1981 г. было создано нефтегазодобывающее управление «Октябрьскнефть». В результате к концу 80-х годов Западный Казахстан стал одной из нефтегазодобывающих регионов на постсоветском пространстве. Геологами, рабочими – нефтяниками была проведена большая организационная работа по проведению геолого-поисковых, разведочных работ на Южном Мангышлаке, Устюрт, Актюбинском Приуралье, Западном Примугоджарье. Результатом их целенаправленного труда стало открытие месторождений нефти Прорва, Боранколь, Кенкияк, Жетыбай, Узень, нефтегазоконденсатных месторождений Тенгиз, Жанажол и другие. Бесспорно, в открытии и освоении природных богатств Западного Казахстана велика заслуга нефтяников. Свидетельством тому может служить обращение председателя Западно-Казахстанского Совнархоза С.Утебаева в ЦК КПК, Совет Министров Казахской ССР от 28 сентября 1962 г., где говорится: «… За последние годы выявлена нефтегазоносность новых месторождений Танатар, Прорва, Кенкияк, Жетыбай и Узень. Следует отметить, что открытие этих месторождений является заслугой не Мингеологии и не результат эффективности геологоразведочных работ, проводимых Мингеологией, а результат предшествующего многолетнего творческого труда большого коллектива нефтяников Эмбы, давших исходные данные для постановки разведочных работ. Геологоразведочные работы в районе этих месторождений были начаты задолго до Мингеологии» /5, с.59/. Следует отметить, что в подготовке рабочих кадров для освоения нефтяных богатств Западного Казахстана большую роль сыграли учебные заведения профессионально-технического образования, позднее высшего образования республики. Так, в тресте «Актюбнефтеразведка» если в 1955 г. 119 насчитывалось 35 специалистов с высшим и 55 – со средним специальным образованием, то почти полгода спустя первых было уже 62, а вторых – 88 человек /6/. На Мангышлаке только за 1961 год профессионально-техническими училищами было подготовлено и направлено 700 квалифицированных рабочих /7/. Если в 1966 году они передали предприятиям нефтяной промышленности 639 молодых рабочих, то в 1970 году – 890. Всего же за 1966-1970 гг. ими было подготовлено 3467 квалифицированных рабочих. Другой важной формой подготовки новых рабочих явилась их подготовка непосредственно на производстве, путем индивидуально-бригадного обучения и через постоянно действующие курсы и школы. Система индивидуально-бригадного ученичества ускоряла процесс расширенного воспроизводства квалифицированных кадров. Особую значимость подготовка рабочих кадров нефтяников непосредственно на производстве приобрела в период освоения нефтяных богатств Мангышлака. На полуостров ехали сотни юношей и девушек. Основными формами повышения квалификации стали: производственно-технические курсы, школы по изучению передового опыта, курсы целевого назначения, обучение вторым профессиям, постоянно действующие школы и курсы. Большое распространение находило шефство передовиков над молодыми рабочими, наставничество. Такие мастера буровых бригад, как К.Калиев, Н.Петров, В.Несветайлов, А.Еремин обучили своему делу десятки молодых рабочих. Только на нефтяных предприятиях Южного Мангышлака в среднем за год около 1,5 тыс. рабочих повышали свой квалификационный уровень. В целом за 1959-1970 годы повысили квалификацию и овладели смежными профессиями около 20 тыс. рабочих нефтяной промышленности республики. Большое внимание уделялось и подготовке, инженерно-технических работников. Гурьевский политехнический техникум выпускал ежегодно более 200 техников, буровиков, энергетиков, механиков по двигателям, по оборудованию нефтяных и газовых промыслов, которые направлялись непосредственно на нефтепромыслы, в нефтеразведочные экспедиции. Чтобы обеспечить развивающуюся нефтяную промышленность кадрами, объединение «Казахстаннефть» с 1964 года обучает за счет производства в различных институтах нашей страны большое количество молодежи. Достаточно сказать, что в 1966 году в нефтяные высшие учебные заведения страны поступило 78 человек, в 1967 году – 100, в 1968 – около 250 человек из Гурьевской области. В целом численность промышленных рабочих по данным Ж.М. Асылбековой в 1960-1970 годах выросла на 39,6%, т.е. с 530 тыс. до 877 тыс. человек /8/. Изменения коснулись и национального состава рабочего класса, но в промышленности коренное население было представлено очень слабо. Так, удельный вес казахов среди рабочих в 1957-1973 годах даже сократился с 17,4% до 11,7%. В начале 70-х годов казахи преобладали только в нефтедобывающей и газовой промышленности. Относительно крупные отряды национальных кадров трудились в нефтедобыче /36,7%/. На нефтяные промыслы переводились целые производственные коллективы. Так, с начала 60-х годов на полуостров Мангышлак приехали целые группы рабочих и специалистов из Российской Федерации, Азербайджана, Туркмении, Белоруссии, Армении, Грузии, Татарии, Башкирии, Дагестана. В результате к середине 60-х годов на Мангышлаке трудились представители почти 50 наций и народностей. Например, в буровой бригаде Н. Федищева работали посланцы Российской Федерации, Туркмении, Таджикистана, Татарии, Чечено-Ингушетии. В бригаде бурового мастера Г. Абдразакова, состоявшей из 27 человек, трудились представители шести национальностей: русские, украинцы, белорусы, казахи, татары, кумыки. Столь же многонациональной была вышкомонтажная бригада Ф. Бикушева из 11 человек, в которой трудились посланцы пяти республик. В геолого-поисковой партии №1 треста «Казахстаннефтегеофизика», состоявшей из шести человек, работали представители четырех национальностей. В истории развития нефтяной промышленности активное участие принимали такие специалисты и ученые, как: И. Губкин, Д. Досмухамбетов, Ш. Есенов, С. Утебаев, Б. Сагингалиев, Н. Имашев, Р. Сагиндыков, М. Маташев, Б. Хахаев, Т. Жумагалиев, С. Чакабаев, А. Абдуллин, Э. Воцалевский, С. Курманов, С. Утегалиев, С. Балгимбаев, Н. Балгимбаев, М. Балгимбаев, З. Булекбаев, Л. Дмитриев, К. Жоламанов, Г. Вахитов, В. Сафронов, А. Дергачев, С. Камалов, В. Тимонин и другие. 1. Укушев Е.Е. Экономическая эффективность функционирования нефтегазового комплекса Республики Казахстан: проблемы и перспективы: Автореф. дисс. ... к.э.н. – Алматы, 2009, с.3. 120 2. Шаукенбаев Т. Урало-Эмбенский нефтеносный район. – Алма-Ата: Казгосиздат, 1960. – 226с. 3. Темиргалиев К.Е. Борьба за нефть Казахстана /Партийное руководство развитием нефтяной промышленности.1920-1970гг./. – Алма-Ата: Казахстан, 1982. – 178с. 4. Байдосов З.Б., Сейтпагамбетов Ж.С., Султангалиева Г.С., Нуржанов Р.Н. Актюбинская нефть: история и современность. – Актобе, 2000. – 402с. 5. Кобенова Г.И. Проблемы и перспективы развития казахстанской нефти в ХХ – начале ХХ1 вв. – Актобе, 2008. – 192с. 6. Государственный архив Актюбинской области, ф.13, оп.22, д.231, л.5. 7. Кисляков В.В. Развитие нефтяной промышленности, формирование и подготовка рабочих кадров нефтяников Казахской ССР /1946-1970 гг./. Автореф. дис.... канд. ист. наук. – Алма- Ата, 1982. – 26с. 8. Асылбекова Ж.М. Промышленные рабочие Казахстана в 1959-1970 гг. /численность и состав/: Дис. ... канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1993. – 191с. Түйін Бұл мақалада ХХ ғасырдың 50-80 жылдары Қазақстан мұнай өнеркəсібінің өркендеуіне байланысты кадрларымен қамтамасыз ету мəселесі қарастырлыған. Summary Given article on new material allows all-round to consider the history of the development to oil industry Kazakhstan in context politicians Soviet government in 50-80-e years ХХ age and install the sources, the number, national and age composition of the personnel/frames/ to oil industry. Каталог: docs -> vestnik vestnik -> С. А. Жиренов Бас редактордың орынбасары vestnik -> С. Г. Тажбаева Редакция алқасы vestnik -> Хабаршы вестник «Көркемөнерден білім беру» vestnik -> Абай атындағы vestnik -> Хабаршы вестник vestnik -> Вестник Казнпу им. Абая, серия «Художественное образование», №1(42), 2015 г vestnik -> Хабаршы вестник «Жаратылыстану-география ғылымдары» vestnik -> Вестник Казнпу имени Абая, серия «Молодой ученый. Поиски. Проблемы. Исследования», №1(5), 2015 г жүктеу 5.01 Kb. Поделитесь с Вашими друзьями:
|