ИНФОРМАТИКА. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

ИНФОРМАТИКА. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
БІЛІМ БЕРУДІ АҚПАРАТТАНДЫРУ 
ИНФОРМАТИКА, МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИНФОРМАТИКИ 
_______ _____ _____ ИНФОРМАТИЗАЦИЯ  ОБРАЗОВАНИЯ___________ ____________
Алғашқы деректерді алу үдерісі ақпаратты өңдеудің  автоматтандырьшған жүйесін 
құру кезінде ескеру қажет болатын бірқагар ерекшеліктерге ие.
Экономикалық  ақпаратқа  қойылатын  ең  маңызды  талаптар  мыналар:туралылық, 
пайдалылық, жеделділік, нақтылық, дэйектілік, тұрақтылық, жеткіліктілік  [3].
Ақпараттың  туралылығы  оны  барлық  тұтынушылардың  бірмэнді  қабылдауын 
қамтамасыз етеді.
Ақпараттың құндылығы (немесе пайдалыдығы), егер ол тұтынушылардың алдында 
түрган мақсатқа қол жеткізулеріне ықпал еткен жағдлайда байқалады.
Ақпараттың  қүндылығы  -   бұл  салыстырмалы  қасиет:  бірдей  ақпараттың 
құндылығы  эртүрлі  түтынушы  үшін  эртүрлі  болады.  Уақыт  өте  келе  ақпараттыц 
құндылығы  азаяды -  ол  ескіреді.  Алайда,  ақпаратты  уақыттың  өзі  емес,  қолданыстағы 
ақпаратты  толықтай  немесе  ішінара  қабылдамайтын,  оны  нақтылап,  толықтырып, 
қосымша эсер қалдыратын мәліметтердің жаңа үйлесімін беретін жаңа ақпараттың пайда 
болуы ескіртетіндігін ескеру керек.
Жеделділік 
қажетті  есеп  айырысулар  мен  өзгерген  жағдайларда  шешімдер 
қабылдау үшін ақпараттың өзектілігін қамтып корсетеді.
Нақтылық  жүйенің  қызмет  ету  тиімділігі  сақталатын,  бастапқы,  сол  сияқты 
қорытынды ақпараттың бүрмалануының шекті деңгейін анықтайды.
Дэйектілік  ақпараттың  шынайы бар  объектілерді  қажетті  нақтылықпен  бейнелеу 
қасиетінімен  анықталады.  Ақпараттыц  дэйектілігі  қажетті  нақтылықтың  сенімді 
ықтималдығымен, яғни ақпарат көрсеткен параметр мэні қажетті нақтылық шегінде осы 
параметрдің шынайы мәнінен ерекшеленбейді  деген  ықтимадцықпен олшенеді.
Ақпараттың  түрақтылығы  оның  қажетті  нақтылықты  бүзбай  бастапқы  деректерді 
өзгертуге эрекет ету қабілеттілігін көрсетеді.  Ақпараттың тұрақтылыгы оны іріктеу мен 
қалыптастыруға таңдап алынған әдістемемен анықталады.
Ақпараттың  жеткіліктіліті  (толықтығы)  оның  қүрамында  мэліметтердің  дұрыс 
шешім қабылдауға ең аз қажетті көлемі бар дегенді білдіреді. Толық емес ақпарат (дүрыс 
шешім  қабылдауга  жеткіліксіз)  түтынушы  қабылдайтын  шешімдердің  тиімділігін 
төмендетеді.  Артықгық  эдетте  жеделділікті  төмендетеді  жэне  шешім  қабылдауды 
қиындатады,  бірақ есесіне ақпаратты аса түрақты етеді.
ЭА  құрылымдык  қурамдастары.  Экономикалық  көрсеткіштер  түрлі  қарапайым, 
сол  сияқты  күрделі  болмыстарды да  сипаттайды.  Әрбір  болмыс  (зат,  үдеріс,  қүбылыс, 
объекті)  белгілі бір қасиеттерге ие (салмағы, габариттері, құны жэне т.б.).  қандай да бір 
болмысты  бейнелейтін  мэліметтер  жиынтығын  ақпараттық  жиынтық  не  болмаса 
ақпараттың қүрама бірлігі деп атайды.  Әдетте ақпараттық жиынтық сатылы қүрылымға 
ие.  Мысалы,  «Жеткізуші  туралы деректерде»  оның  «А.Ә.Т.»,  «Мекенжайы»,  «Тауарлар 
номенклатурасы»,  «Жеткізу  шарты»  көрсетіледі.  «Мекенжайы»  «Пошта  индексін», 
«Қаланы» жэне т.б.  көрсетуді талап етеді  [3].
Ақпараттық  жиынтықты  нақтылау  дәрежесі  ақырғы.  Әрі  қарай  мағыналық 
бірліктерге  бөлінбейтін  ақпараттық  жиынтық 
деректеме  деген  атауға  ие  болды. 
Ақпараттық  жүйелерді  сипаттау  кезінде  оның  синонимдерін  қолданады:  сөз,  деректер 
элемен гі, анықтауыш.
Деректемелер  (құжаттардың) -  олардың жоқтығы мәмілені  немесе құжатты заңды 
күшінен  айыратын,  мэміле  немесе  қүжат  қүрамындағы  формалды  элементтер 
жиынтығы;  оларсыз  қүжаттар  қазіргі  заманғы  операциялар  үшін  негіз  бола  алмайтьш, 
құжаттарға  арналған  қолданыстағы  ережелерде  немесе  заңдарда  козделген  міндетті 
деректер.  Деректеме  экономикалық  ақпараттың  (күні,  сомасы,  атауы  жіне  т.с.с.)  негізгі 
элементі  болса  да,  оның,  жеке  алынған  жағдайда,  экономикалық  маңыздылыгы 
болмайды [3].
218

Хабаршы
  •  
Вестник
«Физика-математика гылымдары» сериясы • Серия «Физико-математические науки», 
______________________________________ №2 (50) -2015______________________________________
Деректемелердің  екі  түрін  ажыратады:  деректеме  -   белгі  жэне  деректеме  -  негіз. 
Егер  деректеме  ақпараттьщ  сапалық  қасиеттерін  (эрекет  уақыты  немесе  орны, 
орындаушының  Т.А.Ә.  жэне  т.б.)  сипаттайтын  болса,  онда  оны  деректеме  -   белгі  деп 
атайды.  Егер  де  деректеме  сандық  сипаттаманы  білдірсе  (өнімнің  данадағы  көлемі, 
рубльдегі құны жэне т.б.), онда оны  деректеме - негіз  деп атайды.
Бір  деректеме  —негізді  бір  немесе  оған  сэйкес  бірнеше  деректеме-белгілермен 
байланыстыру  көрсеткішті  түзеді.  Көрсеткіш  -   экономикалық  мэні  бар,  бейнеленетін 
объектіге  (затқа,  үрдіске,  қүбылысқа)  сандық  сипатгама  беретін,  сапалы  анықталган 
шама.  Бүл дербес хабарлама қүрастыруға немесе қүжатты қалыптастыруға жеткілікті ең 
кіші  қүрамның  акпараттық  жиьштығы.  Мысалы,  «бес  жұп  эйелдер  етігі»  ақпаратгық 
жиынтығы  «бес»  деген  деректеме-негізден  және  үш  «жұп»,  «эйелдер»  жэне  «етігі» 
деректеме-белгіден  түрады,  экономикалық  мэні  бар  жэне  сондықтан  көрсеткіш  больш 
табылады.  Қисынды байланысқан деректемелер жиынтығы заңды күшке ие.
Қорыта  айтқанда,ең  алдымен  деректерді  жинау  дегеніміз  эдеттегі  еңбек  үдерісі, 
жэне  де  ол  нақты  біліктілікті  жэне  күш  пен  уақыт  жүмсауды  талап  етпейтіндігін 
ескеруіміз  керек.  Әрі  шыгындары  аз  емес,  себебі  деректерді  жйнау  операциялары 
көлемді  сипатқа  ие.  Бүдан  басқа,  алгашқы  деректер  алғашқы  шаруашылық 
операцияларын  нақты  сипаттауы  керек.  Басқа  сөзбен  айтқанда,  алғашқы  ақпарат  анық 
болуы керек.  Бірақ, бұл да аз.  Ол сонымен қатар уақытылы  болуы керек.
1.  Вострокнутов 
И.Е., 
Кузнецов 
Ю.К. 
Оценка  компьютерных  программ  и 
информационных технологии обучения. // Педагогическая информатика. / М., -
1994,
№2,-С . 43-47.
2. 
Кошанова 
Г.Д. 
Болашак экономика саласы мамандарына информатикалық пәндерді 
білімді 
ақпаратгандыру 
жағдайында 
оқытудың 
әдістемелік 
негіздері., 
пед.ғыл.канд.дисс. -Алматы, 
2009.
3.
  Қошанова 
Г.Д., 
Байтенов  А.Қ. 
http://repository.enu.kz/bitstream/handle/  123456789/ 
4628/  informatikalyk-panderdi-okytudyn-adistemelik-zhuiesi.pdf
Аннотация.  В данной работе рассмотрены вопросы обучения ЭИ.  Здесь можно сказать, 
когда  мы  даем  информацию,  мы  должны  вести  две  главные  вещи  вместе.  Мы  не  только 
координировали эти два фактора,  еще рассмотрели вопросы метода обучения.  Все еще есть не 
рассмотренные вопросы,  которые нуждаются в решении.
Ключевые слова:  информатика
, 
экономический процесс,обработка данных,  информация.
Abstract.  This paper discusses the teaching o f El.  You can tell when we give information,  we must 
keep two important things together.  We not only coordinate these two factors has discussed the issues of 
teaching methods.  Still have not addressed the issues that need to be addressed.
Key words:  informatics,economic process, processing data,  information
219

ИНФОРМАТИКА.  ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
БІЛІМ БЕРУДІ АҚПАРАТТАНДЫРУ 
ИНФОРМАТИКА, МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИНФОРМАТИКИ 
___ ___________ИНФОРМАТИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАНИЯ___________________
ӘОЖ 004.03
М.Н. Қалимолдаев, П.  Ажибекова  *
ИНТЕРНЕТТЕ АҚПАРАТТЫ ТАРАТУ МҮМКІНДІКТЕРІ МЕН
ЕРЕКШІЛІКТЕРІ
('Алматы қ.,  ҚР БҒМ Ақпараттық жэне есептеу технологиялары институты,
Абай  атындағы Қазақ ұлтгық педагогикалық университеті,  *-магистрант)
Аңдатпа.  Бүл  мақалада  Интернетте  ацпаратты  тарату  мүмкіндіктері  мен 
ерекшеліктері царастырылган.  Интернеттегі ацпараттыц сапасын  багалау мүкіндіктері мен 
ацпаратты  таратудыц  негізгі  технологиялары  зерттелген. 
Web  пен  корпоративтік 
ақпараттыц  порталдар  талданган. 
Желідегі  корпоративтік  ацпараттыц  порталдардың 
негізгі  сипаттамачары  және  олардың  архитектурадан,  цүрылымынан,  функционалдыц 
толтыруынан,  аппараттыц  және  программальщ  аспектілерге  тәуелділігі  аныцтстган. 
Ацпараттыц  портач  жұмысының  кезецдеріне  сипаттама  берілген. 
Корпоративтік 
ацпараттыц  порталдыц  фунщионалдыц  цүрылымы  зерттеліп,  оларды  цүру  әдістері 
көрсетілген . Корпоративтік порталдың платформага тэуелсіз шеиіім екендігі дәлелденген.
Түйінді  сөздер:  ацпараттыц  технология, 
корпоративтік  ацпараттыц  портач,
репозитарий, метадеректер,  ацпараттыц база.
Қазіргі  кезде  қоғамның  ақпараттық  сипатқа  ие  болуына  байланысты  ғаламдық 
ақпараттық үдерістерге  ілесудің мэні  өте зор  болып  отыр.  Интернетте ақпаратты тарату 
барысында  оның  сапасын  қамтамасыз  етуге  арналған  әдістер  мен  технологияларды 
зерттеу өзекті мәселелердің бірі болып отыр.
Ақпараттық  технология  (information  technology)  -   1)  объектінің,  үрдістің  немесе 
кұбылыстың күйі туралы жаңа ақпарат алу үшін мәліметтерді жинақтау,  өңдеу,  жеткізу 
тәсілдері мен құралдарының жиынтығын  пайдаланатын үрдіс.  2) ақпаратты оңдеу үтттін 
пайдаланатын  технологияның,  элементтердің,  қүрылғылардың  немесе  әдістердің 
жиынтығы.  Ақпаратты  жеткізу  әдістері  мен  механизмдерін  жэне  оларды  жазып, 
жинақты  құрылғыларын  қамтитын  жалпы  ұғым.  Сонымен,  ақпараттық  технология 
үгымы  өңделген,  жинақталган  ақпаратты  пайдаланушыга  жинақталган  түрде  жеткізу 
әдістері,  құрылгыларын,  элементтерін  қамтитын  жиынтық.  Яғни,  ақпаратты  бізге 
жинақты түрде жеткізу технологиясы болып табылады [1].
Елімізде  2012  жылы  қабылданған  «Ақпараттық  Қазақстан  -   2020»  Мемлекеттік 
багдарламасында Интернеттегі ақпараттарға қатысты мынадай жоспарлар қойылган:
•  баспа  жэне  электрондық  БАҚ-тың  Интернеттегі  нұсқасының  үсынылуын  2017 
жылга 70% -га, 2020 жылга -  95%- га жеткізу.
•  мобильдік  қосымшалар  арқьшы  қолжетімді  бұкаралық  ақпарат  қүралдары  2017 
жылға -  50% -га, 2020 жылга 80%- га жеткізу  [2];
Бүл  жоспар  бойынша  Интернеттегі  ақпараттар  көлемі  үлгайып,  оның  сапасына 
көңіл аударудың озекті мәселе екендігін көрсетеді.
Интернеттегі  ақпараттың сапасын  бағалау  әртүрлі денгейде  жүзеге  асады.  Бірінші 
кезекте  ақпараттың сапасы интернет пайдаданушыларының өздерінің жауапкершілігіне 
байланысты болады.  Интернетте  ақпараттарды сапалы,  таңдалған  арнайы тақырыптык 
каталогтардан  (DMOZ,  Yahoo  Directory,  About.com,  Яндекс  Каталог,  BUBL  Link- 
виртуалды  кітапханасындағы  тақырыптық  каталогтар  жэне  басқа  да  инфоорталықтар) 
табуға  болады.  Мүндай  каталогтардың  жагымсыз  жақтары  салыстырмалы  түрде 
ақпараттар  қорының  аздыгы  мен  көнерген  ақпараттардьщ  көптігі  болып  саналады. 
Сондықтан интернетте ақпаратты көбінесе Google, Yahoo Search, Yandex, Rambler сияқты
220

Хабаршы •  Вестник
«Физика-математика гылымдары» сериясы • Серия «Физико-математические науки»,
М 2 (50) -2 0 1 5 ______________________ _______________
іздеу-робот жүйелеріне жугінуге тура келеді.
Іздеу-роботтары  іздеу  жүйелері  тапқан  ақпараттарды  ездерінше  бағалауга 
тырысады. Олар ақпараттарды екі көрсеткіш арқылы бағалайды:
1.  веб-сайттың мазмұны
2.  сайттың сыртқы көрсеткіштері.
Веб-сайтгың мазмұны келесі көрсеткіштері бойынша бағаланады:
- 
парақта ізделген  сөздің кездесетін саны;
ізделінген сөздің құжаттың ішіндегі орналасқан орны бойынша;
ізделген сөздің қанша парақта кездесетініне қарай;
- 
веб-парақтың құрылымы мен қүрамы, техникалық көрстекіштері бойынша.
Веб-сайттың сыртқы көрсеткіштеріне келесілер жатады:
басқа сайттардың сол сайтқа сілтеме жасау жиілігі;
- 
сайтқа кіру жиілігі;
- 
сайт  пайдаланушылары (нақты жэне түрақты пайдаланушылардың болуы);
- 
бәсекелес, серіктестердің болуы-сайттың олардан  артықшылығы;
- 
веб-парақты орналастыруға төлемі- басқалардан артықшылыгы.
Іздеу  жүйесі  ақпараттарды  осы  көрсеткіштер  бойынша  багалай  отырып,  өз 
рейтингісі  бойынша жүйелсп береді.  Әр іздеу жүйесінің жүмысы эртүрлі болғандықтан, 
нәтижелері бірі-бірінен ерекшеленуі мүмкін.
Мемлекеттік  органдарда  ақпараттық  технологияларды  қолданудың  тиімділігін 
арттыру  тетіктерінің  бірі  «бүлыңғыр  есептеу»,  АКТ-аутсорсингі  жэне  тапсырыстарды 
шоғырландыруды  пайдалануға  көшуге  негізделген  ақпараттандырудың  жаңа  моделін 
енгізу  болып  табылады.  Қазіргі  уақытта  әлемдік  тэжірибеде  деректерді  өңдеу 
орталықтарының  базасында  серверлерді  виртуалдау  жэне  «бүлыңғыр  есептеу» 
модельдерінің  технологиялары  кеңінен  қолданылады.  Осы  технологияны  енгізудің 
нэтижесі  бюджет  қаражатын  шоғырландыру  және  үнемдеу,  мемлекеттік  органдарДың 
бизнес  процестерінің тиімділігі болып табылады.  Бүгінгі күні Қазақстанда мемлекеттік 
секторда  серверлерді  «виртуалдау»  жэне  «бүлыңғыр  есептеулер»  технологияларын 
енгізу басталды.  2010  жылы мемлекеттік органдардың серверлік орталығы пайдалануға 
берілді,  оның  негізінде  2011  жылдан  бастап  collocation  (серверлік  жабдықтар  үшін 
бағана-орынды 
жалға 
алу) 
қызметтері 
ұсынылады, 
есептеуіш 
ресурстарды 
орталықтанған  гүрде  үсыну  үшін  виртуалдау  технологиясын  пайдалана  отырып 
шоғырландырылған  есептеу  алаңы  - ашылды.  «Бұльтңгыр»  есептеудің  негізінде 
«Қазақстан  Ресгіубликасы  мемлекеттік  органдарының  бірыңғай  пошталық  жүйесі» 
жобасын  іске  асыру  жэне  Павлодар  қаласындағы  Деректерді  өңдеу  орталығьш  қүру 
басталды [2].
Ақпаратты  таратудың  негізгі  қүралдарына  Web  жатқызуға  болады.  Оны  қолдану 
кезінде мынадай мүмкіндіктерге қол жеткізіледі:
ақпараттарды 
қарау 
мүмкіндіктері 
кеңейіп, 
онымен 
жүмыс 
жасайтын 
пайдаланушылар саны артады;
іздеуге жэне навигацияға арналған қолайлы интерфейс ұсынылады;
-  . эртүрлі  дереккөздерде  (ішкі  жэне  мекемеден  тысқары)  орналасқан  түрлі 
мәліметтермен жүмыс жасауға болады;
«жүқа  түтынушы»  технологиясының  есебінен  аппараттық  жэне  программалық 
жабдықтарға  қойылатын  талаптар  азаяды  жэне  түтынушының  орнын  қолдауға 
арналған шығындар қысқарады;
программалық  қамтама  (Java)  платформасынан  жэне  мәліметтерді  көрсету 
жүйесінен (XML) тәуелсіз қолдану мүмкіндігі қамтмасыз етіледі;
221

ИНФОРМАТИКА. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
БІЛІМ БЕРУД1  АҚПАРАТТАНДЫРУ 
ИНФОРМАТИКА, МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИНФОРМАТИКИ 
_______________________ИНФОРМАТИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАНИЯ______________________
қызметкерлерге,  серіктестерге  жэне  тапсырыс  берушілерге  арналған  ақпаратты 
Intranet/Extranet жэне Internet арқылы таратуға болады. Осының есебінен ақгіаратпен 
қатынас құру кеңістігі  кеңейеді.
Нәтижесінде  пайдаланушы  жіберген  ақпарат  негізгі  мынадай  екі  технология 
қолданылған қосымша арқылы таратылады:
Web-Ke  бағытталған  құралдар  Business  Intelligence,  сонымен  бірге  Web-Ke 
арналған талдау қосымшалары;
Корпоративтік ақпараттық порталдар жэне тарату тізімдері сервері.
Бұл технологиялар озара бір-бірін  алмастыра алмайды: ең жоғарғы тиімділікке қол 
жеткізу үшін оларды бірге қолдану керек.
Web-Ke  бағытталған  ВІ-құралдары  мен  талдау  қосымшаларының  пакеттері 
ақпараттар  мен  стандартты  графикалық  жэне  Web-интерфейстер  арқылы  орындалган 
талдау  амалдарының  нәтижелерін  таратады.  Бұл  өнімдердің  көпшілігі  Web-сервермен 
жэне  почталық  жүйелермен  ақпаратты  жеткізуде  жоспарланган  жэне  басқарылатын 
оқиғаларды қолдай отырып, желілік кұралдардың негізгі мүмкіндіктерін қолданады.
Ақпараттар легінің артуына байланысты, олардың эртүрлі серверлерде орналасқан 
ақпараттық  қойма  ішінде  таралу  ықтималдығы  арта  түседі.  Бүл  мәселе  әсіресе, 
мекемелер ақпараттарды сыртқы көздерден, ішкі тіркеуіштен,  Web-сервердегі үжымдық 
қолданылатын программалық жабдықтамадан алған кезде туындайды.
Пайдаланушыларға  ақпараттардың  кең  ауқымды  спектрін  (шектелмеген  жэне 
автономды қатынас құруға арналған) қолдануына мүмкіндік беру үшін екінші технология 
корпоративті ацпараттыц порталдар қолданылады.
Порталда  корпоративтік  ақпараттарды  жариялау  үшін  мәліметтердің  орналасқан 
орны,  сонымен  бірге  оларды  шығарып  алу  әдістері  жөніндегі  метадеректер 
қолданылады. Қызметкер қажетті сүранысты берген кезде, портал сәйкес метадеректерді 
оқып, қатынас құру жэне жеткізі қүралдарын қолданып, қажетті ақпаратты таңдайды.
Ақпаратты  бірлесіп,  дұрыс  пайдаланған  кезде  жүмыс  тиімді  жүргізіледі,  кері 
жағдайда  қызметкерлер  бір-бірінің  қызметтерін  қайталап,  оргақ  мэмлеге  келе  алмай 
қалады.  Осылайша,  корпоративті ацпараттыц порталдар ақпаратты бөлісудің кепілді 
еркін негізі болып табылады.
Сонымен, бірлесіп жүмыс жасауға арналған корпоративтік портал (ЕСР - Enterprise 
Collaboration Portal) дегеніміз, белгілі  бір мәселені шешу  немесе жобамен жүмыс жасау 
барысында қызметкерлердің бірлесіп жүмыс жасауын қамтамасыз ететін жэне осыларды 
үйымдастырута  қажетті  ақпарат  пен  қосымшаларды  пайдалануға  мүмкіндік  беретін 
портал.
Енді  осы корпоративтік ақпараттық порталдарды үйымдастыру мүмкіндіктері мен 
ерекшеліктеріне кеңірек тоқталайық.
Ақпараттық порталдардың пайда болуын Internet желісінде коммерциалық сайгтар 
тобының  -  «Ақпараттық жинауыштардың»  (Yahoo,  AltaVista,  Lycos  жэне  т.б.)  шыққан 
уақытымен, яғни  1994-1995ж. байланыстыруга болады.
Алғаш рет корпоративтік ақпараттық порталдың (Enterprise Information Portal - ЕІР) 
анықтамасын Кристофер Шайлакс пен Джулия Тилман мынадай түрде берген болатын: 
«Корпоративтік  ақпараттық  портал  -   бұл  мекемелерге  үйым  ішінде. жэне  сыртында 
сақталган  ақпараттарды  пайдалануға  мүмкіндік  беретін  жэне  әрбір  пайдалануиіыга 
негізделген  басқару  шешімдерін  қабылдауға  арналған  өзіне  тиісті  ақпаратқа  бірегей 
қатынас құру нүктесін беретін қосымшалар».
Сонымен  бірге,  корпоративтік  ақпараттық  портал  келесі  элементтерден  тұруы 
мүмкін:
- 
индекстеу жүйелері, ақпаратты іздеу жэне топтау;
222

Хабаршы •  Вестник
«Физика-математика гъишмдары» сериясы • Серия «Физико-математические науки», 
____________________________________ М 2 (50) -2015________________________________________
- 
пайдаланушылардьщ өзара қарым-қатынас жүйелері;
- 
мазмұнды басқару жүйелері;
- 
құжат айналымын басқару жүйелері;
- 
іскерлік процестерді басқару жүйелері (workflow);
- 
пайдаланушының жүмыс ортасын баптау жүйелері;
- 
ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жүйелер;
- 
бір рет тіркеу жүйелері;
- 
бірікгіру жүйелері [3].
Ақпараттық портал жүмысын бірнеше кезеңдергі белуге болады::
1.  Порталға эртүрлі дереккөздерден ақпараттар келіп түседі.
2.  Портал  ақпаратты  алғашқы  тануды  жүзеге  асырып,  оған  қатынас  кұруға  рұқсат 
береді.
3.  Басқару жүйелерін қолданған кезде метадеректер қалыптасады.
4.  Метадеректер  пайдаланушы  тағайындаған  «сүзгіден»  отеді  де,  қажетсіз 
ақпараттар алынып тасталады.
5.  Осыдан  кейін  сұрыпталған  мәліметтер  пайдаланушыға  берШсді.  Пайдаланушы 
«сүзгіні» өзінің жеке қалауы бойынша баптай алады (1-сурет).
1-сурет. Ақнаратгық проталдың жүмыс жасау схемасы 
Корпоративтік ақпараттық портал екі бөлімге бөлінген:
-  Ішкі  портал  (Интранет),  пайдаланушылардьщ  шектелген  саны  қолдануға 
арналған, бейресми ақпарат орналасқан бөлігі; Жергілікті желі қолданылады.
-  Сыртқы  портал,  көпщілікке  арналған  ақпарат  орналасқан,  қоғамдық пайдалунға 
арналған бөлім,  Internet желісі қолданылады (2-сурет).
2-сурет. Корпоративтік порталды үйымдастыру схемасы
Корпоративтік  ақпараттық  порталдың  функционалдық  қүрылымын  мынадай 
күрамдастарға жіктеуге болады:
Енгізу  қүралдары  жэне  кіріс  ақпаратты  үйымдастыру.  Ақпаратты  корпоративтік 
порталдың  деректер  базасына  енгізіп  қою  жеткіліксіз.  Пайдаланушы  өзіне  қажетті 
ақпаратты толық жэне өзіне ыңғайлы түрде жылдам алатындай етіп енгізу қажет.
Ақпараттарды  сақтау  жүйелері,  барлық  ақпараттарды  бір  «үймеге»  орналастыру 
оларды  тек  OLTP  (On-Line  Transaction  Processing,  Транзакцияларды  жедел  өңдеу) 
әдісімен  ғана  шығару  мүмкіндігін  береді.  Мысалы,  пайдаланушы  портал  терезесіне 
қажетті  тапсырысты  жазып,  соған  сэйкес  барлық  қүжаттар  тізімін  алады.  Сол  тізімнің 
ішінен  қажеттісін  таңдау  үшін  элі  де  ұзақ  уақыт  жүмыс  жасауына  тура  келеді.
223

ИНФОРМАТИКА. ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ.
БІЛІМ БЕРУДІ АҚНАРАТТАНДЫРУ 
ИНФОРМАТИКА, МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ИНФОРМАТИКИ 
_____________________ ИНФОРМАТИЗАЦИЯ ОБРАЗОВАНИЯ
Интернеттегі  Яндекс,  Рамблер т.б.,  сияқты жүйелер  осындай  принцип  бойьшша жұмыс 
жасайды.
Ақпаратты құрылымдық енгізу жэне  сақтау кезінде кіріс  деректерге нақты дэреже 
немесе  санат  меншіктеледі-.  Олар  мекемеде  қабылданған  жіктеу  жүйесінде  бекітіледі. 
Мұндай  жағдайда  ақпаратты 
OLAP 
(On  Line  Analytical  Processing  немесе  деректерді 
нақты  уақытта  талдау)  әдісімен  оңай  табуға,  тіпті  іздеу  сүраныстарын  бермей-ақ, 
мекемеде  қабылданған  каталог  (бірөлшемді  жэне  көпөлшемді)  бойынша  тауып  аалуға 
болады.  Интернетте  ақпараттарды  санаттарға  топтайтын  Quintura.ru,  сияқты 
іздеу 
жүйелері де қолданыска енген.
Кіріс  ақпаратты енгізуді ұйымдастырга ерекше  көңіл бөлінуі тиіс,  өйткені  ақыргы 
пайдаланушыға  жеткізілетін  ақпараттың  сапасы  тікелей  соған  байланысты  болатыны 
анық. Ақпараттың сапасын қалпына келтіру немесе жақсарту ол бастапқыда бір «үймеге» 
енгізілген  болса,  іс  жүзүнде  мүмкін  емес.  Тек  ақпаратты  толығымен  қайтадан  енгізу 
арқылы ғана жагдайды түзеуге болады.
Ақпаратты  сенімді  сақтау  құралдары.  Ақпаратты  сақтаудың  сенімділігі  мынадай 
факторлар арқьшы анықталады:
- 
қолданылатын деректер базасы; 
ақпаратқа қатынас қүруды шектеу жүйелері;
- 
рұқсат етілмеген қатынас қүрудан қорғау  [4].
Кобінесе  корпоративтік  порталдарда  өздерін  жақсы  танытқан,  MS SQL  Server 
немесе  Oracle  деректер  базасы  қолданылады.  Ақпаратқа  қатынас  қүруды  шектеуге 
ерекше көңіл бөлінеді.  Әрбір пайдаланушының жеке менюі болады,  ол тек өзіне  көруге 
рұсат  етілген  ақпараттарды  ғана  коре  алады.  Пайдаланушының  барлық  әрекеттері 
порталда қүжатталады.
Деректерді  табу  қүралдары.  Жүмысты  ұйымдастыруға  жэне  сақталатын 
ақпараттарга  қойылатын талаптарға байланысты деректерді табу жэне өңдеудің бірнеше 
түрлері болады:
-  көпөлшемді тізімдеме бойынша деректерді беру -  ең қолайлы, жылдам эрі тиімді 
тәсіл.
-  үлгі  бойынша  іздеуден,  морфологияны  ескеретін  іздегу  дейінгі,  эртүрлі  толық 
мәтіндік іздеу жүйелері.
-  Business Intelligence (ВІ -бизнес-интеллект);
-  OLAP  (On-Line  Analytical  Processing  -   интерактивтік  аналитикалық  өңдеу) 
жүйелері.
Қосымшалар.  Портал  жүйесінде  пайдаланушының  қүралы,  қажетті  форматта 
параққа қатыанс  күруға мүмкіндік беретін,  браузер  немесе  навигатор  болады.  Көптеген 
порталдар  (мысалы,  Hummingbird  Communications  ЕІР)  пайдаланушыға  бастапқы бетті 
немесе  жеке  Web-парақшасын  өз  қалаулары  бойынша  баптауға  (деректерді  сүзгілеу 
механизмі) мүмкіндік береді.
Қауіпсіздікті  қамтамасыз  ету  жүйелері.  Әдетте,  криптографиялық  кодтау, 
құпиясөзді  беру,  идентификатор  меншіктеу,  электрондық  сандық  қолтаңба  жэне  т.б. 
сияқты стандартты қорғау шараларын қамтиды  [5].
Ескерілмеген  (мысалы,  пошталық  жэшікте  жоғалған)  деректерді  құрылымдау, 
санаттарға  жіктеу,  оларға  қатыпас  қүрудың  ыңғайлы  механизмін  қалыптастыру 
мүмкіндігін  беретін,  интеллектуалдық  талдау  қосымшалары  немесе  білімді  басқару 
жүйелері (Knowledge Management). Олардың жүмыс принциптері бар қүжаттарды сынау, 
осы  сын  пікірлері  бойынша  метадеректерді  ақпараттық  қоймаға,  бастапқы  құжатқа 
сілтемесімен қатар орналастыруға келіп саяды. Бүл кезде қүжат жазылған тіл, тақырыбы, 
қүрылған  уақыты,  кіретін  санаты  орнатылады.  Бірмезгілде  құжатта  кездесетін  атаулар,

жүктеу

Поделитесь с Вашими друзьями: