ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
53
ТжКБ түлектерінің кәсіптік дайындығы деңгейі сапасын
тәуелсіз бағалау
Түлектердің кәсіптік дайындығын бағалау үшін жұмыс берушілерді тарту арқылы
кәсіптік білім беру сапасын бақылау күшейтілді. Кәсіби даярлығын бағалау бойынша
кәсіби емтихандарын сәтті аяқтаған түлектерге нақты таңдаған мамандықтары бойынша
білілктілік беріліп, бекітілген үлгідегі куәлік
-
сертификат беріледі.
Түлектердің кәсіптік дайындығын тәуелсіз бағалауды ҚР БҒМ Республикалық
техникалық және кәсіптік білім беруді дамытудың ғылыми
-
әдістемелік орталығы
(ҚР БҒМ РҒӘО)
жалғастыруда.
2011 жылы ҚР БҒМ РҒӘО мәліметтері бойынша ТжКБ ұйымдары түлектерінің
біліктілік деңгейін тәуелсіз бағалауға жұмыс берушілердің белсенді қатысуымен
150 мамандық бойынша 122,6 мың адам қамтылды (2010 жылы
–
125 мамандық
бойынша
105,5 мың адам).
2011 жылы ТжКБ түлектерінің жетістіктері көрсеткішінің шекті балы
республика
бойынша 72,3%
-
ды құрады (88 691 адам).
Дайындықтың жоғары деңгейін Батыс Қазақстан
(86,1% адам), Ақмола (83,7% адам) облыстары мен Астана қаласының түлектері
(82,7% адам) көрсетті. Жалпы республика бойынша біршама төмен көрсеткіш Атырау
(58,3%), Ақтөбе (59,2%) және Шығыс Қазақстан (63 %) облыстарында.
Экономика саласындағы білікті мамандарды тәуелсіз сертификациялау жүйесіне
ендіру жоғары білікті жұмысшы кадрларын сапалы даярлауды ретке келтіруді қамтамасыз
ету үшін біліктілікті беру мен куәліктендірудің
баламалық үлгісін құруды тездету керек.
Техникалық және кәсіптік білім беру желісі мен контингенті
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасында ТжКБ
жүйесінің типтік жастағы жастарды жұмыспен қамтудың 2015 жыл
– (20%)
және 2020 жыл
– (23
% адам)
мақсатты көрсеткіштері белгіленген
).
2011 жылы типтік жастағы (14
-
24) жастардың саны республика бойынша
3 274
943 адамды құрады. Оның ішінде 600
751 адам ТжКБ жүйесі арқылы жұмыспен
қамтылды. Бұл көрсеткіштер 2010 жылмен салыстырғанда төмендеген. Мәселен,
2010 жылы 14
-
24 жастағы ТжКБ ұйымдары түлектерін жұмыспен қамту 555 195
адамды
құрады
.
2011 жылы халықты жұмыспен қамту 18%
-
ды құрады, бұл 2010 жылмен
салыстырғанда 1,3%
-
ға төмен.
Кәсіптік білім алудың қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін ТжКБ ұйымдарында
оқушы
орындары санын арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде. ҚР БҒМ мәліметтері
бойынша 2011 жылы республикамыздағы білім беру жүйесіне 896 тағылымдамадан өту
мекемесі қосылды. Оның ішінде, 571 колледж (1 училище және 3 жоғары техникалық
мектеп Көкшетау
қалаларында, Щучье және Оралда) іске қосылды.
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
54
Меншік түрлері бойынша бөлініс жүйесін талдау ТжКБ мемлекеттік ұйымдарының
2010 жылмен салыстырғанда
0,4% (2 бірлікке
)
өскен
,
жеке меншіктердің саны өзгеріссіз
қалды
.
ТжКБ ұйымдары желісін дамыту өз кезегінде Мемлекеттік оқу орындарында білім
алушылардың контингентінің
1,7%-
ға артуына жағдай туғызды. Егер 2010 жылы ТжКБ
ұйымдарында білім алушылардың саны 354 621 адамды
құраса, 2011 жылы олардың
саны 354 738 адамға артты. Бұл көрсеткіш керісінше меншік нысаны жекеменшік білім
беру ұйымдары бойынша 1,22%
-
ға төмендеді. Мәселен, 2010 жылы мұндай оқу
мекемелерінде 249 066 адам болса, 2011 жылы 246
013 білім алушыны қамтыды.
Осыған байланысты 2011 жылы ТжКБ
-
ның Мемлекеттік және жеке меншік оқу
орындарының арақатынасы 3/2 құрады.
Мемлекеттік тапсырыс шеңберінде колледждерде білім алушылардың контингенті
республикалық және Мемлекеттік бюджет есебінен белгіленген қаржыландыру көлемі
шегінде анықталады. ҚР БҒМ мәліметтері бойынша 2011 жылы республика
колледждерінде Мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алушылардың үлесі олардың
жалпы санынан 43,3%
-
ды құрады. Бұл 2010 жылға қарағанда 3,8%
-
ға төмен.
2002 жылдан бері бала туу өсімінің көрсеткіштері бойынша 2015
-
2016 жылдары
білім алушылар контингенті артатынын болжауға
болады. ТжКБ ұйымдарында оқу
мәртебесін
арттыру міндеттері
,
демографиялық тенденцияны ескере отырып, экономика
салаларына кадрлар инфрақұрылымын даярлау жөнінде қажетті шаралар қабылдау
арқылы шешілуі тиіс.
Республикадағы үдемелі индустриалды
-
инновациялық
даму аймақтық тиімді
орналасуына қарай ТжКБ инфрақұрылымдарын кеңейтуді қажет етеді. ТжКБ
қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін мұнай
-
газ саласына
(Атырау қаласы), жанармай
-
энергетикалық саласына (Екібастұз қаласы), машина жасау саласына (Өскемен қаласы),
қайта
өңдеу саласы (Шымкент қаласы)
кадрларын даярлау мен қайта даярлау бойынша
Аймақаралық орталықтарды пайдалануға беру және Астана мен Алматы қалаларында
әлемдік деңгейдегі колледждерді жобалауды аяқтау қажет.
Мамандарды даярлау құрылымы
ТжКБ ұйымдарының міндеті
–
еңбек нарығында бәсекеге қабілетті, азаматтық және
адамгершілік сапалары жоғары, білікті мамандар мен жұмысшы кадрлар даярлау арқылы
аймақтардағы әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешу. Білім беру үдерісін
ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптардың бірі
маманға деген әлеуметтік
тапсырысты
үйлестіру және тұлғаның қажеттілігіне бейімдеу.
ҚР
Статистика агенттігі мәліметтері көрсеткендей, «Экономика» бағыты бойынша
білім алушылар үлесі 2010 жылға қарағанда бұл көрсеткіштің 3,7%
-
ға төмендеуі үрдісінде
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
55
осы білім деңгейіндегі кадрларды даярлаудың басқа да бағыттарымен салыстырғанда
ең жоғары әрі тұрақты (26,3
%
) болып табылады (2.3.1
-
сурет).
2.3.1-
сурет. ТжКБ оқу мекемелеріне білім алушыларды салалық топтар бойынша орналастыру,
2011
жыл
Дереккөз: ҚР статистика Агенттігінің
мәліметтері
«Құрылыс» бағыты бойынша бұл көрсеткіш төмендеген (2010 жылы
– 6,1%,
2011 жылы
– 5,9%
). Керісінше «Құқық» салалық тобы бойынша білім алушылар үлесі
артты (2010 жылы
– 1,1%, 2011
жылы
– 4,5%).
«Білім» (2010 жылы
– 5,6%
, 2011 жылы
– 15,9%
), «Денсаулық» (2010 жылы
–
6,6%
, 2011 жылы
– 10,2%
) топтарында білім алушылардың үлесі өскені байқалады.
«Көлік» бағыты бойынша білім алушылардың үлесі
0,5%-
ға (2010 жылы
– 8,5%),
«Ауылшаруашылық» бағыты бойынша 0,3 %
-
ға артты (2010 жылы
– 8,3%).
2011 жылы ТжКБ жүйесі
бітіріп шығушылардың жалпы көлемі 182
533 адамды
құрады, оның ішінде КЛ
-
де
–
42885, колледждерде
–
139 648. Бұл көрсеткіш 2010 жылмен
салыстырғанда (191 236) 8
703 адамға
қысқарған.
Ақылы негізде ТжКБ жүйесін бітіріп шығушылар көрсеткіші 10
286 адамға
төмендесе, бюджеттік негізде 2010 жылмен салыстырғанда 1584 адамға өскені
байқалады.
Соңғы жыл оқитын білім алушылардың білім сапасы білім берудің кез келген
ұйымдары
жұмысының нәтижелілігін көрсетеді. Мұнда көрсеткіштің жақсарғаны
байқалады. Мәселен, 2011 жылы үздік диплом алған КЛ түлектерінің үлесі 2010 жылмен
салыстырғанда 0,7 %
-
ға жоғары. Бұл ТжКБ оқу мекемелері түлектерінің еңбекке орналасу
мақсатында әрі қарай жоғары сапалы білім алуға деген қызығушылығын көрсетеді.
Үздік
диплом алған колледж түлектерінің үлесі 2010 жылғы деңгейде қалған
(2010 жылы
– 11,4%
, 2011 жылы
– 11,5%
). Аймақтардағы көрсеткіш Астана қаласы,
4%
19%
6%
2%
9%
9%
20%
10%
0%
1%
4%
16%
Өнеркәсіп
Құрылыс
Байланыс
Көлік
Ауылшаруашылық
Экономика
Денсаулық
Дене шынықтыру және спорт
Өнер және мәдениет
Құқық
Білім
т.б.
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
56
Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарында жоғары әрі мұнда тұрақты жағдай қалыптасқан,
ал Солтүстік Қазақстан облысындағы көрсеткіш 7,
6%-
дан аспай тұр (2.3.2
-
сурет).
2.3.2-
сурет. Үздік диплом алған колледж түлектерінің үлесі, %
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
Белгіленген жоғары разряд алған КЛ түлектері үлесінің тұрақты жоғары
көрсеткіштері Павлодар (30,7%) облысында, Астана (27,4%) және Алматы (27,9%)
қалаларында. Оңтүстік Қазақстан (5,7%), Алматы (5,9%) және Қызылорда (6,3%)
облыстарында бұл көрсеткіш 2010 жылмен салыстырғанда төмендеген (қосымша,
2.3.3-
сурет
).
Басқа аймақтар
салыстырғанда республика бойынша ең төменгі көрсеткіштер
Маңғыстау (10,1%), Оңтүстік Қазақстан (10,1%) облыстарында, сондай
-
ақ Алматы (10,2%)
қаласында.
2.3.3-
сурет. Белгіленген жоғары разряд алған КЛ түлектерінің үлесі, %
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
11,4 11,9
13,2
12
11,4 11,7
13,7
9,5 10,7
10,1
10,1
10,8
8,1
12,7
15
10,2
13,2
10,8
12,8
11,2
12,7
10,7
12,4
10,1
11,2 10,7
9,7
10,9
7,6
13
15
11,6
2010
2011
19,9
12
6,6
16,7
11,2 10,1
19,9 19,8
11,9
29,8
6,6
29,6
8,8
16,8
32,4
27,6
20,7
11
5,9
22,4
14,7
21,9 20,9
17,5
6,3
26,8
5,7
30,7
12,4
17
27,4 27,9
2010
2011
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
57
Түлектерді жұмысқа
орналастыру
ТжКБ жүйесі түлектерінің бастапқы әлеуметтену жағдайын лайықты қамтамасыз
ету өзекті мәселелердің бірі болып қала береді. ТжКБ ұйымдары түлектерін еңбекпен
қамту ісінде әлі
де төмен көрсеткіштік
күйі байқалады. Мәселен, 2010 жылмен
салыстырғанда 2011 жылы бұл көрсеткіш 0,9%
-
ға төмендегенін көреміз (2010 жылы
–
61,4%
, 2011 жылы
– 60,3%).
Еңбекпен қамтудың өсу тенденциясының жоғары көрсеткіші Ақтөбе (2010 жылы
–
71,3%, 2011
жылы
– 72,9%
) және Ақмола (2010 жылы
– 65,4%
, 2011 жылы
– 70,5%)
облыстарында байқалады
.
ҚР
БҒМ мәліметтері бойынша 2011 жылы ТжКБ жүйелері түлектерінің жалпы
санынан 60%
-
ы еңбекпен қамтылды, 20%
-
ы ЖОО
-
да (2010 жылы
–
31967 адам, бұл
20,3%-
ды құрайды), 1,6%
-
ы колледждерде оқуды жалғастыруда, 3,4%
-
ы Қазақстан
Республикасы қарулы күштері қатарына
шақырылған, 0
,9 %-
ы республикадан тыс жерде.
ТжКБ
жүйесі
бітірушілерінің жұмыспен қамтылу мәселесін шешу үшін нарықтың
маманға деген сұранысын болжаудың әдіснамасын әзірлеп, сондай
-
ақ оларға
қызығушылық танытқан мемлекеттік органдардың қатысуымен мансаптық
өсу
орталықтарын құру мүмкіндігін қарау керек.
2011 жылы
ТжКБ ұйымдарына
217
096 білім алушы қабылданды (2010 жылы
-
216860), олардың ішінде 123,0 мыңы
–
ақылы негізде, 94,1 мыңы
–
Мемлекеттік тапсырыс
бойынша оқиды. Осы орайда Мемлекеттік оқу мекемелеріне 126
281 (2010 жылы
–
126 604), жекеменшік ұйымдарға 90815 талапкер (2010 жылы
-
90256) қабылданды.
Мемлекеттік КЛ және колледждерге қабылданған білім алушылардың
аймақтардағы
жоғары көрсеткіші Оңтүстік
Қазақстан, Қарағанды және Шығыс Қазақстан
облыстарында байқалады. Ал, Алматы және Астана қалаларында меншік нысаны
жекеменшік білім ұйымдарына түсу үрдісі байқалады
Жұмысшы мамандығының мәртебесін арттыру мақсатында оқушылар арасында
кәсіби бағдар беру және ақпараттық
-
түсіндіру жұмыстарын күшейтіп, сондай
-
ақ оқытудың
әдістері мен бағдарламаларынының сабақтастығын қамтамасыз ету қажет. Аймақтық
қажеттілігін есептей отырып жергілікті атқарушы органдарға техникалық және
технологиялық мамандықтар бойынша мамандарды даярлауға мемлекеттік тапсырысты
қайта қарау
ұсынылады
.
Инженерлік
-
педагогикалық
кадрлар
ҚР
БҒМ стартегиялық құжаттарындағы міндеттерге сәйкес экономика салаларына
мамандар даярлау инфрақұрылымын дамыту үшін
педагог кадрлар құрамын жаңартуды,
оқу
-
білім процесіне өндірістік оқудың жоғары білікті шеберлерін тартуды талап етеді.
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
58
2011 жылы ТжКБ жүйесінде 45
655 педагог қызметкер жұмыс істейді. Олардың
көпшілігі колледждерде
– 35
641 (78) және КЛ
-
де
– 10 014 (22).
Жеке меншік колледждердің жабылуы педагог қызметкерлер санының төмендеуіне
себеп болды. Мәселен, 2010 жылы олардың саны 32
218 болса, 2011 жылы
28
360 адамды құрады. Бұл жалпы көлемнің 12%
-
ын құрайды. Соңғы жылдары төмендеу
үрдісі байқалады.
Педагог кадрлар жалпы санының 12
%-
ы (5682 адам)
–
өндірістік
оқу шеберлері.
Педагог кадрлардың сапалық көрсеткіштері
– 527-
сі жоғары санатты және 831
-
і бірінші
санатты оқытушылар. Осыған байланысты инженер
-
педагог кадрлардың сапалық құрамы
жалпы санының 24 %
-
ын құрайды.
Колледждерде өндірістік оқу шеберлерінің сапалық құрамы 2010 жылмен
салыстырғанда 1,2 %
-
ға төмендеген (2010 жылы
–
26,3%, 2011 жылы
–
25,1%). Керісінше
бұл көрсеткіш КЛ
-
де өткен жылмен салыстырғанда 3,7 %
-
ға артты (2010 жылы
– 20,9%,
2011 жылы 24,6%).
Колледждерде жоғары және бірінші санатты оқытушылардың азаюы еңбекақының
төмендігіне және оқу жүктемесі көлемінің нормативті реттелуіне байланысты
(1,5
оқу сағатынан көп емес). Өндірістік оқу шеберлерінің сапалық құрамын
салыстырмалы талдау нәтижесі бұл көрсеткіштің өсу тенденциясы болмашы екенін
көрсетеді. 2010 жылы колледждер жүйесінде жоғары санатты оқытушылардың үлесі
9,6%-
ды, 2011 жылы 10,1%
-
ды құрады. Осыған ұқсас жағдай 2010 жылы КЛ
-
де
12,9 % болса, 2011 жылы 9,8%
-
ды құрады.Осыған байланысты колледждерде өндірістік
оқу шеберлерінің сапалық құрамы КЛ
-
ге қарағанда 0,5 %
-
ға жоғары.
КЛ оқытушыларының жалпы сапалық құрамнан 2,6%
-
ға төмендегені байқалады.
Мәселен, 2011 жылы бұл көрсеткіш 43,7%
-
ды, 2010 жылы 46,3%
-
ды құрады.
Осы орайда
жоғары санатты оқытушылардың
үлесі 0,6
%-
ға артты, керісінше бірінші санатты
оқытушылардың сапалық құрамының көрсеткіші 3,2 %
-
ға төмендеді.
Оқу мекемелерінде кадр құрамының қартаюы, жоғары білікті және болашағы бар
оқытушылардың жұмыстан кету үрдістері сақталуда. Еңбекақының төмендігі және
техникалық,
кәсіптік білім беру жүйелерінің педагог қызметкерлеріне арналған әлеуметтік
пакеттің жеткіліксіздігі салдарынан жас мамандардың келуі бәсеңдеді. Өндірісте
тағылымдамадан өту және арнайы пән оқытушылары мен өндірістік оқу шеберлерінің
біліктіліктерін
жоғарылату жүйесі жоқ
.
ТжКБ (колледждер) ұйымдары педагог қызметкерлерінің жас көрсеткіштерін талдау
нәтижесі 55
-
тен 64 жасқа дейінгі оқытушылар үлесі 2,1%
-
ға төмендегенін көрсетті.
64 жастан асқан педагогтер үлесінің көрсеткіші өткен жылғы деңгейде қалған
.
Сонымен қатар
«25-
ке дейінгі» жас категориясындағы педагог қызметкерлердің
үлесі 0,6 %
-
ға (2010 жылы
–
11,5%, 2011 жылы 10,9%), «25
-
тен 34 жасқа дейінгі» 2,6%
-
ға
ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
Ұлттық
білім беру статистикасы
және бағалау орталығы
59
(2010 жылы
–
29,3%, 2011 жылы
– 26,7%), «35-
тен 44 жасқа дейінгі» 0,5%
-
ға (2010 жылы
–
22,5%, 2011 жылы 22,0%) төмендегені байқалады.
Республиканың индустриалды
-
инновациялық дамуы үшін мамандар даярлауға қойылатын жаңа талаптар ТжКБ жүйесінің
инженерлік
-
педагогикалық кадрлар біліктілігін тұрақты арттыруды талап етеді.
2011 жылы ТжКБ жүйесінде 6270 инженер
-
педагог қызметкерлер(ИПҚ) біліктілігін
арттырды, оның ішінде 1324
-
і РБ есебінен өтті. Кәсіби жоғары дайындық деңгейін талап
ететін өзгермелі әлеуметтік
-
экономикалық талаптар мен міндеттерге байланысты ТжКБ
жүйесі
педагог кадрлары біліктіліктерін Облыстық біліктілікті жетілдіру институттарында,
Республикалық білім беру жүйесіндегі жетекшілер мен ғылыми педагог кадрлар біліктілігін
арттыру институтында, аймақаралық, аймақтық
және шетел орталықтарында, семинарлар
мен курстарда үздіксіз арттырады
.
Экономика
сұраныстарына сай
ТжКБ мазмұнын жаңарту
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес
қоғамның
және экономиканың индустриалды
-
инновациялық дамуының сұраныстарын
және әлемдік білім
кеңістігіне кірігуін ескере отырып, ТжКБ жүйесін жаңартудың басты
міндеттерінің бірі техникалық және кәсіптік білім мазмұнының құрылымын жаңарту болып
табылады.
Осы бағытта жасалатын алғашқы қадамдардың бірі
–
салалық кеңестер,
қауымдастықтар мен ірі компаниялар, оқу
-
әдістемелік бірлестіктер мен ТжКБ оқу
мекемелерінің ұсыныстарын ескере отырып, техникалық және кәсіптік, орта білімнен
кейінгі білім кәсіптері мен мамандықтар Жіктеуішіне өзгерістер енгізу («Техникалық және
кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім кәсіптер мен мамандықтар жіктеуіші» 2011 жылғы
18 наурыздағы Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі
Техникалық реттеу және метрология комитеті төрағасының № 115 бұйрығымен бекітілді).
2011 жылы халықаралық сарапшылар мен жұмыс берушілердің қатысуымен
құзыреттіліктер шеңберінде Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарттары (МЖМБС)
әзірленді. Құзыреттілік
–
маманның білім, білік және тәжірибе бірлігінің аясында кәсіптік
міндеттердің белгілі бір жиынтығын шешу, әрекет ету, жүріп тұру дағдыларының
қабілеттілігі. Жаңа МЖМБС еңбек нарығының сұраныстары мен бір мамандық бойынша
бірнеше біліктілік деңгейін алу мүмкіндігіне бағытталған.
Еңбек нарығының болжамдық сұраныстарына сәйкес ТжКБ
-
нің 65 мамандығы
бойынша білім беру және 720 арнайы пәндер бойынша оқу бағдарламалары дайындалды.
Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеуге «Қазақстан Республикасындағы
кәсіптік және техникалық білімді қолдау» Еуропалық одағы, Кәсіптік даярлау және оқыту
орталығы
(RKK, Норвегия), т.б. жобалардың әлеуметтік серіктестері мен халықаралық
сарапшылар тартылды.
Поделитесь с Вашими друзьями: |