Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№193 (419) 6.11.2010 жыл, сенбі

www.alashainasy.kz

4

e-mail: info@alashainasy.kz

ҚОҒАМ

 

?

Б I Л Г I М   К Е Л Г Е Н   Б I Р   С Џ Р А Ћ

Б I Л Г I М   К Е Л Г Е Н   Б I Р   С Џ Р А Ћ

Тегін адвокатты қайдан табамын?

ТҮЙТКІЛ

ОЙ-Т

О

ЛҒАҚ

Түрмеде отырғандар джиппен сайрандап жүр

«Көкек ана» кінәлі де, жеңілтек жігітте жазық жоқ па?

Олар, керісінше, бұл екеуін тәртіп те рі-

мен қасындағыларға үлгі болып жүр ген-

дерін айтады. Кімге қаншалықты сенуге 

бо латынын оқырманның өз үлесіне қал-

дыр дық. Ал қарақшылық шабуыл жаса-

ғаны үшін сотты болған Е.Жүсіпов қоныс 

коло ниясы аумағынан емін-еркін кіріп-

шығатынын кері пайдаланған. Кафеде 

отырып таңға дейін ішкен спирттік ішімдік-

тің салдарынан ол көшеде кездескен қос 

бір дей нәзік жандыларды тонап, артынан 

зорлауының салдарынан екі жәбірленуші 

де ауыр жағдайда ауруханаға түскен... 

Жақында дәл осы тақырып төңірегінде 

облыстық соттың мәжіліс залында тиісті 

лауазым иелерінің қатысуымен дөңгелек 

үстел болып өтті. Түрмеде темірдей тәртіп 

ор наған болса мұндай басқосуды ұйым-

дас тырудың қаншалықты қажеттілігі бары 

бар лығымызға  белгілі. 

Ержан ҚАРАБАЕВ, Оңтүстік Қазақстан об-

лыстық сотының апелляциялық сот алқа-

сының төрағасы:

– Сот тарапынан заң талаптарын дұ-

рыс қолдану жайлы түзеу мекемелеріне 

және Қылмыстық атқару жүйесі коми те-

тінің ОҚО бойынша басқармасы бас-

тығының атына жіберген кемшіліктері 

бойынша үнемі хаттар жолданып, ал заң 

талаптары өрескел бұзылған жағ-

дайларда олардың жоғары тұрған саты-

дағы мекемелеріне жеке қаулылар 

шығару арқылы тиісті шаралар қол да-

ны луда. Осындай іс-шаралардан кейін 

де жұмыстың тиісті дәрежеде атқа рыл-

май жатқанын қалай түсінуге болады? 

Бұлай деуге соңғы кездері соттал ған-

дардың түзелу орнына түрмеде жатса да 

қайта қылмысқа барулары жиілеп бара 

жатқаны себеп болып отыр. Ай та лық, 

Ш.Жолдасов деген азамат аса ауыр 

қылмыс жасағаны үшін сотты бола тұра, 

Басқа-басқа, қазақ үшін бұдан өткен 

масқара жоқ еді. Қыздарымызды неге тым 

ер кінсітіп жібердік? Неге тізгіндей алмай 

отыр мыз? Қай жерден қателік кеттік? «Ай-

тушы ақылды болса, тыңдаушы дана болу-

шы еді», мүмкін бар кінә үлкендерден шы-

ғар, дұрыс бағыт-бағдар бере алмай 

жүр ген? Көкейде сауал көп. Негізі, бұл – өз 

алдына үлкен тақырып, өзекті мәселе. 

Ал біз әңгімемізді қыздардың тәлім-

тәр биесі мен олардың жат қылықпен был-

ға нып жатқандығынан бастасақ та, ат ба-

сын екінші жаққа бұрмақпыз.

Екінші жақ деп отырғанымыз – етегінен 

ұшын ған жігіттеріміз. Иә, қыздардікі дұрыс 

жазасын қоныс колониясында өтеп 

жүрген. Ол түзеу мекемесінің тара пынан 

ешқандай бақылау жұмыстары жүр-

гізілмегенін пайдаланып, авто көлікпен 

қалаға шығады. Сөйтіп,  1 975,02 грамм 

болатын аса ірі мөл 

шер 

дегі героин 

тасып, тасып қана қоймай оны 19 мың 

АҚШ долларына сатып үлгерген. Осы 

қылмысы үшін ол тағы 12 жылды 

«арқалап» кете барды. Ал кісі өлтіремін 

деп кісенге іліккен Б.Елубаев болса ИЧ-

167/9 түзеу мекемесінде жатып, ұялы 

байланыс арқылы тағы да адам өлтіруге 

тапсырыс беріп, жазасына жаза жамап 

алды. Тұтқындағы бұл аза мат 10 күн 

бойына ұялы телефон арқы 

лы 460 

реттен астам қоңырау шалып, соның 

тікелей тапсыр ма сы бойынша кісі өлімі 

орын алған. Осы анықталған бассыз-

дық тарға түзеу меке мелерінде соттал-

ғандардың түзе луіне қатысты тиісті іс-

шаралар  жүр гі зіл мейтіні,  кері сін ше, 

олар 

дың қылмыс жасауларына жол 

беретіні орын алған.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 

2010 жылдың тоғыз айында облыс сотта-

рын да «жазаны өтеуден мерзімінен бұрын 

шартты түрде босату» жайлы барлығы 942 

ұсыныс түсіп, 782-сі қанағаттандырылған. 

Ал 119 ұсыныс қанағаттандырудан бас 

тар тылған болса, 17 ұсыныс кемшіліктерді 

түзе ту үшін кері қайтарылған. «Жазаның 

өтел меген бөлігін неғұрлым жеңіл жаза 

түріне ауыстыру» жайлы түскен 101 ұсы-

ныстың 53-і қанағаттандырылған. Судья-

лардың айтуынша, ұсыныстарды кері 

қайтаруға, негізінен, қылмыстық атқару 

жүйесінің тарапынан бақылау жұмыс та-

рының жүргізілмейтіні, түзеу мекемелерінің 

құжат тарды сотқа дұрыс рәсімдемеуі негіз 

болады екен. 

Оқырмандардың есінен шыға қоймаған 

бо лар, Ақтаудағы қатаң режимдегі ГП-

емес, оған дау жоқ. «Құнажын көзін сүз-

бесе, бұқа бұйдасын үзбейді». Некесі 

қиыл ғанша абыройынан айырылмаулары 

тиіс еді. Бірақ болары болды делік, бұл 

жер де қателік екі жақтан да болған жоқ 

па? Мұнымен біз не айтқалы отырмыз? 

Қыз дарымыз таланып болған соң, бар 

ауыртпалықты арқалап қала береді. Қара-

бет болатын да солар, аборт жасататындар 

да солар, жігіттің соңынан еріп, «маған үй-

ленші» деп жалынатындар да солар, ата-

172/1 түзеу мекемесінен 20-дан астам 

қыл мыскер қашып шығып, бүлік салған 

еді. Еркіндіктегі қылмыс әлемімен бай-

ланысы мықты діни экстремистік топ өкіл-

дерінің елді қан қақсатар талай лаңкестік 

әрекетке баруы әбден мүмкін еді. Абырой 

болып, мұндайға жол берілген жоқ. Жал-

пы, соңғы кездері аса ауыр қылмыс жасап, 

түрмеде отырса да, отырған жерінде бүлік 

шыға рып, елдің мазасын алатын, «жаздым, 

жаңылдым» деп, түзелудің орнына, заң 

мен темір тордың тәртібіне түкіріп қара-

май 

тын сотталғандар көбейді. Абақ-

тыларда көңіл күйі болмаса, шу шығарып 

шыға келетін, тәнін жарақаттап, әлек салып 

жатқан қылмыстылардың жайы ешкімді 

таңғалдырмайтын болды. Тіпті түрмеде 

отырып-ақ еркіндікте көлеңкелі бизнесін 

анасын жерге қарататын да солар, 

қысқасы, «сүйекке таңба түсті» деген сөз. 

Бір сәттік ләззат қандай тәтті болса, оның 

зардабы сондай ащы болмақ. Мұндай 

қиын жағдайдан әркім әрқалай шығады. 

Ал жатырына біткен жаратылыстың тағ-

дыры не боламақ? Көп жағдайда, көп жағ-

дайда дейміз-ау, негізінен, мұндай қыздар 

бар жауапкершілікті өз мойнына алуға 

мәжбүр болады. Ең ауыры – әке тәрбиесін 

көрмеген бала психологиялық тұрғыдан 

алып қарағанда, жарымжан бала. Мұны 

ғы лым ның  өзі  дәлелдеген. 

Өйткені кеше ғана сүйдім-күйдім деген 

Үйленбей жатып-ақ 

бойжеткендеріміздің тас 

емшегі иіп жатса, қазір оған 

өздері де именбейді, біз де 

еш таңғалмайтын болдық. 

Кеше сұмдық саналған бұл 

құбылыс бүгін етек алып 

кетті. Иә, күйеуге тиюден 

үмітін үзгендер «өзінің 

қызығы» үшін сәбилі болып 

жатса, әрине, оларды 

түсінуге тырысасың. Ал оң 

босағада отырып некесіз бала 

туғандардың мұндай қылығы, 

шыны керек, қынжылтпай 

қоймайды екен. Оны айтасыз, 

аборт жасатушылар барған 

сайын жасарып, мектеп 

оқушылары арасынан 

табылып жатыр. 

басқаратын, қалың елден асарлатып жылу 

жинайтын, сыбайластарын пайдаланып, 

есірт кі бизнесі мен қарақшылықты дөңге-

лен тіп жатқандар қаншама?! Бұл – біздің 

қыл 

мыстық атқару жүйесінің қау 

қар-

сыздығы ма әлде қылмыс әлемінің батыс-

тан жеткен ізгіліктендіру деген жақсы 

ұранды өз пайдасына шешіп алғаны ма? 

Бас 

қасын қайдам, Шымкенттегі түзеу 

меке мелерін «мекендегендер» ел-жұртты 

анау айтқандай шулатпаса да, есік-терезені 

қым тап, «қай жақтан қылмыскер келіп 

қала ды екен» деп үрей құшағына қамалуға 

мәж бүрлеп отыр. Әсіресе, жәбір лену ші-

лерді. Бізде қылмыстыны ұстап бер ген 

адам да сенімді түрде қорғалмаған.

Оңтүстік Қазақстан облысы

жігіт қара көрсетпей кетеді. Қыздарымыз 

болса жалғызбасты ана болып шыға келеді. 

Баланы өсіріп, жеткізу оңай шару емес. 

Тіпті жолда туылған балалардың әкесінің 

кім екенін білмей өсіп жатқандығының өзі 

қан дай қасірет. Некесіз баланың көбеюі 

көбейіп келеді, алайда Алматы қалалық 

соты 

ның судьясы Қанат Молдашевтың 

айтуына қарағанда, «әкелікті танытып, 

али  мент өндіріп жатқандар анау айтқандай 

көп емес». Сондай-ақ «мұндай жағдайда 

қыз  дар жергілікті сотқа арызданып, сот 

үкі 

мі 

мен алимент өндіріп алуларына 

болады» дейді судья. Қыздарымыздың 

басым бөлігі басын ала қашқан жігітті мәж-

бүрлегісі жоқ. Осының өзі жігіттердің 

жауап кершіліктен оңай құтылуына мүкіндік 

туғызып отыр емес пе. Тағы бір айта кетер-

лі гі, ананың уызына жарымай қалған же-

тім дер санын көбейтуде әсіресе «ой най-

мын деп от басқан» жастардың үлесі өте 

зор. 

Сонымен не айтпақпыз дерсіздер. 

Үйлен бей жатып бала туған қыздарды 

қалай сөгеміз, жігіттерді солай сойып салу 

керек. Тіпті қыздарымыз сот арқылы 

әкелік ті танытып, алимент өндіріп алудан 

да ұялмасын дегіміз келеді. Егер қыз да ры-

мыз өз құқықтарын өздері қорғауды қолға 

алса, бұл бір жағынан, өзге жігіттерге са-

бақ болып, қыздарды алдайтындардың 

санын сиретуге ықпал етсе, екінші жағы 

әке сіз балалардың қатарын азайтуы мүм-

кін.

ОЙ-ТҮР

ТКІ

Әрі әсемдігімен, әрі табиғилығымен, 

әрі хош иісімен таң дан дыратын гүлді ше-

тел дік өсімдік маман дары әртүрлі түс терін 

шығармақ  болып  бу дан дас тырғанымен, 

еш нәтиже шығара алмапты. Түсі өзге ше-

лен генімен, хош иісін, әрі табиғилығын 

сақтап қалуға күштері жет пеген көрінеді. 

Ақыры табиғи түрін тек Қазақстаннан ғана 

табуға болады деген тоқтамға келсе керек. 

Шетелдіктерді таң 

дай қақтыра там 

сан-

дырған осы қыр қыз ғал дағының келешегі 

мамандар тарапынан алаңдаушылық ту ғы-

зып отыр. 1981 жылы қызғалдақтың «Қы-

зыл кітапқа» 13-тен астам түрі енгізілген. 

Бірегей кітапқа себеп сіз ден себепсіз есепке 

алмасы белгілі. Қыр төскейін қызыл түске 

бояйтын осы әсем гүлдер жойылудың сәл-

ақ алдында тұр. Мамандар осылайша да-

был қағып отыр. Олай етпеске де амал кем. 

Қызғалдақтың бұрынғысы бәріне белгілі, 

ал болашағы бұлыңғырлау болып тұр. 

Гүл тұқымдастарының бұл түрі, әсіресе, 

Оң түстік Қазақстан облысының таулы ай-

мақ тарында көп кездеседі. Сайрам-Өгем 

мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің терри-

то риясында қызғалдақтың кауфман, грейг, 

түркістан, шымған, жалғантүкті, күмәнді, 

жал ған қосгүлді деп аталатын түрлері өсе-

ді. Әсіресе, мамыр айындағы «маевка» ке-

зінде қызғалдақты есік алдында өсіп тұр-

ғандай, қынадай қырып, жұлып кете тін дер 

көп. Эколог мамандар пиязшығына зиян 

келген қызғалдақтың қайтып өсіп шық-

пайтынын алға тартып, алаңдайды. 

Қызғалдақтың ұрығын қайта шашқан 

күннің өзінде де бір талының өсіп-жетілуі 

үшін кемінде он жыл күту керек екен. Осы-

дан-ақ қызғалдақты көздің қарашығындай 

сақтау керектігін бағамдауға болар. 

Мамандар грейг түрін қызғалдақ пади-

ша сы деп атайды. Себебі ол ең үлкен, әрі 

әде мі, әрі ең аз кездесетін түрі болып сана-

ла ды. Ол емдік қасиетімен де бағалы. Қыз-

ғал дақ пиязшығының құрамында 50-60 

пайыз крахмал мен қант бар. Бауыр ауру-

ла рына таптырмайтын ем. Ол теңіз дең гейі-

 нен 2 300 – 2 400 метр биіктікте, тау бөк -

терлерінде, жартылай субэкваторлық 

ай  мақтарда өседі. Оңтүстік өңірдегі Түл кі-

бас ауданындағы «Қызыл төбешік» деп ата-

   латын  аймақтағы  грейг  қызғалдағы  бү гін де 

жоғалып, құрып кетудің аз-ақ ал дын да тұр. 

Облыстағы өзге аймақтарда бұл түрі мүлдем 

кездеспейді. Сондықтан да оны сақтап 

қалудың амалын қарастыру ке рек-ақ.

Гүлжан КӨШЕРОВА

Қызғалдақ жұлсаңыз, 

қылмысты боласыз

ТАЛҒАМ 

Көркемсөзді тануға қаламгерлеріміздің 

қызығушылығы жылдан-жылға өсіп келеді. 

Қолына қалам ұстаған жас жазушыла ры-

мызды ынталандыру заман талабы болып 

отыр. Жас таланттар мен жаңа есімдердің 

қалың жұртқа танылуына ықпал ететін 

«Алтын қалам» тәуелсіз әдеби сыйлығы 

осы мақсатты көздейді. Жобаны ұйымдас-

ты рушылардың бірі Қуат Домбай: «Еліміздің 

рухани-мәдени дамуына жас таланттар 

мен жаңа есімдердің қалың жұртқа таны-

луы на ықпал ету үшін осы жобаны қолға 

алдық. Осынау ізгі ниетке құрғақ уәдемен 

емес, нақты ісімен қолдау көрсеткен жал-

ғыз демеушіміз GSM Қазақстан/Kcell ұялы 

байланыс операторы болды», – деп мәлімде-

ді.  Байқауға ұсынылған шығармалар 

«Жыл дың үздің прозасы», «Жылдың үздік 

поэзия сы», «Жылдың үздік балалар шығар-

ма сы», «Драматургия», «Жылдың үздік 

іскерлік және ғылыми еңбегі» аталымдары 

бойынша сарапталды. Үміткерлерден әде-

би туындылар үстіміздегі жылдың маусым 

айының 1-інен қыркүйек айының 1-іне де-

йін қабылданды. Үш ай ішінде www.arzu.

kz сайтына еліміздің әр өңірінде тұратын 

75 автордан 92 шығарма келіп түсіпті. Ра-

сул Жұмалының айтуынша, «Авторлар үш 

іріктеу кезеңінен өтті. Алғаш рет оқырман-

дар талқыласа (көп оқылған әдеби шығар-

малар байқаудың келесі кезеңіне өткізілді), 

одан соң ридерлік топ қарап шығып, әр 

көркем туындыға өз пікірлерін жазды. 

Осы лайша, ақтық мәреге жеткен үміткер 

туындылар қазылар алқасына ұсынылды», 

– деп мәлімдеді. «Алтын қалам» тәуелсіз 

әдеби сыйлығының алғашқы жинағын 

алдағы ҚР Тәуелсіздік күніне орайластырып, 

жарыққа шығару жоспарланған екен. 

Жеңім паздарды марапаттау 8 қараша күні 

ұйымдастырылмақ. 

жүктеу 0.64 Mb.

Поделитесь с Вашими друзьями: