ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНИ АХУАЛ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОҒАМҒА ӘСЕРІ

195 
 
ұстанушылармыз деп атады. Сонын ішінде ешқандай дінді ұстанбаймыз деп – 
2,8%-ы, жауап берсе, 0,5%-ы жауап беруден бас тартты [1]. 
 Қазақстанда   этносаралық  және  дінаралық келісімнің  тұрақты   моделі  
қалыптасқанымен,  ол  мемлекет,  азаматтық  қоғам,  оның  ішінде  діни 
бірлестіктер  тарапынан  үздіксіз  қолдау  көрсетіп  отыруды  қажет  етеді.  Осы 
сала  ахуалына  қызығушылық  танытатын  барлық  тараптар  біріге  отырып, 
үнемі талдау жасап отырғаны жөн. 
Осы  арада,  Қазақстанда  дінаралық  қатынас  орнатудың  негізгі 
ұстанымдарын атап өту керек. 
1.  Елдің  Конституциясы  мен  заңдары  ар-ождан  бостандығы  мен  діни 
сенімді қорғауға кепіл береді. 
Конституция  діни,  этникалық  және  басқа  тұрғыдағы  кемсітушіліктерге 
тыйым  салады.  Қазақстан  Республикасының  «Діни  сенім  бостандығы  және 
діни  бірлестіктер  туралы»  Заңы  діни  бірлестіктердің  еркін  іс-әрекет  жасауы 
үшін  барлық  құқықтық  негіз  қалады.  Ел  маңызды  халықаралық  келісімге 
және адам құқығына қатысты шарттарға, оның  
2.  Мемлекет   конфессиялардың   өз   қызметтерін   жүзеге  асыруы  үшін 
тең  және қолайлы жағдай жасайды. 
Бұл тәуелсіздік кезеңінде діни бірлестіктер санының артуына мүмкіндік 
берді. 
Қазақстан  халқының  басым  көпшілігі  өздерін  мұсылман  санағанымен, 
бұл  басқа  діни  сенім  иелерінің  толыққанды  іс-әрекет  жасауына  кедергі 
келтірмейді.  Бұған  мұсылмандық  емес  діни  ұйымдар   санының  өсуі  дәлел 
бола  алады.  Тәуелсіздік  алғаннан  бері  православиелік,  католиктік  және 
протестанттық  қауым  саны  біршамаға  артты.  Сондай-ақ  иудейлер  мен 
буддистердің ұйымдары да қызмет жасайды. 
3.   Мемлекет  саясатының  маңызды  бағыты  ретінде  дінаралық  диалогты 
атауға болады. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен Қазақстан 
халқы  Ассамблеясы  секілді  ұлтаралық  және  дінаралық  диалогтың  теңдессіз 
институты құрылды. 
Дін  саласындағы  мемлекеттік  саясатты  өз  уәкілеттігіне  қарай 
органдардың  бір  қатары  жүзеге  асырады.  2006  жылы  Қазақстан 
Республикасы  Әділет  министрлігі  құрамындағы  өкілетті  орган  –  Дін  істері 
жөніндегі  комитет  құрылды.  2010  жылы  Дін  істері  жөніндегі  комитет 
Мәдениет министрлігі қарауына берілді. 
2011  жылдың  мамырында  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
жарлығымен Дін істері жөніндегі комитет   Қазақстан Республикасының Дін 
істері  агенттігіне  ауыстырылып,  Мәдениет  министрлігі  қарамағынан 
шығарылды. 
Осыған 
орай, 
Агенттікке 
конфессияаралық 
келісім, 
азаматтардың  сенім  бостандығына  және  діни  бірлестіктермен  өзара 
әрекеттесуге құқықтарын қамтамасыз ету қызметтері мен уәкілеті берілді [1].                
       Қазақстанда  тәуелсіздіктің  жылдарында  діни  институттардың  сан 
жағынан да, сапа жағынан өсті деуге  болады. Діни бірлестіктер саны бірнеше 
есе  өсіп  кетті,  рухани  дәстүрлер  қайта  өрлей  бастады,  мешіттер,  шіркеулер, 
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

196 
 
ғибадат  үйлері,  синагогалар  салынды.  Халықтың  діндарлығының 
деңгейі  
өсті. Сарапшылардың   бағалары   бойынша,   діндарлардың  саны
  
80-жылдардың  ортасымен  салыстырғанда  20-25-тен  90-95  %  дейін  өсті.  Бұл 
үдерістер  еліміздегі  азаматтық  бейбітшілік  пен  ұлтаралық  келісімді  сақтау 
мен  нығайту,  ар-ұждан  бостандығын,  рухани  жаңаруын  қамтамасыз  етуге 
бағытталған жүргізіліп жатқан саясаттың нәтижесінде орын алды. 
20  жыл  ішінде  діни  бірлестіктердің  саны   6  есеге  өсіп,  2011ж. 
1 қаңтарында 4479 жетіп, ал конфессиялар мен деноминациялар саны 40-тан 
асып  кетті.  Қазіргі  уақытта  3200-ге  жуық  мешіт,  шіркеу,  ғибадатханалар 
жұмыс істейді. 
Діни бірлестіктердің жалпы көрсеткіші: ислам – 2756, орыс православие 
шіркеуі  –  303,  рим-католиктік  шіркеу  –  84,  протестанттық  және  жаңа  діни 
ағымдар  –  1301.  Діни  бірлестіктерге  3377  діни  ғимараттар  тиесілі,  олардың 
ішінде  2416  –  мұсылман  мешіттері,  269  –  православие  шіркеулері,  88  – 
католиктік  костелдер,  5  –  синагога,  сондай-ақ  басқа  да  протестанттық  және 
т.б. шіркеулер [2]. 
Елде 8 жоғары (оның ішінде 2 исламдық, 1 католиктік, 1 лютерандық, 4 
протестанттық),  6  арнаулы  орта  және  3  жалпы  білім  беретін  рухани  оқу 
орындары бар. Сондай-ақ ірі мешіттер жанынан ашылған курстар мен шіркеу 
жанынан  ашылған  жексенбілік  мектептер  бар.  Осы  таңда  республикада  20 
елден келген 400-ге жуық шет елдік миссионерлер жұмыс жасауда. Алайда, 
миссионерлердің  ісі  мен  әрекеттеріне,  олардың  бағдарламаларына  Ұлттық 
қауіпсіздік  мәселесіне  сай  құқықтық,  ғылыми  және  өркениеттік  мәндегі 
сараптамалар жасау қажет екендігін айту керек [3]. 
Соңғы он жыл ішінде діни өмір көптеген жаңа діни ағымдардың көптеп 
пайда  бола  бастауынан  байқалады.  Елдегі  дәстүрлі  ислам  және  христиан 
діндерімен  бәсекелестікке  түскен  бірқатар  жаңа  діндер  шет  елдік 
миссионерлер  арқылы  елімізде  көптеп  тарап  кетті.  Олардың  өздерін  ерекше 
көрсеткен  кезі  ХХ  ғ.  90  ж.,  алайда  жаңа  діни  ағымдардың  келе  бастауы 
кеңестік кезеңде басталды. Миссионерлердің белсенді қызметінің арқасында 
ориенталисттік 
бағыттағы 
(кришнаиттер, 
бахаи 
қауымы, 
«Трансцендентальная  медитация»,  т.б.)  ілімдер  мен  протестанттықтың 
харизматтық  тармақтары,  «Иегова  Куәгерлері»,  «Саентология»  және 
басқаларының әсерлері байқала бастады.  
Бұл  кеңестік  коммунисттік  идеология  толтыра  алмаған  рухани  вакуум 
мен Қазақстандағы дәстүрлі діндердің қызметінің әлсіздігінен еді. Жаңа діни 
ағымдардың    өкілдері  өз  ілімдерін  жалықпай  насихаттау  мен  жаппай  дінге 
тарту науқанын бастап кетті. 
Дінтанушы ғалым, Мұртаза Бұлытайдың  мәліметі бойынша, 1989 жылғы 
1  қаңтарда  елімізде  30  конфессияға  тиесілі  700-ге  жуық  діни  бірлестіктер 
болса,  2003  жылдың  1  қаңтарында  3206  діни  бірлестіктер  жұмыс  істеген. 
Олардың арасында 1652 исламдық, соның ішінде 1642 суниттік, 2 шииттік, 2 
сопылық, 4 ахмадия ағымдары бар. Бұған қоса Қазақстанның аумағында  
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

197 
 
православиелік  шіркеуге  жататын  241  діни  бірлестік  (олардың  230-ы  Орыс 
православие шіркеуіне қарайды), 7 старообрядтық шіркеу, римдік-католиктік 
шіркеуінің  77  бірлестігі,  бірқатар  протестанттық  бірлестік 
жұмыс  істейді. 
Қазіргі  Қазақстандағы  дәстүрлі  емес  діни  қауымдарға  төмендегілер  енеді:  5 
буддистік қауым, 24 индуистік, 12 кришнаиттік, 23 бахаи, 2 трансценденталдық 
медитация  қауымы,  ұлы  ақ  бауырластықтың  2  қауымы,  6  саентология  шіркеуі 
қауымы және т.б.  
 
Еліміздің  негізгі  діни  қауымы  суниттік  ислам  және  христиандықтың 
православиелік  бағыттары.  Елімізде  1700-ге  жуық  мұсылман  бірлестіктері  бар. 
Оның  басым  көпшілігі  суниттік  бағыттағы  бірлестіктер.  Орыс  православие 
шіркеуінің  үш  епархиясына
 
214  приход,  8  шіркеу  және  басқа  шіркеулік 
құрылымдар тиесілі. Орыс православие шіркеуі приходтар санының өсуіне және 
материалдық тұрғыдан нығаюына күш-жігерін жұмсауда.   
Кейінгі  уақытта  католик,  протестанттық  және  дәстүрлі  емес  діни 
құрылымдар  өз  қызметтерін  белсенді  түрде  жүргізуде.  “Иегова  куәгерлері” 
бірлестігінің миссионерлік қызметі ерекше қарқын алуда [4]. 
Қазіргі  қазақстандық  қоғам  өмірінде  діннің  маңыздылығы  өскен.  Оның 
серпіні мен ерекшелігі мынадан көрінеді: 
1. әлеуметтік-саяси өмірдің көптеген саласында діннің әсері күшеюде; 
2. халықтың көлемді тобының күнделікті өміріне діни бірлестіктердің әсері 
өсуде; 
3. діни білім саласы дамып, оның қаржы және материалдық базасы нығаюда;  
4.  шет  елдерден  келген  діни  бірлестіктердің  Қазақстандағы  миссионерлік 
және насихаттау әрекеттері жандануда.  
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаев  Өзінің  «Сындарлы  он  жыл»  атты  кітабында 
былай  деп  жазады:  «Біз,  қазақтар  үшін  ислам  –  біздің  дүниетанымызды 
анықтайтын ең алдымен жоғары идеал мен факторы, бұрындары ұмытылып кете 
жаздаған  бай  мұсылмандық  мәдениеті  мен  ата-бабаларымыздың  рухына  деген 
тиісінше баға берудің Рәмізі іспеттес» [5]. 
Тәуелсіз  Қазақстандағы  ислам  ықпалды  қоғамдық  күшке  айналды. 
Дегенмен,  дәстүрлі  дініміз  де  өзіндік  ішкі  проблемалар  жоқ  емес.  Ислам  дініне 
қатысты  халықтың  сауаты  төмен.  Ол  үшін  жұмыс  жасап  отырған  негізгі  ресми 
орын  деп  мешіттерді  айтамыз.  Қазақтың  жастары  неге  басқа  топтардың 
жетегінде  кетіп  жатыр?  Себебі,  мешіттердегі  имамдарымыздың  сауаты  да 
мәдениеті  де  өте  төмен  болып,  келген  халықты  қанағаттандырмай  жатады 
Исламдағы  түрлі  ағымдар  мен  топтар  көбейіп,  онсыз  да  сауаты  аз  халықты 
шатастырып,  адастыруда.  Сондықтан,  имамдардың  сауаты  мен  мәдениетін 
дамыту  шараларын  қабылдау  керек.    Қазақ  қоғамының  діни  сауатын  көтеріп, 
жүйелі болғанда  ғана исламның атын жамылған немесе тарихымыз бен дінімізге 
түк қатысы жоқ ағымдар мен топтардың жетегінен аман алып қала аламыз.  
Қазіргі  жастардың  арасында  белгілі  бір  топқа  қатысты  болмаса  мұсылман 
бола алмайтындай түсінік қалыптасты.  
Дінтанушы  Еркінбек  Шохаевтың  айиуынша:  «Халықтың  діни  сауатын 
ашумен  бірге,  қоғамның  санасына  ешбір  топқа  қатысы  жоқ  «қарапайым 
мұсылман»  ұғымын  қалыптастыру  керек.  Себебі  біздің  қайсыбір  қаракөзіміз 
белгілі бір діни топқа қатысты болса, сол топтың шеңберінің ішінде әрекет етеді. 
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

198 
 
Яғни,  сол  топтың  құрылымына  бағынышты  әрі  тәуелді  болады.  Әрине  бұл 
жағдай оны болашақта түрлі теріс қылықтарға итермелеуі әбден мүмкін.  
Адасушылыққа апаруы мүмкін» [6]. Жат пиғылды секталарға кіріп кеткен қазақ 
жастары   да  аз  емес. Олар  өздерінің  адасқандарын  бірден  ұғына  алмайды. Діни 
тәрбиенің  осалдығынан  түрлі  жағдайлар  орын  алуда.  Ақтөбе,  Атырау 
облыстарында болған қайғылы жағдайлар сөзімізге дәлел болмақ. 
2011  жылы  қыркүйекте  Қазақстан  заң  шығарушы  органдары  тарапынан  
«Діни  қызмет  және  діни  бірлестіктер  туралы»  заң  жобасы  мақұлданып,  Елбасы 
Н.Назарбаев 2011 жылы 11 қазанда қол қойып бекітті 
Жаңа  заң  жобасы  бойынша  Қазақстан  азаматтары,  шетелдіктер  мен 
азаматтығы жоқ адамдар миссионерлік қызметті Дін істері агенттігінің тіркеуінен 
кейін  ғана  жүзеге  асыратын  болды.  Тіркеуден  өтпеген  жағдайда,  Қазақстан 
Республикасында  миссионерлік  қызмет  атқаруға  тыйым  салынады.  Бұл,  заңның  
қабылдануы  әрине,  діни  ұйымдарды  қатаң  бақылауда  ұстауға  септігін  тигізері 
сөзсіз,  дегенмен,  еліміздегі  күрделі  діни  ахуалды  бірден  жақсартып  жібереді 
деген сөз емес.  
Қорыта  айтқанда  еліміздегі    күрделі  діни  ахуалды  жақсарту  үшін,  ұлт 
бірлігінің пайдасына шешу үшін мына мәселелерді  алға тартар едік: 
1. Экономикамен қатар идеологияны, рухани құндылықтарымызды көтеруді 
күн тәртібіне қою керек. 
2.  Дінтану  ғылымын  дамыту,  дінтанушы  мамандар  даярлаудың  сапасын 
арттыру;  
3.  Діни  тәрбие  мен  ислам  құндылықтарын  жас  ұрпақтың    бойына  сіңіруді 
жолға қою; 
4.  Ұлт,  дін,  мемлекет  ұғымдарын  бөлшектемей,  тұтас  қарастыратын  уақыт 
жетті. Себебі,  тәуелсіздігіміз баянды болу үшін ең бастысы қоғамдық бірізділік 
сақталуы тиіс. Ал қоғамдық бірізділік сақталуы үшін қоғам бір ұлт пен бір діннің 
құндылықтарының төңірегіне топтасуы керек. 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
 Қазіргі  Қазақстандағы  конфессиялық  жағдай:  Баяндамалар  жинағы.  –Астана: 
«Самұрық» инновациялық идеяларды дамыту орталығы, 2011. 
2.
 
 Қазіргі  Қазақстандағы  конфессиялық  жағдай:  Баяндамалар  жинағы.  –Астана: 
«Самұрық» инновациялық идеяларды дамыту орталығы, 2011. 
3.
 
 www.muftiat.kz 
4.
 
 Бұлытай М. Қазақстандағы қазіргі діни жағдай. –Астана, 2007. 
5.
 
 Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл. –Астана, 2001. 
6.
 
 Шохаев Е. Діни ахуал неге күрделеніп барады. // www.masa.kz 
РЕЗЮМЕ 
В данной статье исследуются религиозная ситуация в Казахстане и влияние религии на 
общественную жизнь.  
(Каттабекова  Н.,  Пиримкулова  Г.  Религиозная  ситуация  в  Казахстане  и  ее  влияние  на 
общество) 
SUMMARY 
This  article  explores  the  religious  situation  in  Kazakhstan  and  makes  specific  findings  of  the 
policies of the state.  
(Kattabekova  N.,  Pirimkulova  G.  The  religious  situation  in  Kazakhstan  and  its  influence  on 
society) 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

199 
 
 
ÜOS 940.548 48 
E.TULEGENOV  
Yrd. Doç. Dr. 
A.Yesevi Uluslararası kazak-türk Ünıversitesi 
 
B.TAUBAEV  
A.Yesevi Uluslararası kazak-türk Ünıversitesi masteri 
 
AVRASYA DÜŞÜNCESİNİN ORTAYA ÇIKMASI VE GELİŞMESİ 
 
Makalade 20. yy’ın ilk yarısında meydana gelen, Sovyet Yöneticiliğinin baskılı 
siyaseti dolayısıyla kendine has ehemmiyetini kaybeden “Avrasyacılık” düşüncesi 
söz  konusudur.  19.  yy’ın  70’li  yıllarında,  sonra  20.  yy’ın  20  ve  30’lu  yılları  ve 
20.yy  sonralarında  Kazakistan  Cumhuriyeti’nin  cumhurbaşkanı    N.A. 
Nazarbayev’in ortaya koyduğu “Avrasya Birliği” düşüncesi mukayeseli bir şekilde 
söylenmiştir. Bu eserde “Avrasya” düşüncesinin başlıca problemleri ile “Avrasya” 
kavramının açıklanmasına yer verilmektedir.    
 
Anahtar kelimeler: Kazakistan, Avrsya, SSCB, Batı Avrupa, G.V.Florovskiy, Rus 
aydınları, fikri. 
 
20.  asırda  oluşan  fikir  akımı  ve  teorilerin  bazılarının  ömürü  kısa  olmuş, 
bazıları  ise  ortaya  çıkışıyla  birlikte  diğer  fikir  akımları  içinde  gölgede  kalmış, 
ancak uzun yıllar sonra tekrar ortaya çıkarak itibar görebilmiştir. 20 asırın başında 
Rus aydınları arasında doğan Avrasyacılık fikri bunun örnek gösterilebilir. 
Geçen  asırın  son  yıllarında  ortaya  çıkıp  daha    sonra  da  önemini  yitiren 
Avrsyacılık fikri son zamanlarda yeniden tarih sahnesine çıkmaya başlamıştır. İlk 
olarak 19. asrın 70’ li yıllarında (N.V.Danilevskiy v.b.), daha sonra 20. asrın 20’ ve 
30’  lu  yıllarında  (Avrasya  fikrin  düstur  edilen  Rus  göçmenleri)  ve  20.  asrın 
sonunda  Kazakistan  Cumhuryeti  Cumhurbaşkanı  N.A.Nazarbaev  ile  bu  fikiri 
destekleyen  diğer  fikir  adamlar.  Bu  durumda  söz  konusu  üç  dönemi  bir  birisiyle 
ilişkendiren nedir sorusu akıla gelmektedir. 
Birinci dönem: Bu devre 1861’ deki köylü-çifçi reformlardan sonraki zaman 
dilimini  kapsamaktadır.  Bu  dönemde  Avrasyacılık  fikrinin  gelişmesinde  çok 
elverişli bir ortam olmuştur. Halkın kaderi ve kültürel özellikleri ile cemiyeti ıslah 
etme maksat tutulmuştur. Bu dönemde Rus aydınları, Rusya’ nın geleceğe güvenle 
ulaşması ve bu geleceğin şeklinin nasıl olacağını belirlemek için hayatla ilgili ve 
sağlam bir tarzda zemin oluşturmaya gayret sarf etmişlerdir. 
İkinci  dönem:  Bu  devre  20  asrın  20’  li  yılları  kapsar.  Bu  dönem  eski  dünya 
sistemini çöktüğü, büyük değişim ve ihtial deviridir. Bu dönemdeki Avrasyacılık , 
ülkelerinden  kaçmak  zorunda  kalmış  olan  Rus  göçmenlerinin  sosyal  ve  felsefi 
hareketiydi. Bu hareketlerin temelini oluşturanlardan biri de Kinez N.S.Trubeskoy’ 
dur. O, bu hareketin ortaya çıkışın şu şekilde anlatmaktadır: “Biz, sözünü ettigimiz 
“Rus  medeniyetinin”  ansızın  yıkılışına  şahit  olduk.  Böyle  bir  ani  bir  yıkılış 
çoğunluğu  hayretler  içerisinde  bıraktı  ve  bu  vakıanın  sebebini  tespit  etmek  bir 
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

200 
 
çoklarını düşündürdü” [1]. 
Dindar  bir  filozof  olan  G.V.Florovskiy  20  asırın  20’  li  yıllarında 
Avrasyacıları:  “Bizim  için  öncelikli  ve  en  önemli  olan  şey,  tarihi  trajedinin 
görünmesiydi.  Bu  trajediyi  görmeyenlere  ve  görmek  isteyenlere  karşı  olmamız 
lazım” [2] şeklinde ifade etmiştir. 
Üçüncü dönem:  20.  asrın  sonlarını  kapsar.  Bu  dönemde  SSCB’  nin  çökmüş, 
komünizm  yıkılmış,  yeni,  genç  ve  müstakil  devletler  ortaya  çıkmıştır.  Müstakil 
devletlerin  zorluk  çekmeden  kendi  ayaklar  üstünde  durması  mümkün  değildi. 
Sovyetlerin çöküşü bu yeni bağımsız devletlerin – geçici bir süre iktisadi gelmesini 
frenlemekle  kalmadı,  bir  çok  başka  zorlukları  da  beraberinde  getirdi.  Bu  yeni 
devletlerde  oluşan  bu  durumu  çözmek  için  N.A.Nazarbaev,  M.V.Lomonosov 
Moskova  Devlet  Üniversitesi  Öğretim  Üyesi  Heyeti  toplantısında  fikir  teatisinde 
bulunmuştur.  Avrasya  ittifakı  c,  müstakil  devletlerin  her  birinin  sosyo-ekonomik 
hususlarını dikkate alarak, enterasyon süreçlerini yavaş yavaş uygulama hedefleri 
gösterilmiştir.  
Herhangi  bir  fikri  akımın  temeli,  onun  fikri  ve  teorik  kaynaklarıyla  sosyo-
tarihi  sebepleri  kendi  aralarında  birleşmektedir.  Rus  Avrasyacılığına,  1904-1905 
Rus  Japon  Harbi  ve  1905-1907  ilk  Rus  ihtilali  zemin  hazırladı  dersek  yanılmış 
olmayız. Birinci Dünya Harbi, Rus aydınlarının batı görüşünü değiştirerek, doğuya 
doğru yönelmelerine doğrudan tesir etti. Onların birçoğu 1917’ deki Şubat ve Ekim 
ihtilallerini tasvip etmeyen Rus aydınlar grubuydu. Bu kişiler, Rusya’ nın istikbali 
için yeni fikirler ve yollar aradı. Avrasyacılık bu arayışın meydenlerinden biridir. 
Avrasyacıların  ortaya  koymuş  oldukları  mühim  meselelerden  ilki  Batı  ile 
Doğu  ve  bununla  sıkıca  bağlantılı  olan  Ortodoksluk  ve  Katoliklik  meselesidir. 
Batı’ nın en büyük başarısı ilim ve tekniktir. Avrasyacılara göre, bu başarı onları 
din  ve  samiyet  kıtlığına  düşürcekti.  Din  ve  samimiyeti  ekonomi  sömürmektedir. 
Humanizm  de  ekonomiyle  beraber  aynı  seviyede  duruyor.  Bunun  sebebi  ise, 
bunların  insanı  Allah’  tan  uzaklaştırarak,  tek  bir  ucube  hayatın  prangasıyla  sarılı 
bırakmasıdır.  Bununla  birilikte  Rasyonalizm  de  batının  günahıdır.  “Batı  Avrupa 
dünyasını,  doğu  dünyasının  değiştirecesine  hiçbir  şüphemiz  yok”  [3]  denilmiştir. 
Onların  ortaya  koydukları  ikinci  esas  mesele  ise  Avrasya  meselesidir. 
Avrasyacıların  fikirine  gore,  Batı  Avrupa,  Orta  Asya  gibi  sınıflandırmalar  hakiki 
değildir. Avrupa’ nın okyanusa çıkan bir yolu mevcuttur (Batı Avrupa). Asya’ nın 
ise güneyi ve doğusu (Çin, Hindistan, Doğu Sibirya v.s.) okyanusa ulaşır. Avrupa, 
Avrupa’  nın  kıtalık  bölümü  ile  Asya’  dan  oluşur.  Doğu  Avrupa,  Batı  Sibirya  ve 
Türkistan  coğrafyası  Avrasya’  ya  dahil  olan üç  önemli  düzlüktür.  Bozkıra  hakim 
olan bütün Avrasya’ yı yönetir. Vaktinde bunu Cengiz Han nasıl başarılı bir şekilde 
çözmüşse, aynı istikamette Rus İmparatorluğu da, SSCB de bu ittifak fikrinin bir 
meyvesidir.  Etnik  yapıya  ve  kültüre  gelecek  olursak,  Avrasya  coğrafyasında 
Slavlar  önceden  beri  “Turan  Halklarıyla”  karışa  gelmiştir.  Slavların  ekseriyeti, 
batıya göre doğuya bir adım daha yakındır dıyor Avrasyacılar. Avrasya sahasında 
yaşayan halkların manevi yönden birleştikleri malumdur. Bu bağlantıları gayri tabii 
bir  tarzda  yok  etmek,  onları  dünya  medeniyetinin  ucra  bir  köşesine  uzunca  bir 
müddet atmakla eş değerdir. Böyle bir kaderi hiç kimsenin istemeyeceği bellidir. 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

201 
 
Avrasya fikri,  doğu  ve  batı  fikirleriyle  mukayese  edildiğinde  kendine  has  
hususları  olmakla  beraber,  onlar  için  bir  tezat  teşkil  etmez  ve  onlardan  ayrı  bir 
şekilde olmaz. Aksine, iki fikri de canlandırmak, kültürel-manevi açıdan birleştirir 
ve bir sentez oluşturur. 
O,  dünyayı  canlandırma  ve  insanı  manen  yetiştirmeyi  birbirinden 
uzaklaşırmaz.  Bilakis  yakınlaştırır  ve  eksikliğini  giderir.  Başka  bir  açıdan 
söyleyecek  olursak,  insanın  maddi  ve  pratik  faaliyetleri,  maneviyat  ve  insanlık 
açısından  gelişmesi  dünyadan  kopuk  kalmayı  değil,  tekrardan  o  kesin  faaliyeti 
talep eder. Böylece Avrasyacılık fikri kendi derin felsefi ve teorik  önemine göre, 
insanın dünya ile münasebetinin çok farklı türüdür. Bu fikir uygulamalı hümanizm 
gücüne uygun olan belli bir huduttan çıkmayı, objeyı yenmeye, böylece bir taraftan 
maddi ve pratik hizmeti, faaliyeti, öbür taraftan psiko-manevi kültürü birleştirmeye 
yönelir.  Onların  iyi  taraflarını  birleştirir  ve  sentezler.  Avrasyacılık  büyük  bir 
değişim  metaforu  biçimindedir.  Bu,  insanın  dünyaya  dair  kökten  yeni  bir 
münasebetinin,  yeni  medeni  hayat  reformunun  üçüncü  bin  yıl  taleplerine  tam 
manasıyla cevap veren yeni bir tarzıdır.  
Avrasya  fikri  hakkında  N.A.Nazarbaev’  in  görüşü  şöyledir:  “Kazakistan 
Avrasya  fikri,  ekseri  ve  milli  birliginin,  sosyal  adaletin  fikiridir.  Bu,  yeni  manevi 
ve insani sahanın oluştuğunun işaretidir. Bu fikir çerçevesinde her halkın milli şuur 
ve  hisleri  canlanarak,  barış  ve  huzurun  kefili  olabilecek  kuvvetli  bir  devlet 
kuruluyor” [4].  
Avrasya fikrini, Kazakistan’ daki Türk ve Slav halklarını birleştiren büyük bir 
güce  çevirmek  için,  genel bir  medeni  ve  sosyal  temele  sahip  olmak  lazım.  Türk-
Slav  dialoğu  tarihte  hakiki  Avrasya  medeniyeti,  örnek  bir  manevi  münasebeti 
oluşturan ve de Avrupa ile Çin’ i, Hindistan ile İran’ ı bağlayan bir unsur olduğunu 
açıkça ifade edebiliriz. V.L.Solavyev’ in fikrine göre, irtibatcı halk metodik prensip 
açısından  ele  alacak  olursak,  o  zaman,  devrin  değişmesi,  uluslararası 
münasebetlerin  gerginleşmesi  ve  sosyal  dokunun  bozulması  bu  meseleye  irtibatlı 
bir  değil,  birden  fazla  devlet,  ittifak  veya  gruplar  buna  dahil  olabilir.  Kazakistan 
Cumhuriyeti hakkında konuşacak olursak, bu tür irtibatçı bir fikri belli bir vaziyette 
komşu  ve  manevi  yönden  yakın  devletlere  gerçekleştirmek  mümkün.  Kazakistan 
çok  milletli  bir  yapıya  sahip  olmakla  farklı  bir  durmdadır.  Bu  siyasi  ve  etnik 
cemiyetin kurulması tarihte bellidir. Bu yerde manevi birlik aslında siyasi bir kültür 
sahası oluşmuştur. Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı N.A.Nazarbayev “Biz, 
bu  birliği  muhafaza  etmeye  ve  geliştirmeye  mecburuz.  Fakat  bu  birliğin  arasına 
nifak  sokmaya  çalışanlara  karşı  çok  güç  sarfetmemiz  gerek”  diyor  [5]. 
Avrasyacılıgın  mevzularından  biri  olan  bu  fikir  buğün  bizlerin  gözlerin  önünde 
faaliyete geçiyor. 
21.  asrın  eşigini  aşan  böyle  bir  tarih  dalgasının  başlamasında  medeniyetler 
çatışması, onların fikir alış-veriş ve ittifakları başlıca bir iddiaya dönüşmesi gerek. 
Avrasya  Ekonomik  İşbirligi’  nin  kurulmasına  dair  Kazak  gezetecilere  verdiği 
ropörtajda  N.A.Nazarbaev:  Bu  fikri  “söyleyecek  söz  bulamıyorum,  kalpten 
çıkarılmayacak  bir  fikir”  şeklinde  beyan  etmesi  birçok    şeyi  açıklasa  gerek.  Bu 
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

202 
 
fikir,  sadece  Kazak  halkının  değil,  bununla  birlikte  müstakil  ülkemizi  mesken 
tutmuş diğer halkların da milli, manevi, estetik ve örnek miraslarının başlıca vasıflı  
yanlarını kendisine malettiği vakit gün yüzüne  çıkararak, gerçek milli ve kültürel 
değerleri canlandırabilir. 

жүктеу 6.24 Kb.

Поделитесь с Вашими друзьями: