Issn 2306-7365 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

99 
 
 
getirmelidir. Hem görsel hem de işitsel unsurla bir arada kullanılarak öğrenmenin 
pekiştirilmesi sağlanmış olur. 
Örnek: 
1.Tiyatrodan taksi durağına nasıl gidebilirim? 
2.Postaneden otele nasıl gidebilirim? 
3.Fotoğrafçıdan parka nasıl gidebilirim? 
Öğretmenin işlediği konu ile ilgili tahtaya çizdiği çöp adamlarda öğrencilerin 
kelimeleri daha kolay kavramalarını sağlamaktadır. Öğretmen var, yok kelimelerini 
öğretirken  tahtaya  çöp  adamlar  çizer  daha  sonra  çöp  adamın  birinin  eline  kitap 
resmi  çizer  diğer  öğrencinin  ellerini  boş  bırakır  sonra  öğrencilere  tahtadaki  çöp 
adamları göstererek birer cümle ile var, yok kelimelerini resimlerle kavratmış olur 
(Bkz.  Resim  2.3).  Daha  sonra  soru  cevap  yöntemiyle  örnek  yeni  cümlelerle 
konunun pekiştirmesi sağlanır. 
 
Resim 2.3 Çöp adam [16]. 
 
Kelimeleri  görsel  olarak  anlatan  şekil,  kroki,  resimler  sözcüğün  doğru  ve 
kolay kavranılmasını sağlar ve çabuk unutulmasını engeller. Şekil, kroki, resim ve 
çizgi resimler yardımıyla kelime öğretimi etkili bir yöntemdir. Öğretmen kötü bir 
çizici  olsa  da  tahtaya  en  azından  çöp  adamlar  çizerek  öğrencilere  kelimeleri 
sezdirmeye çalışmalıdır. 
Çağrışım  yoluyla  ve  tahtaya  şekil,  kroki  ve  resim  çizerek  kelime  öğretimi 
yöntemleri  ile  Türkçe  kelime  öğretim  materyalleri  çok  kısıtlı  durumdadır. 
Yabancılara  Türkçe  öğretiminde  diğer  yöntemlere  yönelik  materyallerin  yanında 
bu yöntemlere yönelik materyallerde geliştirilmelidir.   
 
KAYNAKÇA 
1.
 
Hazar  E.  İngilizce  Derslerinde  Resimlerle  Kelime  Öğretiminin  Başarıya  Etkisi, 
Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007. – S. 27.  
2.
 
Sağır M.  Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi. – Ankara: Nobel Yayınları, 2002. –S. 48.  
3.
 
Aslı A., Maden S., Durukan E. Çoklu Ortam Aktiviteleriyle Metin Ögretimine Bir 
Model (Fabl Örneği) //Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi Journal of International So-
cial Research, Volume 3/10 Winter, 2010. –S. 76.  
4.
 
Akyol  H.  Türkçe  İlk  Okuma  Yazma  Öğretimi.  –  Ankara:  Pegem  A  Yayıncılık, 
2005. –S. 157.  
5.
 
Aktaş Prof. Dr. Şerif. Gündüz, Yard. Doç. Dr. Osman. Yazılı ve Sözlü Anlatım. –
Ankara: Akçağ Yay, 2001. –S. 76.  
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

100 
 
 
6.
 
Memmodov,  Yunus.  Kelimelerin  Leksik  ve  Semantik  Gelişmesi.  //Türk  Dili. 
Mayıs, 1994. –S. 509.  
7.
 
Küçük  Salim.  Türkçenin  Eğitimi  ve  Öğretiminde  Yaratıcılık  Çalışmaları.  //Türk 
Dili. Temmuz, 2002. –S. 607.  
8.
 
Aygün  Mehmet.  Yabancı  Dil  Dersinde  Sözcük  Öğretimi  Ve  Sözcük  Dağarcığını 
Geliştirme Teknikleri. //Dil Dergisi. Nisan, 1999. –S. 78.  
9.
 
Demirel,  Özcan.  Yabancı  Dil  Öğretimi  İlkeler  Yöntemler  Teknikler.  –  Ankara: 
Usem Yayınları, 1993.  
10.
 
Kazan Şevkiye.  İlköğretim Ders Kitaplarının  Çocuk Edebiyatı Açısından Gözlem 
Yoluyla  Anlama Tekniğini  Geliştirme Yeterliliği.  1.Ulusal  Çocuk Kitapları Sempozyumu: 
Sorunlar ve Çözüm Yolları. (Haz. Sedat Sever).  – Ankara: AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi 
ve TÖMER Yay. 2000. –S. 662.  
11.
 
Özdoğan Berka. Çocuk ve Oyun. – Ankara: Anı Yayıncılık, 1997.  
12.
 
Taşdemir,  Ercan  ve  diğerleri.  Pratik  Türkçe  Öğretim  Teknikleri.  –  İzmir:  Dilset 
Yayınları. 2003. 
13.
 
Öztürk T., Yiğit A., Akçay S., vd.  Gökkuşağı Türkçe Ders Kitabı 1. – İzmir: Dilset 
Yayınları, 2007. 
14.
 
Öztürk T., Yiğit A., Akçay S., vd. Gökkuşağı Türkçe Ders Kitabı 1. – İzmir: Dilset 
Yayınları, 2007.   
15.
 
Demir  C.  Türkçe/Edebiyat  Eğitimi  ve  Kişisel  Kelime  Serveti.  Millî  Eğitim  ve 
Sosyal Bilimler Dergisi, 2006. 
16.
 
Malışev  G.G.  Yeni  Başlayanlar  İçin  Resimli  Rusça  Gramatik.  –  CPB.:  Zlatoust, 
2006.
   
       
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  шет  тілін  үйретудің  белсенділігін  арттыратын  ассоциация,  тақтаға  кескін, 
нобай, суреттер салу арқылы түрік тілінде жаңа сөздерді игеру әдісі туралы баяндалады.  
(Өзкая Т. Ассоциация және сурет салу арқылы түрікше сөз үйрету әдістері) 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  методы  обучения  новых  слов  в  турецком  языке,  как 
ассоциация,    рисование  на  доске,  обучение  с  помощью  таблиц,  чертежей  и  эскизов,  которые 
активизируют изучение иностранного языка. 
(Озкая Т. Ассоциация и рисование как методы обучения турецкому языку) 
 
SUMMARY 
In  article,  the  word  teaching  in teaching  Turkish  to  foreigners  via  association  and by  drawing 
shapes, sketches and pictures on board teaching methods and practices, are shown. 
(Ozkaya T. Methods   of teaching Turkish words by using associations and pictures on board) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

101 
 
 
ÜOS 398.2: 819.1 
 
M.KADİROVA  
A.Yesevi UTKU-ninYüksek Lisans Öğrencisi 
 
TÜRK ATA TÜRKLERİNİN GELENEK VE GÖRENEKLERİ 
 
Türk-Ata  Türkleri,  bölgede  yaşayan  diğer  Türk  halklarından  farklı  değildir; 
ancak  kendilerini  tanımlamada  boy  ve  uruk  adlarının  yanı  sıra  Türk  kimliğini 
kullanan  ve  Kirgızistan’ın  Fergana  bölgesinde  varlığını  sürdüren  küçük  bir 
topluluktur. Kırgızistan’ın dışında komşu Özbekistan ve Tacikistan sınırları içinde 
de yaşayan bu topluluk mensupları, Kırgız ve Özbek Türkleriyle yoğun bir şekilde 
iç  içe  yaşamakta  ve  dolayısıyla  konuştukları  dil  Kırgız  ve  Özbek  Türkçelerinin 
temel özelliklerini yansıtmaktadır. 
Bu  makalede  Türk  Ata  Türkleri’nin,  nesilden  nesile,  aktarılarak  devam  eden 
gelenek ve görenekleri hakkında bilgiler verilmiştir. 
 
Anahtar Kelime: Türk Ata Türkleri, Gelenek ve Görenek, Aile, Düğün, Sofra. 
 
Türk Ata Türklerinde Aile ve Çocuk İlişkileri 
Türk Ata Türkleri ailesinde , çocuklara küçüklüklerinden itibaren özellikle her 
işe  ‘‘Bismillahirrahmanirrahim’’  diye  başlamayı,  kendinden  büyüklere  itaat 
etmelerini ve selam vermelerini öğretirler. Türk Ata Türkleri, çok çocuklu ailenin 
güçlü  aile  olacağına  inanır.  Çok  kardeşin  daha  büyük  dayanışma  sağlayacağına 
inanlr.  Halk  arasındaki  bir  değişe  göre ‘‘Köpek  ol,  kuş  ol  ama  çok  ol’’,  ‘‘Yalnız 
atın tozu çıkmaz, tozu çıksa sesi çıkmaz’’ denir. Kız çocuğu dünyaya gelirse anne-
babası sandık için çeyiz hazırlamaya başlar. Erkek dunyaya gelirse, ev yapmak için 
ya ağaç diker yada ev hazırlar. Türk Ata Türklerinin inançlarında hayırlı evlat en 
büyük  devlettir.  İyi  niyetin  de  özel  bir  önemi  vardır.  ‘‘İyi  niyet  yarım  devlet’’ 
denilir.  İyi  niyetkolaylaştıracağına  inanılır.  Dunyaya  çocuğu  gelen  aileye  çok 
çocuklu  olması,  ocağının  kutlu  olması,  tuttuğu  toprağın  altın  olması,  Allahın 
kendisinden razı olması dilenir. Askere gidene bir ekmek ikram edilir, ve ona ‘‘ak 
yok’’  dilenir.  Bazı  isimlerin  çocuklar  tarafından  kaldırılmayacağına  onlara  ağır 
geleceğine inanılır. Resğl, Ekber, Nebi, Gani, Muhammed... gibi adlar konularak, 
Allahın  merhametinin  dünyaya  gelmiş  olanlara  yardımcı  olacağı  inancından 
hareketle  ömürlerinin  uzun  olacağına  inanılır.  Bu  uygulama  Allah  babalarının 
yarlıkasın  diye  yapılır.  Türk  Ata  Türklerinin  inancına  göre  babanın  erkek  evlat 
üzerinde üç borcu vardır. Bunlar: sünnet (hatne) ettirmek, meslek sahibi yapmak, 
evlendirip ev kurmasını sağlamaktır. 
 
Sünnet Düğünü (Hatne) 
Sünnet  (Hatne)  Türkistan’da  İslamiyetten  önce  de  vardı.  Çocuk  yedi  yaşına 
kadar sünnet olmalıdır. Sünnet (hatne), genellikle çocuğun 1, 3, 5 ve 7 yaş gibi tek 
yaşlarında  sünnet  olmas  gerek.  Bazen  de  çocuk  sünnetli  doğar,  böyle  çocuklara 
‘‘Sünnet’’ adı  verilir.  Sünnet  toylarında  (düğünlerinde):   güreş,  ulak  ve  darbaz  
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

102 
 
 
oyunları  yapılır.  Türk  Ata  Türklari’nde  sünnet  düğünü  en  geniş  anlamlı  ve  en 
zengin  düğündür.  Bu  düğün  için  çok  erkenden  hazırlığa  başlanır.  Fakir  olsa  bile 
mutlaka  sünnet  düğünü  yapar.  Ailede  erkek  çocuk  öncelikli  yere  sahiptir  ‘‘kız 
çocuğu  gidici,  erkek  çocuk  kalıcı’’  denir.  Kız  çocuk  evlenince,  geri  gelmesin 
temennisiyle  ‘‘kızım  sizin  evde  taş  gibi  kalsın’’  denir.Türk  Ata  Türklari’nin  
Sünnet  düyünlerinde  büyük  şölen  yapılır,  ziyafetler  verilir.  Çocuğun  babası 
yemekleri, annesi de üstü başını üstlenir. Türk Ata Türkleri’nde sünnet düyünleri 
bir kaç bölümlerden oluşur. Bunlar: düyün hazrlığı, düyün daveti, ekmek  yapma, 
havuç doğrama, pilav hazırlama, Kur’an hatmi,çıpkan (sünnet-sünnetçe). Davetliler 
‘‘toyun  mübarek  olsun’’  diye  gelmeye  başlayınca,  sünnetçi,  sünnetten  evvel 
bıçağını üç defa biler gibi yapar. Bu esnada çocuğun babası evinin eşiğinin dışında 
bekler, anne de odanın dışında bekler. Toplanan paralar sünnetçiye verilir. Sünnet 
düyününde  konu-komşu  sünnet  evine  özel  bir  tertip  içerisinde  yardımcı  olurlar. 
Toplu  halde  sünnetli  çocuğa  alkış  (dua)  ederler.  Getirilen  hediyelere  toyana 
denilir.Bunlar: kap-kacak, giyim ve ev eşyaları, at ve para olabilir. 
Türk Ata Türkleri’nde çocuğun tam sünnet olacağı zaman para ve şeker saçısı 
yapılır. Bu esnada davetlilerden para birikir. Bu toplanan paralara çuprangi denir. 
Çuprangıyı  sünnetçi  alır.  Çocuğu  sünnet  olunca  annesi  elini  hamur  teknesine 
batırır. Sünneti kolay olsun , fazla acı çekmesin diye çocuğun ağabeyisi isemeyveli 
ağaca  tırmanır,  çocuğun  bereketli  olması  dilenmiş  olur.  Sünnetten  sonra çocuğun 
üzerine doppi (erkek tekkesi) konur, böylece çocuğun erkek- yiğit-mert olacağına 
inanılır.  Çocuklarının  sünnet  olmakla,  Müsülman  olduklarına  inanırlar  ve  tebrik 
ederler  ve  hediye  verirler.  Ona  beyaz  geniş  bir  pantalon  giydirirler.  Bu  tür 
merasimlerin çocuğun kamil insan olmasında etkiliolduğuna inanırlar. 
Türk Ata Türkleri’nde sünnet (hatne) düyününün dışında bir çok düğün vardır. 
Mesela:  Beşik  düğünü,  nikah  düğünü,  Peygamber  düğünü  (63  yaşında  olanlara), 
avlu  (yeni  ev)  düğünü  yapılır.  Türk  Ata  Türkleri’nde  düğün  adete  küçük  bir 
bayramdır. Düğünlerde müzik çalınır, güreş tutulur, at oyunu yapılır. 
Beşik düğünü eski zamanlardan beri her ailede vardır, bu sebepten bu düğün 
güzel ve unutulmaz adetlerinden biridir. Bu merasim ailede birinci çocuk doğduğu 
zaman  yapılır.  Türk  Ata  Türkleri’nde  beşik  düğününün  bir  kaç  çeşidi  vardır. 
Bunlardan  biri  bebek  7  veya  9  günlük  olduğunda beşiğe  yatırış  merasimi  yapılır. 
Bebeğin kırkı çıktıktan sonra , beşik düğünü yapılır. Beşik düğününe başından iki 
evlilik geçmiş kadın katılamaz. Beşiğe üzerlik ve muska asılır. 
Türk  Ata  Türkleri’nde  nikah  düğünü  evlenme  münasebetiyle  yapılır.  Nikah 
düğünü  en  eski  düğünlerden  birisidir.  Evlenme  isteğindeki  genç  bu  isteğini  açık 
kelimelerle belirtir ise ayıp olur. Kızların evlenme yaşı 17-18 iken 25 yaşını geçmiş 
kıza  ‘‘karıkız’’ denilir.Türk Ata Türkleri’nde genç evlendirilirken ‘‘yeni aile kutlu 
olsun’’, ‘‘ sonuna kadar mutlu olun’’ şeklinde dua edilir. 
Türk Ata Türkleri’nde ilk ev inşaatında canlı kesilir ve kan çıkarılır. Bu kan 
evin  üzeri  kapatlmadan  duvarın  üzerine  akıtılır.  Ayrıce  evin  görkemli  yerlerine, 
diken,  üzerlik  gibi  şeyler  asılır.  Yeni  eve  göç  edilmeden  önce  üç  şey  yapılır. 
Bunlar,evin  eşiğinden  tuz  alnarak  girilir,  bununla  çiftlerin  tuz  gibi  nasipli  olması 
dilenir.  Eşikten  ekmek  ve  un  alınarakgeçilir,  bununla   çiftlerin   rzıklı  olmaları  
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

103 
 
 
dilenir.  Eşiklere  ayna  konularak  eve  girilir,  bununla  çiftlerin  geleceklerinin 
aydın ve ayna gibi parlak olmasi dilenir. 
Türk Ata Türkleri’nin Sofra Kültürü 
Türk Ata Türkleri’nde uluğ kabül edilen sofraya ilk ekmek konur. Sofraya 
ekmek  her  zaman  çift  konur.  Yemeğe  ilk  aile  büyükleri  başlar.  Yemeğe 
besmele  ile  başlanır.  Ekmek  herhangi  bir  yere  ters  koyulmaz.  Türk  Ata 
Türkleri’nde  misafirin  önemli  bir  yeri  vardır.  Misafir  kabülde  sadece  ev 
sahibinin  değil  komşularının  da  sorumluluğu  vardır.  Yemekte  ikram israr  çok 
olur.  Konuk  ev  sahibinin  tüm  neşe  ve  heyecanını  paylaşır.  Ziyaretgah  yerinin 
pek  güzel  olması  şartı  yoktur.  Türk  Ata Türkleri’nin  inancına  göre  ‘‘mehman 
atangdan uluğ’’ diye gelen misafire saygıda kusur etmezler. 
Türk Ata Türkleri sofra adabına da çok önem veriliyor. Örneğin ailenin en 
büyüğü sofraya oturmadan yemeğe başlanmıyor. Yemek bittiğinde yine ailenin 
büyüğü  tarafından  dua  ediliyor.‘‘Bismillahirrahmairrahim,  kop  bersin,  mol 
bersin,  keng  fel,  ketmez  devlet  bersin,  dostga  zar,  duşmanga  har,  namerdge 
muhtaç  kılmasın,  ot  belası,  su  belası,  nahak  tuhmattan  özi  esresin.  Şu  yegan 
içkanlarimizni sevabını öz dergahında kabul etsin Amin, Allahu Akbar’’. Türk 
Ata Türkleri sofrada sohbet etmek çok yaygın bir gelenek. Hele eve konuklar 
gelmeşse  sofra  toplanmadan  saatlerce  sohbet  edilebiliyor.  Bu  konuklara 
duyulan saygının misafir perverliğin bir göstergesi. 
Gelen misafirlere mutlaka  yemek  yaplr ve zengin bir sofra hazırlanır. Bu 
hiç değişmeğen bir gelenek.Düğünlerde ve özel günlerde gelen yakın akrabalar 
uğurlanırken  o  gün  onlara  ne  ikram  edilmişse  aynısından  küçük  bir  paket 
yapılıp yanlarına veriliyor. Türk Ata Türkleri’nin mutfağındaki bir diğer özellik 
ise meyve ve tatlı servisinin yemeklerden sonra yapılmaması... Meyve ve tatlı 
yemeğin  en  başında  servis  yapılıyor  ve  bütün  sofra  boyunca  orada  kalıyor. 
Bunlarda  komşuluk  ilişkileri  ve  insanlar  arası  dayanışma  o  kadar  gelişmişki 
evde  ne  yemek  yapılmişse  mutlaka  en  yakın  komşuya  bir  kap  veriliyor. 
Oldukça  fazla  yemek  yapılıp  bütün  komşulara  dağıtılıyor.  Bu  yemeklerin  en 
başında ise tabiki de pilav geliyor. 
Türk  Ata  Türkleri’ninmutfağı’nın  en  ünlü  en  lezzetli  bölümünü  hiç 
kuşkusuz pilav oluşturuyor. M.Ö. 4.  yüzyılda Büyük İskender zamanından bu 
yana  yapılan  her  bir  aşçının  kendi  bulduğu  bir  özelliği  ekleyerek 
zenginleştirdiği  ve  bu  nedenle  bir  “sanat”  diye  nitelendiren  pilavın  pişirimi 
bölgeden  bölgeye  değişiklik  gösterse  de  hepsinin  ayrı  bir  lezzeti  ayrı  bir 
özelliği bulunuyor. Pilav yapımında ana malzemeler değişmiyor. Yani pirinç et 
yağ  havuç  soğan  ve  çeşitli  baharatlar  bütün  bölgelerde  kullanılıyor.  Bölgesel 
özelliğine göre ise içine ayva kuru üzüm ve çeşitli sebzeler ilave edilebiliyor. 
Türk Ata Türklerin’de her yetişkin insan bu pilavı pişirmeyi biliyor.Eve misafir 
geldiğinde pilav mutlaka evin erkeği tarafından yapılıyor.  Bu  değişmez ve çok  
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

104 
 
makbul bir gelenek. Pilav pişirmek için özel yerler de bulunuyor. Pilav büyük 
kazanlarda pişirildikten sonra orada yeniliyor. 
Türk  Ata  Türkleri’nin  gelnek  ve  görenekleri  adli  bu  makaledeki  bütün 
bilgiler,  Kırgızıstan’nın  Oş  ve  Calal-Abad  bölgelerinde  yaşayan  yerli  halktan 
derlenerek 
toplanmıştır.
 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада Түрік Ата Түріктерінің отбасыларындағы атадан балаға жалғасып келе жатқан 
әдет-ғұрыптары туралы мәліметтер берілген.  
(Кадирова М. Түрік Ата Түріктерінің әдет-ғұрыптары) 
 
РЕЗЮМЕ 
В  данной  статье  рассматриваются  традиции  и  обычаи  Турецких  Турк  Ата,  которые 
переходят с поколения в поколение. 
( Кадирова М.Традиции и oбычаи Турецких Турк Ата) 
 
 
SUMMARY 
This article observes customs traditions family of Turk Ata Turkish which are transfered from 
generation to generation. 
(Kadirova M. Customs and traditions of Turk Ata Turkish) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

105 
 
                                       А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
 ПЕДАГОГИКА 
 
  ӘОЖ  373.3:37.09.32 
І.С.СМАНОВ 
педагогика ғылымдарының докторы,  
ОҚМПИ-ның профессоры 
 
П.ЛЕСБЕКОВА 
ОҚМПИ-ның магистр-ізденушісі 
 
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕҢБЕК 
ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ 
 
Мақалада  Ел  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Еуразия  ұлттық 
университетінде  «Инновациялар  мен  оқу-білімді  жетілдіру  арқылы  Білім 
эканомикасына»  тақырыбында  оқыған  лекциясында,  «Қазақстанның 
әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамына  қарай  20 
қадам»  атты  бағдарламалық  мақаласында  және  1912  жылғы  14-
желтоқсандағы  Қазақстан  Халқына  Жолдауында  атап  көрсетілген  нақты 
тапсырмалар  аясында  бастауыш  мектеп  оқушыларының  еңбек  іс-
әрекеттері  тәжірибесін  қалыптастырудың  ғылыми  негіздері  жан-жақты 
қарастырылған. Осы ретте бастауыш мектеп ұстаздарына қойылар нақты 
міндеттерді шешудің кейбір мәселелері баяндалып, ұсыныстар келтірілген.  
 
Кілт  сөздер:  жалпы  педагогика,  бастауыш  мектеп  педагогикасы, 
оқушыларды еңбекке баулу, еңбек іс-әрекеттері. 
 
Тәуелсіздігіміздің  20  жылдығын  табыстармен  атап  өткен  еліміз 
«Қазақстан–2050»  стратегиясы  –  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси 
бағыты» 
Қазақастан 
Республикасының 
Президенті 
– 
Елбасы 
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауын Қазақстанның жасампаздық 
жолын жалғастыратын іс үстіндегі бағдарлама деп түсініп, ыстық ықыласпен 
қабылдап, әрбір қазақстандық оған өз үлесін қосу ниетінде. Егемен еліміздің 
болашақтары  –  ертеңгі  еліміздің  дамуына  үлес  қосушылардың  білімді, 
білікті,  патриот,  жігерлі,  өзіне-өзі  сенімді,  зияткерлік  деңгейі  биік, 
дүниетанымы  жетілген  азамат  дәрежесіне  жеткізу  «Қазақстан  –  2030» 
бағдарламасында  жүзеге  асырылу  сөз  болып,  іс-тәжірибеде  көрінуде,  енді 
«Қазақстан – 2050» стратегиялық бағдарламада ол одан да дамытылады, бұл 
арада мектептің орны айрықша [1]. 
Тәрбиенің  сана  салалы  күрделі  мәселелері  білім  алу,  тәрбиелеу, 
дамытылуы,  өзін-өзі  дамыту,  еңбек  іс-әрекеттерімен  адамгершілігі,  еңбек 
сүйгіштігі,  отаншылдығы,  жан-жақты  дамуы  бастауыштан  басталады. 
Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы 
қалыптасуын  қамтамасыз  ету,  білімге  деген  ықыласын,  сенімін  нығайту, 

106 
 
еңбек етуге баулу, іскерлігі, дағдысын, дүниетанымын еңбек іс-әрекеттерімен  
дамыта  қалыптастыру,  оқу  іс-әрекеттеріне  белсенді  қызығушылығын  ояту, 
әрбір  еңбекті  бағалауға  маңыз  беру,  Нұрсұлтан  Назарбаев  Қазақстанның 
әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ  Еңбек  Қоғамына  қарай  20  қадам 
бағдарламасының  мән-мағынасына  түсініктеме  беру,  адамды  еңбегіне  қарай 
лайықты  бағалау  және  олардың  еңбегін  бағалаудың  маңыздылығын  іс-
әрекеттермен  көрсету.  Бастауыш  мектептен  баланың  адамдық  қасиетті 
сезімін  мәпелеу,  сақтау және дамыту  –  ұстаздың  өте  нәзік  және  аса күрделі 
міндеттерінің бірі. 
Мектептегі  іс-әрекеттердің,  әсіресе  оқу,  еңбек  іс-әрекеттерінің  тәрбиеге 
ықпалы  үлкен,  іс-әрекеттер  арқылы  саналы  тәртіп,  сапалы  білім,  жағымды 
мінез-құлық,  мәдениетті  қарым-қатынас  қалыптасады,  ал  мәдени  деңгейі  іс-
әрекеттермен  білінеді.  Бастауыш  мектепте  мемлекеттік  білім  беру 
стандартына сай болуы оқушының тұлғасы мен санасының қарқынды дамып, 
құнды  қасиеттерінің  өріс  алуына  себепкер  болатын  әрбір  еңбек  іс-
әрекеттерінің мәнді, мағыналы болуынан қайталанбайтын кезең. 
Ұстаз  еңбегі  –  оқушы  білімімен  өлшенеді  десек,  ұстаз  еңбегінің 
күрделілігі  әрбір  оқушы  жүрегіне  жол  таба  білуінде.  Педагогикалық  іс-
әрекеттің қызметі: 
–
 
 оқушыларға еңбек іс-әрекеттері көмегімен білім, іскерлік, дағдыларды 
игеріп, олардың негізінде дүниетанымдарын қалыптастырып дамыту; 
–
 
 оқушылардың  еңбек  ету  іс-әрекеттерімен  ақыл-ой  күштері  мен 
қабілеттерін білім мазмұны, жинақтаған тәжірибесі арқылы дамыту; 
–
 
 балалардың еңбек әрекеттері негізінде саналы мінез-құлық қалыптарын 
меңгеруін қамтамасыз ету; 
–
 
 шәкірттердің  еңбек  етулері,  еңбек  құралдары  көмегімен  дүниені  тану 
барысында  табиғаттың  ғажайып  көріністерін,  өрнектерін  сезімдерімен 
қабылдап,    сұлулықты  сезу,  қабылдау,  рухани  баюмен  эстетикалық 
қатынастарды қалыптастыру; 
–
 
 жеткіншектердің  денсаулықтарын  нығайту,  дене  күштері  мен  
қабілеттерін дамыту. Шығыс даналығы: «Естігенің естен шықса, көрген қалар 
көңіліңде, бір нәрсені жасап ұқсаң, ұмытылмас өмірде» – дегендей еңбек іс-
әрекеттерімен  оқу  мен  тәрбиемен  білім,  іскерлік,  дағды  сапаланып, 
балаларды дамытуға жеткізеді. 
Қазіргі  ғылыми  зерттеулер  және  тәжірибе    бұл  ойдың  терең  мағыналы 
екендігін  еңбек  іс-әрекеттері  тәжірибесімен  теорияны  практикамен 
толықтырады, даналықтың мәні осында. Орыс ғалымы Л.Фридманның пікірі 
бойынша бала білім игеру барысында төрт түрлі позицияда болады екен [4]: 
1.
 
Тыңдау арқылы дайын білімді алу; 
2.
 
Өздігінен жаңалық ашу – еңбек іс-әрекеті тәжірибесі арқылы; 
3.
 
Түрлі әсерлерді сезіну, көру, байқау – іс-әрекеттері бойынша; 
4.
 
Бұйым  немесе  өнім  жасау  –  жазу,  оқу,  жасау,  өлшеу,  есептеу, 
жаттығу, орындау, қайталау, еңбек іс-әрекеттері тәжірибесі негізінде. 
Айтылған  – осы позициялардың соңғы үшеуі  ғана шын мәнінде өнімді 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

107 
 
еңбек  етуге,  оқуға,  іс-әрекеттер   жасауға  жеткізеді,  білім  алады,   іскерлігі  
артады,  дағдылары  қалыптасады.  Қазіргі  кезеңде  интербелсенді  оқыту 
технологиясының  мәні  сабаққа  қатысушылардың  барлығының  іс-әрекеттері 
көмегімен  білім  алуы,  тәрбиеленуі,  дамытылуы  болатындығын  тәжірибе, 
зерттеулердің нәтижелері көрсетеді. 
Оқыту,  тәрбиелеу  және  дамыту  –  олар  негізгі  педагогикалық  үдерістер, 
олардың  тиімділігін  арттыру  үшін  еңбек  іс-әрекеттерін  жүйелі,  жоспарлы, 
мақсатты  жасаумен  сапалыққа  жеткізіледі.  Педагогика  ғылымы  –  тұлғаны 
жан-жақты  қалыптастыру  және  үйлесімді  қалыптастырудың  заңдылықтарын 
ұзақ  жылдар  бойынша  зерттеулерінің  нәтижесі  екендігі  белгілі.  Педагогика 
ғылымының  білімдері  әрбір  нақты  жағдайларда  оңтайлы  педагогикалық 
шешімдер  жасауға  көмектеседі,  солардың  бірі  еңбек  іс-әрекеттерінің 
тәжірибелерінің маңыздылығында.  
Белгілі пәннің оқу материалдарын – білім негіздерін игеру үшін ғылыми-
танымдық қызметті зерделеу, жобалау мен бастауыш сынып оқушыларының 
еңбек  іс-әрекеті  тәжірибесін  қалыптастырумен  саналы  тәрбиеленеді,  сапалы 
білім  алады,  сауаттылығы  артады  «Сабақта  мұғалімнің  өзінің  не  біліп,  не 
істейтіні  маңызды-ақ,  бірақ  оның  ықпалымен  шәкірттерінің  не  біліп,  не 
істейтіні одан да маңыздырақ. Нағыз ұстаз, міне, осынысымен бағаланады» – 
деген  Цицерон  [5].  Олай  болса  оқушылардың  еңбек  іс-әрекеттері  арқылы 
сауаттылығын  сапаландырады,  сондықтан  әрбір  сабақта  білім  беру, 
тәрбиелеу  және  дамыту  мақсаттарының    бірлігі    сақталуы,  оның  бір  жолы, 
әдісі,  технологиясы  сабақ  оқыту  үдерісінің  басты  заңдылықтарын    жүзеге 
асыруға ықпал етуі қажет, оқу материалдарын еңбек іс-әрекеттерімен бекіту, 
зерделеу, пысықтаумен толықтырады.  
Әрбір  сабақ,  ең  алдымен,  сабақтың  тақырыбымен,  кері  байланыс 
нәтижесіне  қатысты  өзгертілетін,  түзетулер  жасалатын,  қайталау  және 
пәнаралық  байланыстар  көзделетін  дидактикалық  мақсатпен  сипатталуы, 
оқушылардың  бүкіл  сабақ  бойы  оқу  еңбегін  қамтамасыз  етумен 
интербелсенді оқыту зерделеу, пысықтауды қажет етумен терең білім алуына 
жеткізеді.  Сабақтың  тиімділігін  арттырудың  келесі  бір  амалы  –  ол  сабақта 
оқушылардың  өз  бетінше  өзіндік  жұмыстарын  жоспарлы,  жүйелі,  мақсатты 
үлесін арттыру. 
Оқу  материалдарын  –  білімді,  саналы  және  белсенді  меңгерудің  басты 
үлгісі  теориялық  оқуды  еңбек  іс-әрекеттерімен  ұтымды  ұластыру,  тікелей 
байланыстыру  саналы  және  белсенділікпен  меңгеруге  жеткізеді,  сондай-ақ 
бастауыш  сынып  оқушыларының  іс-әрекеттермен  пысықтау,  бекіту 
кезеңдерінің  нәтижелері  ақпарат  алу  технологиясы  таным  үдерісінің  қызық 
болуы,  теориялық  ережелерді  есте  сақтау,  білімді  игерулерін  бейне,  жазу, 
есту  амалдарымен  өздерінің  еңбек  іс-әрекеттері  арқылы  байқау  нәтижелері 
қызығушылықты арттырады. 
Инновациялық  технологиялардың  бастауыш  мектептегі  білім  сапасын 
арттыру шарттарына талдау жасайық: 
                                      А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

108 
 
–
 
 
сабақта интербелсенді технологияларға қосымша оқушылардың
 
еңбектері, 
іс-әрекеттерімен бекіту, сауаттандыру, сапаландыру; 
–
 
 интербелсенді  оқытуда  оқушының  психологиялық  ерекшеліктерін 
бақылау негізінде еңбек пен іс-әрекеттеріне қатыстыру; 
–
 
 оқушыларға  білім  беру,  іскерлігін  арттыру,  дағдысын  дамытуда 
міндетті  деңгейдегі  білім  мазмұнын  игерулерін  қалыптастырып,  дамытумен 
мүмкіндік деңгейлерін еңбегі, іс-әрекеттерімен байқау; 
–
 
 инновациялық  технологияларды  сынау  арқылы  тиімділігін  арттыру, 
мектептегі  оқу  тұтас  педагогикалық  үдеріске  бейімдеу  нәтижелі  болуына 
оқушылардың еңбек-іс-әрекеттері тәжірибесінде ғана қалыптастырылады; 
–
 
 бастауыш  сыныпта  оқушылардың  тілін  дамыту,  жазу  сауаттылығын 
арттыру,  оқуға  қызығушылығын,  ықыласын  жетілдіру,  дағдыларын 
қалыптастыру,  өз  ойларын  еркін  жеткізе  алуға  баулу  еңбек-іс-әрекеттерін 
жүйелі орындауға үйретумен жүзеге асырылады. 
Қазіргі  уақыттағы  талаптардың  бірі  –  функционалдық  сауаттылық  – 
білім  беруді  сапаландырудан  басталады,  оның  өлшемі  тек  сауаттылық 
деңгейі: 
–
 
 сауатты жазу; 
–
 
 талапқа сай оқу; 
–
 
 сапалы есептей білу; 
–
 
 саналы, тәрбиелі болуы; 
–
 
 мемлекеттік  білім  беру  стандарттың  талаптарына  сәйкес  білім 
мазмұнын  зерделеп  игеру,  қисынды  ойлай  білуі,  өздігінен  білім  алуға 
қалыптасуы; 
–
 
 жеке тұлғаның қасиеттерін, қабілетін арттыруы; 
–
 
 өзін-өзі  тануы,  өзін-өзі  дамытуы,  шығармашылыққа  жетуі  үшін  еңбек 
етуі. 
«Адам естіп-білгені арқылы ғана жетілмейді, еңбек пен іс-әрекет үстінде 
қалыптасады»  деп  Альберт  Энштейн  айтқандай  еңбек  пен  іс-әрекетпен 
қалыптасады,  сондықтан  бастауыш  сынып  оқушыларының  білімі,  іскерлігі, 
дағдысы қатар жүргізілгенде білім негізі сапалы беріледі. 
Астанамыздағы Еуразия ұлттық университетінде «Инновациялар мен оқу 
білімді  жетілдіру  арқылы  Білім  эканомикасына»  тақырыбында  оқыған 
лекциясында  Еліміздің  Президенті  Н.Ә.Назарбаев  бәсекеге  қабілеттіліктің  5 
өлшеміне тоқталғандығы белгілі, олар: 
–
 
 біріншісі – білім беру деңгейін сапаландыру; 
–
 
 екіншісі – адами капиталды жақсарту; 
–
 
 үшіншісі – инновациялық даму, еңбек ету; 
–
 
 төртіншісі – оның атқарылуы, орындалуының сапалы болуы; 
–
 
 бесіншісі  –  саяси  ерік-жігер  мен  ұлттық  консенсус,  яғни  адамдарды 
қажетті өзгерістерді жүргізуге жұмылдыру жөніндегі бәсекелестік еді [2].  
«Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ  Еңбек 
Қоғамына  қарай  20  қадам»  атты  мемлекет  басшысының  бағдарламалық 
мақаласы  адамның  еңбек  етуіне,  өзінің  жарқын  болашағын  қалыптастыру 
  А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 

109 
 
отбасынан басталып, оқу  орындарында  жалғасатындығына  мән беріп,
 жалпыға 
ортақ  еңбек  қоғамы  идеясын  алға  тартып,  әлемдік  өркениеттің  бүкіл 
құндылықтары  адам  еңбегімен  жасалатынын  айтты  [3].  Қазіргі  даму 
кезеңінде  еңбек  адамының  беделін  көтеру  ерекше  маңызды,  бағдарламаның 
идеясы басты мәселе еңбек пен іс әрекеттерде екендігін атап өтуінде. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Назарбаев  Н.Ә.  «Қазақстан  –  2050»  стратегиясы  –  Қалыптасқан  мемлекеттің 
жаңа саяси бағыты //Егемен Қазақстан, 2012 жыл, 15 желтоқсан. 
2.
 
Назарбаев  Н.Ә.  Инновациялар  мен  оқу-білімді  жетілдіру  арқылы  білім 
экономикасына //Егемен Қазақстан, №115, 2006 жыл, 27 мамыр. 
3.
 
Назарбаев  Н.Ә.  Қазақстанның  әлеуметтік  жаңғыртылуы:  Жалпыға  Ортақ 
Еңбек Қоғамына Қарай 20 қадам //Егемен Қазақстан, 2012 жыл, 10 шілде.  
4.
 
Бабаев С.Б. Бастауыш мектеп педагогикасы. –Алматы, 2001. –270 б. 
5.
 
Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., Ғалымова Ә.У., Ильясова Р.К. Педагогика, 
–Астана: Фолиант, 2007. – 450 б. 
 

жүктеу 6.24 Kb.

Поделитесь с Вашими друзьями: