b) Öğretmen kelimeyi söyler: Öğrenci de resme bakarak söylenen kelimenin
altındaki rakamı söyler. Birinci maddedeki aktivitenin pekiştirilmesi amacıyla
yapılan bir başka aktivitedir. Öğretmen, önceden belirlediği renkli resimli kartları,
öğrencilerin rakamları görebileceği bir şekilde numaralandırır. Bu kartları sırayla
bir panoya yerleştirir.
c)Öğretmen resimde yer alan numarayı söyler: Öğrenci de numaraya
bakarak kelimeyi söyler. Yukarıdaki yöntemin uygulanış olarak tersidir. Öğretmen,
resimlerin altındaki numarayı söylerken, öğrencilerden resimde yer alan kelimeyi
ifade etmelerini ve adını söylemelerini ister.
d)Öğretmen teker teker resimleri gösterir ve öğrenci, gösterilen nesnenin
adını söyler: Bu aşamada öğretmen, ilk üç aktivitenin amacına ne denli ulaşıp
ulaşamadığını kontrol eder. Öğretmen, öğrencilere, elindeki resimleri sırayla
göstererek bu resimlerdeki kelimeleri söylemelerini ister. Yukarıda ifade edilmiş
her türlü kavramın öğretilmesinde kullanılabilir [12].
Fiillerin öğretiminde birkaç resimden aynı anda yaralanmak gerekebilir.
Sıfatların öğretiminde kelimenin rengini ve durumunu belirten bir resim yeterli
olmaktadır. Adres tarifi konusunda ilerde, sağda, karşıda, direkt git, düz git, sağa
dön, sola dön gibi kelimeleri öğrencilere kavratmak için tahtaya bir adres krokisi
çizilmeli ve çizilen bu kroki ile öğrencilere bu kelimeler kavratılmalıdır (Bkz.
Resim 2.1).
Yönler konusunda kuzey, güney, doğu, batı gibi kelimeleri öğretmek için
tahtaya yönler yıldız krokisi çizilmeli ve bu kelimeler öğrencilere kavratılmalıdır
(Bkz. Resim 2.2).Bu ve benzeri krokiler ve çizimler öğrencilerin kelimeleri
kavramalarını sağlamakla birlikte tekrar hatırlamasını kolaylaştırmaktadır.
Resim 2.1 Adres tarifi krokisi [13].
Resim
2.2 Yön tarifi krokisi [14].
Soru-cevap metoduyla aktif kelime hazinesi geliştirilmelidir. Çünkü bu
yöntem öğrencinin konuşturulması esasına dayanmaktadır [15]. Soru cevap
yöntemiyle öğretmen kroki hakkında öğrencilere sorulara sorarak öğrencilerin
öğrendikleri kelimeleri pekiştirmelerini sağlamalı ve kelimeleri aktif hale
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
99
getirmelidir. Hem görsel hem de işitsel unsurla bir arada kullanılarak öğrenmenin
pekiştirilmesi sağlanmış olur.
Örnek:
1.Tiyatrodan taksi durağına nasıl gidebilirim?
2.Postaneden otele nasıl gidebilirim?
3.Fotoğrafçıdan parka nasıl gidebilirim?
Öğretmenin işlediği konu ile ilgili tahtaya çizdiği çöp adamlarda öğrencilerin
kelimeleri daha kolay kavramalarını sağlamaktadır. Öğretmen var, yok kelimelerini
öğretirken tahtaya çöp adamlar çizer daha sonra çöp adamın birinin eline kitap
resmi çizer diğer öğrencinin ellerini boş bırakır sonra öğrencilere tahtadaki çöp
adamları göstererek birer cümle ile var, yok kelimelerini resimlerle kavratmış olur
(Bkz. Resim 2.3). Daha sonra soru cevap yöntemiyle örnek yeni cümlelerle
konunun pekiştirmesi sağlanır.
Resim 2.3 Çöp adam [16].
Kelimeleri görsel olarak anlatan şekil, kroki, resimler sözcüğün doğru ve
kolay kavranılmasını sağlar ve çabuk unutulmasını engeller. Şekil, kroki, resim ve
çizgi resimler yardımıyla kelime öğretimi etkili bir yöntemdir. Öğretmen kötü bir
çizici olsa da tahtaya en azından çöp adamlar çizerek öğrencilere kelimeleri
sezdirmeye çalışmalıdır.
Çağrışım yoluyla ve tahtaya şekil, kroki ve resim çizerek kelime öğretimi
yöntemleri ile Türkçe kelime öğretim materyalleri çok kısıtlı durumdadır.
Yabancılara Türkçe öğretiminde diğer yöntemlere yönelik materyallerin yanında
bu yöntemlere yönelik materyallerde geliştirilmelidir.
KAYNAKÇA
1.
Hazar E. İngilizce Derslerinde Resimlerle Kelime Öğretiminin Başarıya Etkisi,
Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007. – S. 27.
2.
Sağır M. Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi. – Ankara: Nobel Yayınları, 2002. –S. 48.
3.
Aslı A., Maden S., Durukan E. Çoklu Ortam Aktiviteleriyle Metin Ögretimine Bir
Model (Fabl Örneği) //Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi Journal of International So-
cial Research, Volume 3/10 Winter, 2010. –S. 76.
4.
Akyol H. Türkçe İlk Okuma Yazma Öğretimi. – Ankara: Pegem A Yayıncılık,
2005. –S. 157.
5.
Aktaş Prof. Dr. Şerif. Gündüz, Yard. Doç. Dr. Osman. Yazılı ve Sözlü Anlatım. –
Ankara: Akçağ Yay, 2001. –S. 76.
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
100
6.
Memmodov, Yunus. Kelimelerin Leksik ve Semantik Gelişmesi. //Türk Dili.
Mayıs, 1994. –S. 509.
7.
Küçük Salim. Türkçenin Eğitimi ve Öğretiminde Yaratıcılık Çalışmaları. //Türk
Dili. Temmuz, 2002. –S. 607.
8.
Aygün Mehmet. Yabancı Dil Dersinde Sözcük Öğretimi Ve Sözcük Dağarcığını
Geliştirme Teknikleri. //Dil Dergisi. Nisan, 1999. –S. 78.
9.
Demirel, Özcan. Yabancı Dil Öğretimi İlkeler Yöntemler Teknikler. – Ankara:
Usem Yayınları, 1993.
10.
Kazan Şevkiye. İlköğretim Ders Kitaplarının Çocuk Edebiyatı Açısından Gözlem
Yoluyla Anlama Tekniğini Geliştirme Yeterliliği. 1.Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu:
Sorunlar ve Çözüm Yolları. (Haz. Sedat Sever). – Ankara: AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi
ve TÖMER Yay. 2000. –S. 662.
11.
Özdoğan Berka. Çocuk ve Oyun. – Ankara: Anı Yayıncılık, 1997.
12.
Taşdemir, Ercan ve diğerleri. Pratik Türkçe Öğretim Teknikleri. – İzmir: Dilset
Yayınları. 2003.
13.
Öztürk T., Yiğit A., Akçay S., vd. Gökkuşağı Türkçe Ders Kitabı 1. – İzmir: Dilset
Yayınları, 2007.
14.
Öztürk T., Yiğit A., Akçay S., vd. Gökkuşağı Türkçe Ders Kitabı 1. – İzmir: Dilset
Yayınları, 2007.
15.
Demir C. Türkçe/Edebiyat Eğitimi ve Kişisel Kelime Serveti. Millî Eğitim ve
Sosyal Bilimler Dergisi, 2006.
16.
Malışev G.G. Yeni Başlayanlar İçin Resimli Rusça Gramatik. – CPB.: Zlatoust,
2006.
ТҮЙІНДЕМЕ
Мақалада шет тілін үйретудің белсенділігін арттыратын ассоциация, тақтаға кескін,
нобай, суреттер салу арқылы түрік тілінде жаңа сөздерді игеру әдісі туралы баяндалады.
(Өзкая Т. Ассоциация және сурет салу арқылы түрікше сөз үйрету әдістері)
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются методы обучения новых слов в турецком языке, как
ассоциация, рисование на доске, обучение с помощью таблиц, чертежей и эскизов, которые
активизируют изучение иностранного языка.
(Озкая Т. Ассоциация и рисование как методы обучения турецкому языку)
SUMMARY
In article, the word teaching in teaching Turkish to foreigners via association and by drawing
shapes, sketches and pictures on board teaching methods and practices, are shown.
(Ozkaya T. Methods of teaching Turkish words by using associations and pictures on board)
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
101
ÜOS 398.2: 819.1
M.KADİROVA
A.Yesevi UTKU-ninYüksek Lisans Öğrencisi
TÜRK ATA TÜRKLERİNİN GELENEK VE GÖRENEKLERİ
Türk-Ata Türkleri, bölgede yaşayan diğer Türk halklarından farklı değildir;
ancak kendilerini tanımlamada boy ve uruk adlarının yanı sıra Türk kimliğini
kullanan ve Kirgızistan’ın Fergana bölgesinde varlığını sürdüren küçük bir
topluluktur. Kırgızistan’ın dışında komşu Özbekistan ve Tacikistan sınırları içinde
de yaşayan bu topluluk mensupları, Kırgız ve Özbek Türkleriyle yoğun bir şekilde
iç içe yaşamakta ve dolayısıyla konuştukları dil Kırgız ve Özbek Türkçelerinin
temel özelliklerini yansıtmaktadır.
Bu makalede Türk Ata Türkleri’nin, nesilden nesile, aktarılarak devam eden
gelenek ve görenekleri hakkında bilgiler verilmiştir.
Anahtar Kelime: Türk Ata Türkleri, Gelenek ve Görenek, Aile, Düğün, Sofra.
Türk Ata Türklerinde Aile ve Çocuk İlişkileri
Türk Ata Türkleri ailesinde , çocuklara küçüklüklerinden itibaren özellikle her
işe ‘‘Bismillahirrahmanirrahim’’ diye başlamayı, kendinden büyüklere itaat
etmelerini ve selam vermelerini öğretirler. Türk Ata Türkleri, çok çocuklu ailenin
güçlü aile olacağına inanır. Çok kardeşin daha büyük dayanışma sağlayacağına
inanlr. Halk arasındaki bir değişe göre ‘‘Köpek ol, kuş ol ama çok ol’’, ‘‘Yalnız
atın tozu çıkmaz, tozu çıksa sesi çıkmaz’’ denir. Kız çocuğu dünyaya gelirse anne-
babası sandık için çeyiz hazırlamaya başlar. Erkek dunyaya gelirse, ev yapmak için
ya ağaç diker yada ev hazırlar. Türk Ata Türklerinin inançlarında hayırlı evlat en
büyük devlettir. İyi niyetin de özel bir önemi vardır. ‘‘İyi niyet yarım devlet’’
denilir. İyi niyetkolaylaştıracağına inanılır. Dunyaya çocuğu gelen aileye çok
çocuklu olması, ocağının kutlu olması, tuttuğu toprağın altın olması, Allahın
kendisinden razı olması dilenir. Askere gidene bir ekmek ikram edilir, ve ona ‘‘ak
yok’’ dilenir. Bazı isimlerin çocuklar tarafından kaldırılmayacağına onlara ağır
geleceğine inanılır. Resğl, Ekber, Nebi, Gani, Muhammed... gibi adlar konularak,
Allahın merhametinin dünyaya gelmiş olanlara yardımcı olacağı inancından
hareketle ömürlerinin uzun olacağına inanılır. Bu uygulama Allah babalarının
yarlıkasın diye yapılır. Türk Ata Türklerinin inancına göre babanın erkek evlat
üzerinde üç borcu vardır. Bunlar: sünnet (hatne) ettirmek, meslek sahibi yapmak,
evlendirip ev kurmasını sağlamaktır.
Sünnet Düğünü (Hatne)
Sünnet (Hatne) Türkistan’da İslamiyetten önce de vardı. Çocuk yedi yaşına
kadar sünnet olmalıdır. Sünnet (hatne), genellikle çocuğun 1, 3, 5 ve 7 yaş gibi tek
yaşlarında sünnet olmas gerek. Bazen de çocuk sünnetli doğar, böyle çocuklara
‘‘Sünnet’’ adı verilir. Sünnet toylarında (düğünlerinde): güreş, ulak ve darbaz
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
102
oyunları yapılır. Türk Ata Türklari’nde sünnet düğünü en geniş anlamlı ve en
zengin düğündür. Bu düğün için çok erkenden hazırlığa başlanır. Fakir olsa bile
mutlaka sünnet düğünü yapar. Ailede erkek çocuk öncelikli yere sahiptir ‘‘kız
çocuğu gidici, erkek çocuk kalıcı’’ denir. Kız çocuk evlenince, geri gelmesin
temennisiyle ‘‘kızım sizin evde taş gibi kalsın’’ denir.Türk Ata Türklari’nin
Sünnet düyünlerinde büyük şölen yapılır, ziyafetler verilir. Çocuğun babası
yemekleri, annesi de üstü başını üstlenir. Türk Ata Türkleri’nde sünnet düyünleri
bir kaç bölümlerden oluşur. Bunlar: düyün hazrlığı, düyün daveti, ekmek yapma,
havuç doğrama, pilav hazırlama, Kur’an hatmi,çıpkan (sünnet-sünnetçe). Davetliler
‘‘toyun mübarek olsun’’ diye gelmeye başlayınca, sünnetçi, sünnetten evvel
bıçağını üç defa biler gibi yapar. Bu esnada çocuğun babası evinin eşiğinin dışında
bekler, anne de odanın dışında bekler. Toplanan paralar sünnetçiye verilir. Sünnet
düyününde konu-komşu sünnet evine özel bir tertip içerisinde yardımcı olurlar.
Toplu halde sünnetli çocuğa alkış (dua) ederler. Getirilen hediyelere toyana
denilir.Bunlar: kap-kacak, giyim ve ev eşyaları, at ve para olabilir.
Türk Ata Türkleri’nde çocuğun tam sünnet olacağı zaman para ve şeker saçısı
yapılır. Bu esnada davetlilerden para birikir. Bu toplanan paralara çuprangi denir.
Çuprangıyı sünnetçi alır. Çocuğu sünnet olunca annesi elini hamur teknesine
batırır. Sünneti kolay olsun , fazla acı çekmesin diye çocuğun ağabeyisi isemeyveli
ağaca tırmanır, çocuğun bereketli olması dilenmiş olur. Sünnetten sonra çocuğun
üzerine doppi (erkek tekkesi) konur, böylece çocuğun erkek- yiğit-mert olacağına
inanılır. Çocuklarının sünnet olmakla, Müsülman olduklarına inanırlar ve tebrik
ederler ve hediye verirler. Ona beyaz geniş bir pantalon giydirirler. Bu tür
merasimlerin çocuğun kamil insan olmasında etkiliolduğuna inanırlar.
Türk Ata Türkleri’nde sünnet (hatne) düyününün dışında bir çok düğün vardır.
Mesela: Beşik düğünü, nikah düğünü, Peygamber düğünü (63 yaşında olanlara),
avlu (yeni ev) düğünü yapılır. Türk Ata Türkleri’nde düğün adete küçük bir
bayramdır. Düğünlerde müzik çalınır, güreş tutulur, at oyunu yapılır.
Beşik düğünü eski zamanlardan beri her ailede vardır, bu sebepten bu düğün
güzel ve unutulmaz adetlerinden biridir. Bu merasim ailede birinci çocuk doğduğu
zaman yapılır. Türk Ata Türkleri’nde beşik düğününün bir kaç çeşidi vardır.
Bunlardan biri bebek 7 veya 9 günlük olduğunda beşiğe yatırış merasimi yapılır.
Bebeğin kırkı çıktıktan sonra , beşik düğünü yapılır. Beşik düğününe başından iki
evlilik geçmiş kadın katılamaz. Beşiğe üzerlik ve muska asılır.
Türk Ata Türkleri’nde nikah düğünü evlenme münasebetiyle yapılır. Nikah
düğünü en eski düğünlerden birisidir. Evlenme isteğindeki genç bu isteğini açık
kelimelerle belirtir ise ayıp olur. Kızların evlenme yaşı 17-18 iken 25 yaşını geçmiş
kıza ‘‘karıkız’’ denilir.Türk Ata Türkleri’nde genç evlendirilirken ‘‘yeni aile kutlu
olsun’’, ‘‘ sonuna kadar mutlu olun’’ şeklinde dua edilir.
Türk Ata Türkleri’nde ilk ev inşaatında canlı kesilir ve kan çıkarılır. Bu kan
evin üzeri kapatlmadan duvarın üzerine akıtılır. Ayrıce evin görkemli yerlerine,
diken, üzerlik gibi şeyler asılır. Yeni eve göç edilmeden önce üç şey yapılır.
Bunlar,evin eşiğinden tuz alnarak girilir, bununla çiftlerin tuz gibi nasipli olması
dilenir. Eşikten ekmek ve un alınarakgeçilir, bununla çiftlerin rzıklı olmaları
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
103
dilenir. Eşiklere ayna konularak eve girilir, bununla çiftlerin geleceklerinin
aydın ve ayna gibi parlak olmasi dilenir.
Türk Ata Türkleri’nin Sofra Kültürü
Türk Ata Türkleri’nde uluğ kabül edilen sofraya ilk ekmek konur. Sofraya
ekmek her zaman çift konur. Yemeğe ilk aile büyükleri başlar. Yemeğe
besmele ile başlanır. Ekmek herhangi bir yere ters koyulmaz. Türk Ata
Türkleri’nde misafirin önemli bir yeri vardır. Misafir kabülde sadece ev
sahibinin değil komşularının da sorumluluğu vardır. Yemekte ikram israr çok
olur. Konuk ev sahibinin tüm neşe ve heyecanını paylaşır. Ziyaretgah yerinin
pek güzel olması şartı yoktur. Türk Ata Türkleri’nin inancına göre ‘‘mehman
atangdan uluğ’’ diye gelen misafire saygıda kusur etmezler.
Türk Ata Türkleri sofra adabına da çok önem veriliyor. Örneğin ailenin en
büyüğü sofraya oturmadan yemeğe başlanmıyor. Yemek bittiğinde yine ailenin
büyüğü tarafından dua ediliyor.‘‘Bismillahirrahmairrahim, kop bersin, mol
bersin, keng fel, ketmez devlet bersin, dostga zar, duşmanga har, namerdge
muhtaç kılmasın, ot belası, su belası, nahak tuhmattan özi esresin. Şu yegan
içkanlarimizni sevabını öz dergahında kabul etsin Amin, Allahu Akbar’’. Türk
Ata Türkleri sofrada sohbet etmek çok yaygın bir gelenek. Hele eve konuklar
gelmeşse sofra toplanmadan saatlerce sohbet edilebiliyor. Bu konuklara
duyulan saygının misafir perverliğin bir göstergesi.
Gelen misafirlere mutlaka yemek yaplr ve zengin bir sofra hazırlanır. Bu
hiç değişmeğen bir gelenek.Düğünlerde ve özel günlerde gelen yakın akrabalar
uğurlanırken o gün onlara ne ikram edilmişse aynısından küçük bir paket
yapılıp yanlarına veriliyor. Türk Ata Türkleri’nin mutfağındaki bir diğer özellik
ise meyve ve tatlı servisinin yemeklerden sonra yapılmaması... Meyve ve tatlı
yemeğin en başında servis yapılıyor ve bütün sofra boyunca orada kalıyor.
Bunlarda komşuluk ilişkileri ve insanlar arası dayanışma o kadar gelişmişki
evde ne yemek yapılmişse mutlaka en yakın komşuya bir kap veriliyor.
Oldukça fazla yemek yapılıp bütün komşulara dağıtılıyor. Bu yemeklerin en
başında ise tabiki de pilav geliyor.
Türk Ata Türkleri’ninmutfağı’nın en ünlü en lezzetli bölümünü hiç
kuşkusuz pilav oluşturuyor. M.Ö. 4. yüzyılda Büyük İskender zamanından bu
yana yapılan her bir aşçının kendi bulduğu bir özelliği ekleyerek
zenginleştirdiği ve bu nedenle bir “sanat” diye nitelendiren pilavın pişirimi
bölgeden bölgeye değişiklik gösterse de hepsinin ayrı bir lezzeti ayrı bir
özelliği bulunuyor. Pilav yapımında ana malzemeler değişmiyor. Yani pirinç et
yağ havuç soğan ve çeşitli baharatlar bütün bölgelerde kullanılıyor. Bölgesel
özelliğine göre ise içine ayva kuru üzüm ve çeşitli sebzeler ilave edilebiliyor.
Türk Ata Türklerin’de her yetişkin insan bu pilavı pişirmeyi biliyor.Eve misafir
geldiğinde pilav mutlaka evin erkeği tarafından yapılıyor. Bu değişmez ve çok
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
104
makbul bir gelenek. Pilav pişirmek için özel yerler de bulunuyor. Pilav büyük
kazanlarda pişirildikten sonra orada yeniliyor.
Türk Ata Türkleri’nin gelnek ve görenekleri adli bu makaledeki bütün
bilgiler, Kırgızıstan’nın Oş ve Calal-Abad bölgelerinde yaşayan yerli halktan
derlenerek
toplanmıştır.
ТҮЙІНДЕМЕ
Мақалада Түрік Ата Түріктерінің отбасыларындағы атадан балаға жалғасып келе жатқан
әдет-ғұрыптары туралы мәліметтер берілген.
(Кадирова М. Түрік Ата Түріктерінің әдет-ғұрыптары)
РЕЗЮМЕ
В данной статье рассматриваются традиции и обычаи Турецких Турк Ата, которые
переходят с поколения в поколение.
( Кадирова М.Традиции и oбычаи Турецких Турк Ата)
SUMMARY
This article observes customs traditions family of Turk Ata Turkish which are transfered from
generation to generation.
(Kadirova M. Customs and traditions of Turk Ata Turkish)
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
105
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
ПЕДАГОГИКА
ӘОЖ 373.3:37.09.32
І.С.СМАНОВ
педагогика ғылымдарының докторы,
ОҚМПИ-ның профессоры
П.ЛЕСБЕКОВА
ОҚМПИ-ның магистр-ізденушісі
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ЕҢБЕК
ІС-ӘРЕКЕТТЕРІ
Мақалада Ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Еуразия ұлттық
университетінде «Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы Білім
эканомикасына» тақырыбында оқыған лекциясында, «Қазақстанның
әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20
қадам» атты бағдарламалық мақаласында және 1912 жылғы 14-
желтоқсандағы Қазақстан Халқына Жолдауында атап көрсетілген нақты
тапсырмалар аясында бастауыш мектеп оқушыларының еңбек іс-
әрекеттері тәжірибесін қалыптастырудың ғылыми негіздері жан-жақты
қарастырылған. Осы ретте бастауыш мектеп ұстаздарына қойылар нақты
міндеттерді шешудің кейбір мәселелері баяндалып, ұсыныстар келтірілген.
Кілт сөздер: жалпы педагогика, бастауыш мектеп педагогикасы,
оқушыларды еңбекке баулу, еңбек іс-әрекеттері.
Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығын табыстармен атап өткен еліміз
«Қазақстан–2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси
бағыты»
Қазақастан
Республикасының
Президенті
–
Елбасы
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауын Қазақстанның жасампаздық
жолын жалғастыратын іс үстіндегі бағдарлама деп түсініп, ыстық ықыласпен
қабылдап, әрбір қазақстандық оған өз үлесін қосу ниетінде. Егемен еліміздің
болашақтары – ертеңгі еліміздің дамуына үлес қосушылардың білімді,
білікті, патриот, жігерлі, өзіне-өзі сенімді, зияткерлік деңгейі биік,
дүниетанымы жетілген азамат дәрежесіне жеткізу «Қазақстан – 2030»
бағдарламасында жүзеге асырылу сөз болып, іс-тәжірибеде көрінуде, енді
«Қазақстан – 2050» стратегиялық бағдарламада ол одан да дамытылады, бұл
арада мектептің орны айрықша [1].
Тәрбиенің сана салалы күрделі мәселелері білім алу, тәрбиелеу,
дамытылуы, өзін-өзі дамыту, еңбек іс-әрекеттерімен адамгершілігі, еңбек
сүйгіштігі, отаншылдығы, жан-жақты дамуы бастауыштан басталады.
Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы
қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген ықыласын, сенімін нығайту,
106
еңбек етуге баулу, іскерлігі, дағдысын, дүниетанымын еңбек іс-әрекеттерімен
дамыта қалыптастыру, оқу іс-әрекеттеріне белсенді қызығушылығын ояту,
әрбір еңбекті бағалауға маңыз беру, Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның
әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам
бағдарламасының мән-мағынасына түсініктеме беру, адамды еңбегіне қарай
лайықты бағалау және олардың еңбегін бағалаудың маңыздылығын іс-
әрекеттермен көрсету. Бастауыш мектептен баланың адамдық қасиетті
сезімін мәпелеу, сақтау және дамыту – ұстаздың өте нәзік және аса күрделі
міндеттерінің бірі.
Мектептегі іс-әрекеттердің, әсіресе оқу, еңбек іс-әрекеттерінің тәрбиеге
ықпалы үлкен, іс-әрекеттер арқылы саналы тәртіп, сапалы білім, жағымды
мінез-құлық, мәдениетті қарым-қатынас қалыптасады, ал мәдени деңгейі іс-
әрекеттермен білінеді. Бастауыш мектепте мемлекеттік білім беру
стандартына сай болуы оқушының тұлғасы мен санасының қарқынды дамып,
құнды қасиеттерінің өріс алуына себепкер болатын әрбір еңбек іс-
әрекеттерінің мәнді, мағыналы болуынан қайталанбайтын кезең.
Ұстаз еңбегі – оқушы білімімен өлшенеді десек, ұстаз еңбегінің
күрделілігі әрбір оқушы жүрегіне жол таба білуінде. Педагогикалық іс-
әрекеттің қызметі:
–
оқушыларға еңбек іс-әрекеттері көмегімен білім, іскерлік, дағдыларды
игеріп, олардың негізінде дүниетанымдарын қалыптастырып дамыту;
–
оқушылардың еңбек ету іс-әрекеттерімен ақыл-ой күштері мен
қабілеттерін білім мазмұны, жинақтаған тәжірибесі арқылы дамыту;
–
балалардың еңбек әрекеттері негізінде саналы мінез-құлық қалыптарын
меңгеруін қамтамасыз ету;
–
шәкірттердің еңбек етулері, еңбек құралдары көмегімен дүниені тану
барысында табиғаттың ғажайып көріністерін, өрнектерін сезімдерімен
қабылдап, сұлулықты сезу, қабылдау, рухани баюмен эстетикалық
қатынастарды қалыптастыру;
–
жеткіншектердің денсаулықтарын нығайту, дене күштері мен
қабілеттерін дамыту. Шығыс даналығы: «Естігенің естен шықса, көрген қалар
көңіліңде, бір нәрсені жасап ұқсаң, ұмытылмас өмірде» – дегендей еңбек іс-
әрекеттерімен оқу мен тәрбиемен білім, іскерлік, дағды сапаланып,
балаларды дамытуға жеткізеді.
Қазіргі ғылыми зерттеулер және тәжірибе бұл ойдың терең мағыналы
екендігін еңбек іс-әрекеттері тәжірибесімен теорияны практикамен
толықтырады, даналықтың мәні осында. Орыс ғалымы Л.Фридманның пікірі
бойынша бала білім игеру барысында төрт түрлі позицияда болады екен [4]:
1.
Тыңдау арқылы дайын білімді алу;
2.
Өздігінен жаңалық ашу – еңбек іс-әрекеті тәжірибесі арқылы;
3.
Түрлі әсерлерді сезіну, көру, байқау – іс-әрекеттері бойынша;
4.
Бұйым немесе өнім жасау – жазу, оқу, жасау, өлшеу, есептеу,
жаттығу, орындау, қайталау, еңбек іс-әрекеттері тәжірибесі негізінде.
Айтылған – осы позициялардың соңғы үшеуі ғана шын мәнінде өнімді
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
107
еңбек етуге, оқуға, іс-әрекеттер жасауға жеткізеді, білім алады, іскерлігі
артады, дағдылары қалыптасады. Қазіргі кезеңде интербелсенді оқыту
технологиясының мәні сабаққа қатысушылардың барлығының іс-әрекеттері
көмегімен білім алуы, тәрбиеленуі, дамытылуы болатындығын тәжірибе,
зерттеулердің нәтижелері көрсетеді.
Оқыту, тәрбиелеу және дамыту – олар негізгі педагогикалық үдерістер,
олардың тиімділігін арттыру үшін еңбек іс-әрекеттерін жүйелі, жоспарлы,
мақсатты жасаумен сапалыққа жеткізіледі. Педагогика ғылымы – тұлғаны
жан-жақты қалыптастыру және үйлесімді қалыптастырудың заңдылықтарын
ұзақ жылдар бойынша зерттеулерінің нәтижесі екендігі белгілі. Педагогика
ғылымының білімдері әрбір нақты жағдайларда оңтайлы педагогикалық
шешімдер жасауға көмектеседі, солардың бірі еңбек іс-әрекеттерінің
тәжірибелерінің маңыздылығында.
Белгілі пәннің оқу материалдарын – білім негіздерін игеру үшін ғылыми-
танымдық қызметті зерделеу, жобалау мен бастауыш сынып оқушыларының
еңбек іс-әрекеті тәжірибесін қалыптастырумен саналы тәрбиеленеді, сапалы
білім алады, сауаттылығы артады «Сабақта мұғалімнің өзінің не біліп, не
істейтіні маңызды-ақ, бірақ оның ықпалымен шәкірттерінің не біліп, не
істейтіні одан да маңыздырақ. Нағыз ұстаз, міне, осынысымен бағаланады» –
деген Цицерон [5]. Олай болса оқушылардың еңбек іс-әрекеттері арқылы
сауаттылығын сапаландырады, сондықтан әрбір сабақта білім беру,
тәрбиелеу және дамыту мақсаттарының бірлігі сақталуы, оның бір жолы,
әдісі, технологиясы сабақ оқыту үдерісінің басты заңдылықтарын жүзеге
асыруға ықпал етуі қажет, оқу материалдарын еңбек іс-әрекеттерімен бекіту,
зерделеу, пысықтаумен толықтырады.
Әрбір сабақ, ең алдымен, сабақтың тақырыбымен, кері байланыс
нәтижесіне қатысты өзгертілетін, түзетулер жасалатын, қайталау және
пәнаралық байланыстар көзделетін дидактикалық мақсатпен сипатталуы,
оқушылардың бүкіл сабақ бойы оқу еңбегін қамтамасыз етумен
интербелсенді оқыту зерделеу, пысықтауды қажет етумен терең білім алуына
жеткізеді. Сабақтың тиімділігін арттырудың келесі бір амалы – ол сабақта
оқушылардың өз бетінше өзіндік жұмыстарын жоспарлы, жүйелі, мақсатты
үлесін арттыру.
Оқу материалдарын – білімді, саналы және белсенді меңгерудің басты
үлгісі теориялық оқуды еңбек іс-әрекеттерімен ұтымды ұластыру, тікелей
байланыстыру саналы және белсенділікпен меңгеруге жеткізеді, сондай-ақ
бастауыш сынып оқушыларының іс-әрекеттермен пысықтау, бекіту
кезеңдерінің нәтижелері ақпарат алу технологиясы таным үдерісінің қызық
болуы, теориялық ережелерді есте сақтау, білімді игерулерін бейне, жазу,
есту амалдарымен өздерінің еңбек іс-әрекеттері арқылы байқау нәтижелері
қызығушылықты арттырады.
Инновациялық технологиялардың бастауыш мектептегі білім сапасын
арттыру шарттарына талдау жасайық:
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
108
–
сабақта интербелсенді технологияларға қосымша оқушылардың
еңбектері,
іс-әрекеттерімен бекіту, сауаттандыру, сапаландыру;
–
интербелсенді оқытуда оқушының психологиялық ерекшеліктерін
бақылау негізінде еңбек пен іс-әрекеттеріне қатыстыру;
–
оқушыларға білім беру, іскерлігін арттыру, дағдысын дамытуда
міндетті деңгейдегі білім мазмұнын игерулерін қалыптастырып, дамытумен
мүмкіндік деңгейлерін еңбегі, іс-әрекеттерімен байқау;
–
инновациялық технологияларды сынау арқылы тиімділігін арттыру,
мектептегі оқу тұтас педагогикалық үдеріске бейімдеу нәтижелі болуына
оқушылардың еңбек-іс-әрекеттері тәжірибесінде ғана қалыптастырылады;
–
бастауыш сыныпта оқушылардың тілін дамыту, жазу сауаттылығын
арттыру, оқуға қызығушылығын, ықыласын жетілдіру, дағдыларын
қалыптастыру, өз ойларын еркін жеткізе алуға баулу еңбек-іс-әрекеттерін
жүйелі орындауға үйретумен жүзеге асырылады.
Қазіргі уақыттағы талаптардың бірі – функционалдық сауаттылық –
білім беруді сапаландырудан басталады, оның өлшемі тек сауаттылық
деңгейі:
–
сауатты жазу;
–
талапқа сай оқу;
–
сапалы есептей білу;
–
саналы, тәрбиелі болуы;
–
мемлекеттік білім беру стандарттың талаптарына сәйкес білім
мазмұнын зерделеп игеру, қисынды ойлай білуі, өздігінен білім алуға
қалыптасуы;
–
жеке тұлғаның қасиеттерін, қабілетін арттыруы;
–
өзін-өзі тануы, өзін-өзі дамытуы, шығармашылыққа жетуі үшін еңбек
етуі.
«Адам естіп-білгені арқылы ғана жетілмейді, еңбек пен іс-әрекет үстінде
қалыптасады» деп Альберт Энштейн айтқандай еңбек пен іс-әрекетпен
қалыптасады, сондықтан бастауыш сынып оқушыларының білімі, іскерлігі,
дағдысы қатар жүргізілгенде білім негізі сапалы беріледі.
Астанамыздағы Еуразия ұлттық университетінде «Инновациялар мен оқу
білімді жетілдіру арқылы Білім эканомикасына» тақырыбында оқыған
лекциясында Еліміздің Президенті Н.Ә.Назарбаев бәсекеге қабілеттіліктің 5
өлшеміне тоқталғандығы белгілі, олар:
–
біріншісі – білім беру деңгейін сапаландыру;
–
екіншісі – адами капиталды жақсарту;
–
үшіншісі – инновациялық даму, еңбек ету;
–
төртіншісі – оның атқарылуы, орындалуының сапалы болуы;
–
бесіншісі – саяси ерік-жігер мен ұлттық консенсус, яғни адамдарды
қажетті өзгерістерді жүргізуге жұмылдыру жөніндегі бәсекелестік еді [2].
«Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек
Қоғамына қарай 20 қадам» атты мемлекет басшысының бағдарламалық
мақаласы адамның еңбек етуіне, өзінің жарқын болашағын қалыптастыру
А.ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013
109
отбасынан басталып, оқу орындарында жалғасатындығына мән беріп,
жалпыға
ортақ еңбек қоғамы идеясын алға тартып, әлемдік өркениеттің бүкіл
құндылықтары адам еңбегімен жасалатынын айтты [3]. Қазіргі даму
кезеңінде еңбек адамының беделін көтеру ерекше маңызды, бағдарламаның
идеясы басты мәселе еңбек пен іс әрекеттерде екендігін атап өтуінде.
ӘДЕБИЕТТЕР
1.
Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» стратегиясы – Қалыптасқан мемлекеттің
жаңа саяси бағыты //Егемен Қазақстан, 2012 жыл, 15 желтоқсан.
2.
Назарбаев Н.Ә. Инновациялар мен оқу-білімді жетілдіру арқылы білім
экономикасына //Егемен Қазақстан, №115, 2006 жыл, 27 мамыр.
3.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ
Еңбек Қоғамына Қарай 20 қадам //Егемен Қазақстан, 2012 жыл, 10 шілде.
4.
Бабаев С.Б. Бастауыш мектеп педагогикасы. –Алматы, 2001. –270 б.
5.
Құрманалина Ш.Х., Мұқанова Б.Ж., Ғалымова Ә.У., Ильясова Р.К. Педагогика,
–Астана: Фолиант, 2007. – 450 б.
Поделитесь с Вашими друзьями: |