Хабаршы вестник «Педагогика ғылымдары»

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. 
136 
подтвердить приведенными его примерами. 
Статья  в  которой  писатель  показывает,  что  духовные  качества  являются  вершиной  национального  познания 
посвящается исследователям и познавателям литературы.  
Ключевые  слова:  художник,  ученый,история,  «Песнь  жизни»,  «Первая  любовь»,  Эпиграф,  «Первый  пункт  –
история перед взлетом, или вечная мелодия»,композитор, реплика, художник, композитор, вечная тема 
 
Summary 
In  this  article  talked  about  individual  style  and  theme  of  eternal  love  that  meets  in  works  of  Magauin.  This  article  of 
written on purpose to expose work of writer, and also eulogizes mastitis description of national character. 
A  theme  moves  up  about  kind  and  saint  sense  of  love,  poets  and  writers  that  helped  a  man  to  attain  degree  of  homo 
sapiens. 
Depth  to  it  histories  lies  in  distant  fife  hundred  and  ten  thousands  back,  or  yet  later  century,  one  hundred  points,  great 
number of songs with different themes, legends, break through, fairy-tales, novels, to lead also reminded that, not looking on 
that  all  enumerated  works  of  written  on  one  topic  in  one  the  directions  people  listened  with  the  utmost  pleasure,  and  read 
them. 
Incomprehensible pulled out, but with banality, sanctified to the theme of eternal youth this small world-don’t trust story 
in one new word, a plot in this area is weak, even works the written indifferently did not remain regardless it is the result of 
hope of writer and between is proved resulted examples.  
Creative personalities are described in the first point of works, personages that exposed to itself the torment in the search 
of large ideal love, the second point develops in other the directions, in him talked that a chronicle is taken from life of man is 
the precious world, had love eternity is inherent to all living organisms, writer able, eloquently, clearly, in detail exposed these 
themes. 
Reminding that in Kazakh literature many works sanctified to personalities of art, we plug in the area of polemic of people 
working in three directions, such special creative decisions were accepted by Muchtar Magauin it can be confirmed made his 
examples. 
Article  in  that  a  writer  shows  that  spiritual  qualities  are  the  top  of  national  cognition  dedicated  to  the  researchers  and 
researchers of literatures. 
Key words: artist, scientist, history, «Canto of life», «First love», Epigraph, «First point of -history before flight, or eternal 
melody», composer, remark, artist, composer, eternal theme 
 
 
 
 
УДК 811.512.162'373.2  
 
TÜRKİYE TÜRKÇESİNİN ERZİNCAN AĞZI İLE, BATI AZERBAYCAN TÜRKLERİ 
AĞIZLARININ ORTAK SES TÜREMESİ VE SES DÜŞÜMÜ OLAYI.  
 
E.Ceferov – Arş. Gör., Doktora Öyrencisi. Azerbaycan Devlet Pedaqoji Üniversitesi.  
Dede Korkut bilim araştırmaları merkezi 
 
Bu makalede Doğu Anadolu'nun Erzincan bölgesi ve Batı Azerbaycan-Ermenıstan'dan çeşitli zamanlarda zorla kovulmuş 
Azeri Türkleri ile ilgili bazı araştırmalar yapılmış ve her iki bölge ağızlarında olan ortak fonetik özellikler, esas da ses düşümü 
ve ses türemesi olayı incelenmiştir.  
Anahtar  Kelimeler:  Erzincan  ağızları,  Doğu  Anadolu,  Batı  Azerbaycan,  Azeri  Türkleri,  Ses  düşümü,  Ses  türümüsi, 
diyalektoloji. 
 
Bildiğimiz gibi eski tarihi kökeme ve zengin kültüre, geleneğe sahip olan Türkler Asya ve Avrupa'nın büyük 
bir bölümünde çeşitli coğrafi ortamlarda yayılarak dillerini şekillendirmiştir. Türk dillerini başka dillerden ayıran 
faktörler  onların  yapı  bakımından  birbirine  çok  yakın  olmasıdır  (Çuvaş  ve  yakut  dilleri  hariç).  Aynı  kökenden 
gelen bu dillerin dilbilgisi yapısında genellik belirgin derecede fazladır. Bu genellik Türk dillerinin lehçelerinde de 
neredeyse temel yerde duruyor. Bahsedilen genelliği göstermek için Türkiye Türkçesinin Erzincan ağzı ile, Batı 
Azerbaycan-Ermenistandan kovulmuş Azeri Türklerinin ağızlarında bir dizi ortak fonetik özellikleri incelenecek. 
Türkiye'nin Doğu Anadolu bölgesi ile şimdiki Ermenistan bölgesinde eskilerden yaşayan ve çeşitli zamanlarda ata 
yurtlarında zorla kovulmuş Azerilerin lehçe ve ağızları çok yakın özelliğe sahiptir. Osmanlı-Rus savaşı sonucunda 
imzalanan  Edirne  anlaşmasıyla  birlikte  Osmanlı'nın  da  Türkmençay  anlaşmasını  kabul  etmesi  Rusların  Güney 
Kafkasya'ya hakim olmasını sağlayan son savaş olmuştur. Ruslar başta Gülistan ve Türkmençay olmak üzere bu 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. 
137 
iki anlayış sonucu elde ettiği bölgelerde kısa sürede bir 'Ermeni vilayeti "oluşturmuştur. George A. Bournoutian 
söz konusu dönemde Ermeni Vilayeti'nde işgal öncesi 117 bin Müslüman (yüzde 82, 4), 25 bin Ermeni (yüzde 17, 
6)  olmak  üzere  toplam  143  bin  kişinin  yaşadığını  ileri  sürmektedir.  Mevcut  Ermenistan  ülkesinin,  Rus  işgali 
öncesinde  mutlak  çoğunluğu  oluşturan  Türk  ve  Müslüman  nüfusun  arındırılması  esas  olarak  dört  aşamada 
gerçekleşmiştir.  Bunlar:  1905-1907;  1918-1920;  1948-1953;  1988-1990  dönemleri.  Sonuç  olarak  19.  yüzyıldan 
itibaren Erivan eyaletine gelmeye başlayan Ermenilerin, 1918 yılında Ermenistan Cumhuriyetini kurduktan sonra 
buradaki nüfusun Ermenileştirilmesi için ilk olarak bölgede yaşayan yerli halkı topraklarından zorla göç ettirdiği 
anlaşılmaktadır.  Yabancı  seyyahların  eserlerinde  şimdiki  Ermenistan  arazisi  Azerbaycan'ın  batı  bölgesi  olarak 
gösteriliyordu. Hıristiyan dünyasının kurmuş olduğu plana göre Türkiye'yi Türk dünyasından ayırmak amacı ile 
Ermenistan'daki  yerel  Türkleri  (Azeri  Türklerini)  meskunlaşdıqları  dede  baba  topraklarından  zorla  çıkarmış, 
bununla  da  Batı  Azerbaycan'ın  nüfusunu  yaşadıkları  kendi  topraklarından  1991  yılına  kadar  tamamen  sürüp-
çıkarmışlardır. 
Doğu  Anadolu  Bölgesi,  Türkiye'nin  7  coğrafi  bölgesinden  biridir.  Bölgeye  bu  ad,  Anadolu  topraklarının 
doğusunda yer alması nedeniyle Birinci Coğrafya Kongresi tarafından 1941 yılında verilmiştir. Bu bölge; doğuda 
Ağrı  Dağı'ndan,  batıda  Uzun  yayla'ya,  kuzeyde  Doğu  Karadeniz  Seri  Dağları'nın  iç  sınırlarında,  güneyde 
Güneydoğu  Torosları'na  kadar  uzanıyor.  Bir  üçgeni  andıran  bölge  yaklaşık  163.000  km
2
'lik  yüz  ölçümüyle 
Türkiye'nin  en  büyük  coğrafi  bölgesidir.  Bölge  Türkiye  topraklarının  %  21’ini  kaplar.  Doğu  Anadolu  Bölgesi 
illeri: Ağrı, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van, Ardahan ve 
Iğdır'dır.  Doğu  Anadolu  Bölgesi'nde  Fırat'ın  yukarı  kısmında  yer  alan  Erzincan,  Anadolu'nun  en  eski  kültür 
merkezlerinden birisidir. Erzincan yöresi, bir çok geçit ve boğazlarla Doğu Anadolu ağızlarını Doğu Anadolu'ya 
bağlayan  bir  özellik  göstermektedir.  Erzurum  yaylaları  ile  başlayıp,  Sivas  yönünde  uzayarak,  Malatya  yönünde 
sarkan Erzincan ili diyalektolojik konumuyla da tam bir geçiş bölgesi karakteri taşımaktadır. Doğuda Erzurum ile 
Batıda Sivas'a açılan, ulaşım kadar kültürel yaklaşımın da kolay olduğu Erzincan'da diyalektolojik geçişi somut 
bir biçimde görebilmek mümkündür. Kuzeyden Otluk beli ve Karadağ ile Güneyden de Munzur Dağları arasında 
uzayan Erzincan yöresi için kuzey-güney yönünde aynı şeyi söylemek mümkün olamamakla birlikte herhangi bir 
geçiş özelliği de görülmemektedir. Erzincan bölgesi, Fırat Nehri ve Erzurum-Sivas karayolu boyunca dışa açık; 
kuzey-güney  yönüne  yayılım  açısından  kapalı  bir  durum  arz  eder.  Dilin  alt  gruplarından  biri  olan  ağız;  iklim, 
coğrafî şartlar, nüfus dalgalanmaları, savaş gibi sebeplerle diğer ağızlardan farklılık arz eder. Illerin büyüklüğü, 
barındırdıkları  unsurlarına  tarihi  evrimi  ve  alanın  coğrafî  mevkisi  göz  önün  ¬  de  tutulacak  olursa  her  yılın 
barındırdığı kitle hiçbir zaman kendi çevresi içerisine kapanıp dıştan gelen etkilerden kendisini koruyamadığı gibi, 
mütemadiyen gelip-geçen ve yerleşen bir çok Türk ve hatta yabancı uyruklarına da tesirlerini kendi üzerinde az-
çok  hissetmiştir.  Göçler,  Depremler,  iklim  ve  coğrafî  şartlar  Erzincan  dil  kültürüne  etki  ederek  kendine  has  bir 
ağzın  doğmasına  yol  açmıştır.  Yukarıda  belirttiğim  her  iki  bölgenin  ağızlarında  ses  türemesi  ve  ses  düşümü 
olayına bakalım. Erzincan ve Ermenistan Türklerinin ağızlarında ses türemesi ve ses düşümü olayı ünlü ve ünsüz 
olmak  üzere  kelimenin  önünde,  içinde  ve  sonunda  olmakla  üç  kısımdan  ayrılıyor.  Şu  olaylar  her  iki  ağızda 
yabancı ve türk kökenli kelimelerde görülmektedir. 
1. Ses türemesi ve ses düşümü olayı. 
1.1.Ses türemesi. 
1.1.1.Ünlü türemesi. 
1.1.1.1. Ön seste ünlü türemesi.  
Şu  olayı  biz  her  iki  bölge  ağzında  görüyoruz.  Erzincan  ağzında  da  sıkça  görülen  bir  ses  olayıdır.  Bu 
kullanımlık  "Türkçe  kelime  başında  'r  ve  l'  ünsüzü  görülmez"  kuralına  da  bir  nevi  sağlama  niteliği 
kazandırmaktadır.  Rahatlığ>ırahatlığ,  rahmetlik>irehmetlik,  lahana>ilahana,  rağmen>ırağmen  Recep>İrecep, 
rus>urus,  lazım>  ilazım,  radyo>iradıyo,  spatula>ispatula.  rapata>ırapata,  rafa>irafa.  Sen  bizi  ırahatlığa 
gavusturdun. [1, 151], Buna irağmen dürübünler xırtlik barabarı dolu [1, 118] İrafa fincan goydum [1, 125]. Avu 
uzunnik ırapataynan goldik egisi de benim yanıma goy [1, 121]. Eferim ul İrecep sahan iti bile gorxuttun. [1, 119] 
Bundan  başka  kelime  önünde  diger  ünlü  türemesini  de  görüyoruz.  Şimdi>eşindi,  bu>abu.  Eşindi  ben  abu 
halımınan senden eyi yoğururam. [1, 121]. Böyle>ebile. Gız sen ebile yuğurursan xamur cıvık olur. [1, 121] Batı 
Azerbaycan-Ermenistan  Türklerinin  ağızlarında  özellikle  yabancı  kelimelerde  kelime  başında  ünlü  törendiyi 
görülmektedir.  Bahsetdiyimiz  durum  bölge  ağızlarında  bazi  yabancı  kökenli  kelimelerde  dikkat  çekicidir. 
Rusca>uruscan. Uruscan qutarmışam APİ Axundovu. [2, 106, 33-1] Rang>irang. 
Başına döndüyüm ay Kamil usda. 
Alnına yazılan yazı na irangidi? 
Oxuyan kimidi, yazan kimidi,  
jlinda qalam na irangidi? [2, 121. 40-44] 
Rayon>irayon.  Bizim  irayonumuz  ermYniydi.  [2,  126,  43-39]  Stalin>İsdalin.  MircYfYr  Bağırov  aldatmaxnan 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. 
138 
İsdalin  ...o  xalx  gYlsin  burda  işdYsin.  Spirt>İsbirt.  İsbirtnan  sürtürdük.  [2,  83.17-14]  Stakan>İstakan.  Naçalnik 
İstakan  götürdü  vY  dedi.  [2,  154,  68-31].  Stansiya>isdansiya  –(Rus.  Dayanacaq//Durak)  Palkofnik  demişdi 
isdansiyaya aparın. [2, 218, 106-207]. Speçialnıy>ispeçalni–(Rus. Xüsusi//Özel) Orda mYnim babamın ispeçalni 
öz ata yurdu olup.[2, 205, 101-130] 
1.1.1.2. İç seste ünlü türemesi.  
Şu olayla biz her iki ağızda karşılaşıyoruz. Bazen kelime içindi 2 ve ya 3 ünsüzün sıra gelmesi zamanı oluşur. 
Erzincan ağızlarında. Elektrik>alatirik. Alatiriklerin hepisi alımış. [1, 127] Hasret>hasiret. 
Ayrılıxlar hasiretler üstüne… 
Beni sorıysan hemşerim 
Işıxlarım sönmüş. [EA–117] 
Teyze>tiyeze. Bi solux abu tiyezennen gonuşum. [1, 144]. Kamyon>gamıyon. BMC gamıyon gibi tısıliy. [1, 
119].  Hasça>hasaca.  Bi  denesini  hasaca  tomofilin  arxasına  goydum.  [1,  130].  Şu  olay  Batı  AzYrbaycan–
Ermenistan  Türklerinin  ağızlarında  da  hem  yabançı  menşeli  kelimelerde,  hemi  de  türkçe  kelimelerde 
bulunmaktadır.  Knyaz>qınyaz.  Qınyazdan,  mülkadardan  yoxsula  kömYy  olmaz.  [2,  149,  61-83]  Krışa>qırışa.–
(Rus. Dam//çatı)  
Karantim qırışada asılı qaldı, 
Yasdıbaş ermannar vatanim aldı, 
Tanrı da mani didargin saldı, 
Adım da Yeraz qaldı [2, 147, 61-3] 
Sentyabr>Sentiyabır. (Eylül) Sentiyabır ayında gYlif. [2, 195, 98-12] Dafn>Dafin. Dafin oldu özgYlYr [2, 106, 
32-94] Noyabr>noyabır. (Kasım) HYştad sYkgiz noyabır ayının axırrarı idi. [2, 169, 80-44.] 
1.1.1.3. Son seste ünlü türemesi.  
Şu  olayla  biz  her  iki  bölge  ağzında  karşılaşıyoruz  Bu  olay  çok  az  kelimelerde  görülmektedir.  Erzincan 
ağızlarında.  Oynatırken>oynadurkene.  Bir  gün  babasının  getürdüğü  tomofiliynen  oynadurkene  öğretmenin 
mıxladuzlarınan  yaptuxları  axlıma  geldi.  [1,  129].  Hemence>hamancana.  Hamancana  üsdümüzü  geyündük.  [1, 
127]  Ermenistan  Türklerinin  ağızlarında.  Ham>hami.  Hami  dağlıq  idi,  hamida  bağıydı  [2,  70,  2-29]  Ora  hami 
qYbirsannığıydı, hami dY bilmirYm hansısa imamın yeri idi. [2, 94, 26-24] Milis>milisiya. GYldilYr bizY milisiya 
filan...[2, 131, 45-22] 
1.1.2. Ünsüz türemesi. 
1.1.2.1. Ön seste ünsüz türemesi.  
Erzincan  Ağzında  ünsüz  türemesi  olayı  sıkça  görülmektedir.  Özellikle  y,  h,  seslerinin  türediği  örneklere 
Erzincan  ağzında  rastlamaktayız.  İnmiş>yenmiş.  Bax  alavlar  yenmiş.  [1,  121].  Böyle>embile.  Garıları  görsen 
gollar embile heç yox. [1, 126] Şu olay Batı Azerbaycan–Ermenistan Türklerinin ağızlarında da aynı ortamdadır. 
Üzünü>yüzünü.  
Çovan gah qızardı, bozardı, pörtdü 
Qorxudan aliynan yüzünü örtdü. [2, 103, 32-103] 
Ela>hayla. Qalanı elY hayla ermYnnYr aynoyununu yığdı içinY. [2, 71, 05-3] Hayla o yoldakı yoldaydı [2, 72, 
5-44] jlbatta>halbatda. Halbatda Yminamannığ olsa, halbatta gedYrYm [2, 82, 16-29, 30] Arabanın>haravanın. 
BirYccYnY  haravanın  üsdünY  yığdım,  öküz  haravasının...[2,  208,  102-28].  jsa>hasa.  Hasa  YlindY,  qonşu 
kYtçilYrim görmüşdü. [2, 100, 31-62].  
1.1.2.2. İç seste ünsüz türemesi.  
Her  iki  ağızlardakı  yabancı  ve  Türk  kökenli  kelimelerin  içinde  emele  gelir.  Erzincan  ağızlarında  da  hem 
yabancı,  hem  de  Türk  kökenli  kelimelerde  görülmektedir.  Sürmüşler>sürtmüşler.  Goxular  sürtmüşler  o  has 
üslerine.  [1,  127].  Tekmeleyerek>tekmükliyerek.  Gökhan  topu  sert  bi  şekilde  tekmükliyerek  taca  gönderdi  ve 
taxımını  ferehletti.  [1,  119].  Saat>sehet.  Gövü  de  bir  altın  sehetinen  yüz  yüzüğünü  taxtı.  [1,  144] 
Daireye>dayireye. Gaptan Selo dayireye gediymiş. [1, 138]. Boyalı>boyaxlı. Hele göreydin bacı ele ki boyaxlı 
boyaxlı hanımlar... [1, 144]. Bu hadise Batı Azerbaycan–Ermenistan Türklerinin ağızlarında da aynen Erzincan 
ağızlarındakı gibi her iki menşeli kelimelerde türeyir. Camaatın>camahatın. Orda camahatın çoxu qalmışdı. [2, 
108, 36-6]. Xaina>xayina. 
Dilinin azbaridi müqaddas quran 
Xayina zalzala, xabisa vulkan 
O böyük qahraman, o böyük insan 
Tüşman bağrını dalar babalar [2, 118, 38-166] 
Şarait>şarayıt.  O  vaxdı  indiki  kimi  şarayıt  yoxudu  [2,  75,  9-4]  Hamişa>hammişa.  Onnarın  siyasYtdYri 
hammişa  olub.[2,  211,  104-6].  Şeir>şeyir.  İndi  qızım  da  şeyir  qoşur.  [2,  102,  32-38]  Faiz>fayız.  HYştad  fayız 
Yeravanın mYrkYzi azYrbaycannı olub. [2, 75, 9-12].  
1.1.2.3. Son seste ünsüz türemesi. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(45), 2015 г. 
139 
Her  iki  bölge  ağızlarında  şu  hadise  dikkat  çekicidir.  Erzincan  ağızlarında  kelime  sonunda  ünsüz  türemesine 
bakalım.  Şimdi>şimdik,  bile>bilem.  Şimdik  bu  parayınan  tuvalete  bilem  goymıylar  adamı.  [1,  142] 
Yoksa>yoksam. Yoxsam senin gocan cihanda pir mi? [1, 136] Şimdi>şindik. Haydi şindik Allah’a ısmarladux. [1, 
130] Batı Azerbaycan–Ermenistan Türklerinin ağızlarında da aynen Erzincan ağızlarındakı kibi kelime sonunda 
türeme oluyor. Rusca>uruscax. Uruscax da bilip elYmirdiy.[2, 126, 43-34] Rusca>uruscan. Uruscan qutarmışam 
APİ Axundovu [2, 106, 33-1] Hala>halam. Şaddığ evlYrindY yemYy qoyullar halam orda daha artığıydı.[2, 88, 21-
9] Gizli>gizdin. Ramazan bayramını gizdin keçirirdih [2, 213, 105-10] İla>ilan. 
Bu dağlar qar ilandi 
Daralar tar ilandi 
Yaylaqlar yadın oldu 
Başına qar alandi.[ 2, 93, 25-33] 
1.2.Ses düşümü. 
1.2.1.Ünlü düşümü. 
1.2.1.1. Ön seste ünlü düşümü.  
Doğu Anadolu bölgesinin Erzincan ağızları ile Azerbaycanın Batısı olan Ermenistan topraklarından göç etmiş 
Azeri Türklerinin ağızlarında olan ses artımına, yani ses türemesine bakdık. Şimdi de şu, her iki bölge ağızlarında 
olan ses düşümüne bakalım. Erzincan ağzında ön seste ünlü düşmesine pek az tesadüf edilir. Otomobil>tomofil. 
Sizin  Ehmed’in  tomofilinden  isdiy  gız  anam.  [1,  129]  Batı  Azerbaycan–Ermenistan  Türklerinin  ağızlarında  da 
kelime başında ünlü düşümü çok azdır. İyirmi kelimesinin seslenmesinde. İyirmi>yirmi. Yirmi nYvYm var beş dY 
nYticYm.[2,  74.8-14].  İndi  qızdar  yirmi  yaşında  YrY  gedillYr.  [2,  126.43-50]  İyirmisinda>yirmisinda.  ElY  olurdu 
yirmisinda olurdu. [2, 73.6-4.]  
1.2.1.2. İç seste ünlü düşümü. 
Erzincan ağızlarında iç seste ünlü düşümü olayına bakalım. Burada>burda. Bizim burda bi canavar var. [1, 
150]  Aşağıkiler>aşşaxkiler.  Simdi  aşşaxkiler  gelinleri  bi  çekiş  etmişler.  [1,  144]  Azıcık>accux.  Accux  erken 
gaxsan,  bulaşux  yusan.  [1,  135]  Dakikada>dakgada.  Dakgada  bi  “gelin  gelin  gel  buraya”  ben  senin  ögünde 
hizmetcimiyem.  [1,  124]  Batı  Azerbaycan-Ermenistan  Türklerinin  ağızlarında  da  aynen  Erzincan  ağızlarındaki 
gibi  kelime  ortasında  ünlü  düşümü  olayına  rast  geliniyor.  Müalica>malica.  Veran  qalmışın  hYr  yeri  elY  bil  ki, 
malica  övüydü.[2,  128,  43-142]  Hamısı>hamsı.  Onun  da  xanı  Hüsöyünqulu  xan,  hamsı  AzYrbaycan  adıdı...  [2, 
153,  67-24]  Haqiqi>haqqi.  Haqqi  dY  vYtYn  hYsrYtidi.  [2,  204,  101-68]  Arxeoloji>arxeloji.  Arxeloji  qazıntılar 
apardı. [2, 170, 81-5] Hamımız>hammız. Hammız dağnan gYldiy. [2, 143, 55-3] Hökumat>hökmat. Yo, hökmat 
varıydı onda. [2, 78, 12-11]  
1.2.1.3. Son seste ünlü düşümü.  
Her  iki  bölge  ağızlarında  sonda  ünlü  düşümü  olayı  çok  az  bulunmakdadır.  Erzincan  ağızlarında. 
Çingene>çingen.  Çingen  Aydın  Fotvol  denen  oyundan.  [1,  144].  Batı  Azerbaycan–Ermenistan  Türklerinin 
ağızlarında. Mama>mam. Bir gün gYldi ki, mam mitink gedir. [2, 80, 15-7] 
1.2.2.Ünsüz düşümü. 
1.2.2.1.Ön seste ünsüz düşümü. 
Her  iki  bölge  ağızlarında  ünsüzle  başlayan  bazi  kelimelerin  önündeki  ünsüz  düşer.  Şu  düşme  olayı  her  iki 
ağızda  çok  azdır.  Erzincan  ağızlarında.  Yüksek>üsgek.  Avu  ağzı  açuxgilin  ortanca  oğlanın,  hanı  üsgek 
melmeketlerde oxudu da hökümet adamı oldu. [1, 143] Yüksel>üsgel. Aykut üsgeldi annının gacıynan topa vurdu. 
[1, 119] Batı Azerbaycan–Ermenistan Türklerinin ağızlarında. Yuxarı>uxarı. O dedihlYrim kYnd adıdı, Qafannan 
uxarı.  [2,  102,  32-43]  Hörmak>örmak.  MYn  tufar  örmak  bilmirdim.  [2,  83,  17-21]  Görada>örada.  Ona  örada 
bizim kYndY YziyyYt çox verirdilYr. [2, 141, 53-22] 
1.2.2.2. İç seste ünsüz düşümü.  
Her  iki  bölge  ağızlarında  bir  çok  kelimelerde  iç  sesde  ünsüz  düşmesi  olayı  oluyor.  Şu  düşme  olayı  her  iki 
ağızda  çokdur.  Erzincan  ağızlarında.  Meğer>meer.  Meer  bilmisen  au  ölen  gızınan  beşinci.  [1,  143] 
Firdevs>Firdes.  O  gün  Firdesin  gızına  dedim  ki,  gız  oğul  gel  abu  gısmetiy  tepme.  [1,  144]  Kalksan>gaxsan. 
Accux erken gaxsan, bulaşux yusan. [1, 135] Bana>baa. O deyiy ki Ehmet baa ver, şu deyiy Ehmet baa ver. [1, 
130]  Tövbe>töbe.  Yemin  töbe  ettim,  kitabı  astım.  [1,  128]  Zevkleniyorsun>zekleniysen.  Eze  sen  de  bennen 
zekleniysen heç helva tussuz olur mu ki yayıla?. [1, 121] Batı Azerbaycan–Ermenistan Türklerinin ağızlarında da 
fazlasıyla bulunmaktadır. Soyuq>soux. ÇiçYyli, yarpızdı, çaylı, soux bulaxlı o GöyçYdYnYm mYn. [2, 125, 43-3] 
Tovuzda>Touzda, Söykandik>sökandiy. Touzda bajım var, sökandiy buruya. [2, 127, 43-104] Mascidda>maçitda, 
Hovuz>houz.  Bizim  şaxsey-vaxsey  vaxdı  olanda  o  maçitda  houz  varıydı.  [2,  91,  24-23]  Pendir>panir.  Mal-
heyvannarın sütünnYn özümüz üçün yağ-panir yapırdığ. [2, 151, 65-2, 2] Ucaltdım>uçatdım.  
Unutma türk oğlunun qahraman çağlarını,  
Man ucatdım o tayda o tanrı dağlarını. [2, 111, 37-48] 
Soğan>soan. HYr şey, yanı göy, kişniş, soan. [2, 210, 102-140] Sonra>sora. Onnan sora nümayişdYr başdadı. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(45), 2015 г. 
140 
[s.76,  9-64]  Qılıncla>qılıçnan.  Geri  dönYni  deyir  qılıçnan  vurardılar.  [2,  86,  19-22]  Qoyarsan>qoarsan.  SYn 
mYnY güllY qoarsan atsınnar? [2, 218, 106-177] 

жүктеу 5.1 Kb.

Поделитесь с Вашими друзьями: