ТҮЙІН
Мақаланың авторы: гуманитарлық ғылымдар магистрі, ҚР БҒМ
ҒК Мемлекет тарихы институтының кіші ғылыми қызметкері Ақанов
Қуаныш Ғазизұлы.
Мақалада «Мемориалдық аймақ» іздестіру отрядының құрылу
тарихы жəне осы отрядтың Ұлы Отан соғысына қатысты тарихи
мұраларды сақтауға қосқан үлесі жайлы мəселелер қарастырылған.
SUMMARY
The author of the article: master of humanitarian sciences, junior
research associate of the Institute of State History of the Science committee
of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan
Akanov Kuanysh Gazizovich
The history of creation of the scouting force «Memorialnaya zona»
and his deposit to business of preservation of historical heritage of the
Great Patriotic war.
117
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ
ЖАҢАЛЫҚТАРЫ
НОВОСТИ ИНСТИТУТА ИСТОРИИ ГОСУДАРСТВА
МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКАЯ
КОНФЕРЕНЦИЯ НА ТЕМУ «ПУТИ ОБНОВЛЕНИЯ
МЕТОДОЛОГИИ И НАУЧНЫХ ПОДХОДОВ К
ИССЛЕДОВАНИЮ НАЦИОНАЛЬНОЙ ИСТОРИИ»
31 января - 1 февраля
2014 года Институт истории
государства КН МОН РК про-
вел Международную научно-
методологическую
конферен-
цию «Пути обновления мето-
дологии и научных подходов к
исследованию
национальной
истории» (в контексте Послания
Президента народу Казахста-
на «Казахстанский путь–2050:
единая цель, единые интересы,
единое будущее»).
Цель конференции состояла
в обеспечении нового видения
национальной истории; опре-
делении путей качественного
прорыва исторической науки в
свете задач Послания Президента
Республики Казахстан народу
Казахстана «Казахстанский путь
– 2050: единая цель, единые
интересы, единое будущее».
В ходе конференции бы-
ли организованы пленарное
и секционное заседания по
теме
«Новые
разработки
по
историографии,
источ-
никоведению, методологии и
методике исторической науки».
Модератором конференции вы-
ступил директор Института
истории государства КН МОН
РК, д.и.н., профессор Б.Ғ. Аяған.
В качестве почетных гостей
в работе конференции приняли
участие депутаты Мажили-
са
Парламента
Республики
Казахстан – доктор политических
наук, профессор Бурханов К.Н.
и доктор исторических наук,
профессор, генерал-лейтенант
Тасбулатов А.Б.; профессор
Института дипломатии Академии
государственного
управления
при Президенте Республики
Казахстан, д.полит.н., профессор
Сулейменов Т.С. На пленарном
заседании учеными-историками
были рассмотрены вопросы
развития исторической науки
в в свете задач Послания
Президента народу Казахста-
на «Казахстанский путь–2050:
единая цель, единые интересы,
единое
будущее»;
вопросы
обновления
методологии
и
научных подходов к исследова-
нию национальной истории;
исторической ответственности
интеллигенции; периодизации
истории Казахстана. Ученые
Института истории государства
Карасаев Г.М. и Ильясова
К.М. озвучили свой вариант
периодизации
отечественной
истории, что вызвало бурную
волну
обсуждения
данной
118
№ 1, 2014 МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА
проблемы.
Зарубежные ученые поде-
лились
опытом
написания
учебников национальной исто-
рии в своих странах. Профессор
Колумбийского
университета
США Рафис Абазов, рассказывая
о тенденциях характеризующих
развитие исторической науки в
США, отметил, что в его стране
наблюдается тенденция отказа
от написания макроистории в
пользу микроистории. Внимание
ученых США в большей степени
привлекают, например, проблемы
воссоздания истории отдельной
сферы общества, вопросы по-
вседневной истории. Р. Абазов
преподнес в дар Институту
истории
государства
книгу
«История современной казахской
литературы», впервые изданную
в США.
Заведующая кафедрой ис-
точниковедения и историографии
Башкирского государственного
университета, д.и.н., проф. Р.Г.
Буканова, в своем выступлении,
остановилась на некоторых общих
проблемах истории Казахстана
и Башкортостана в контексте
расширения институционально-
политического
пространства
России в XVI-XVIII вв.
Профессор З.К. Курманов,
заведующий кафедрой Кир-
гизско-Российского
Сла-
вянского
университета,
д.и.н., рассказал о казахских
страницах
политической
истории Кыргызстана. С опытом
национальной
историографии
в
странах
Юго-Восточной
Азии ознакомила участников
конференции начальник отдела
Института истории государства,
к. филол. н., доцент Анафинова
М.Л., не столь давно вернувшаяся
с полугодичной стажировки в
Кембриджском
университете
(Великобритания), будучи сти-
пендиатом
Президентской
программы «Болашақ». Ака-
демик
НАН
РК,
лауреат
Государственной премии Рес-
публики Казахстан Бейсенова
Алия Сарсеновна, рассматривая
проблему междисциплинарного
подхода в исследованиях по
социально-гуманитарным нау-
кам, обратила внимание ученых-
историков
на
конкретные
вопросы национальной истории,
которые
требуют
изучения.
По
окончании
пленарного
заседания
были
вручены
медали и свидетельства, вновь
избранным членам Академии
истории и общественных наук.
На
секционном
заседании
были рассмотрены следующие
вопросы:
методология
и
методы исторической науки;
историческое исследование как
моделирование
исторического
процесса; содержание типовых
программ в ракурсе исторических
дисциплин; устаревшие пара-
дигмы
и
методологические
инновации
в
казахстанской
исторической науке. Главный
научный сотрудник Института
истории государства, к.и.н.,
доцент Ильясова К.М. вкратце
рассказала о проекте новой
типовой учебной программы
по
истории
Казахстана,
подготовленной учеными Инс-
титута. В работе конферен-
ции участвовали руководители
119
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
НИИ, вузов, ведущие ученые
Казахстана, преподаватели ис-
тории и гуманитарных наук,
учителя
истории
средних
школ, представители СМИ. В
своих выступлениях участники
конференции, отметив высокий
уровень ее проведения, побла-
годарили коллектив Инс-титута
истории государства КН МОН РК
за подготовку данного научного
форума, на котором состоялся
столь конструктивный и пло-
дотворный разговор ученых-
историков страны и зарубежья
о
злободневных
проблемах
современной исторической нау-
ки. Материалы научно-мето-
дологической конференции будут
опубликованы в виде научного
сборника.
120
№ 1, 2014 МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА
Ж.Н. Қалиев
ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институтының жетекші
ғылыми қызметкері, педагогика ғылымдарының кандидаты
ҚАЗАҚТЫҢ ҚАЙСАР ТҰЛҒАСЫ
Аннотация
Мақалада мемлекет жəне қоғам қайраткері Жұмабек Ахметұлы
Тəшенев жайлы айтылған. Есімі аңызға айналып, халық жадында
сақталғанымен ресми тарих ғылымында əлі айтыла қоймаған, тарихи
қайраткердің еңбегі мен ғұмырнамасына тарихи объективтілік
тұрғысынан таразылап баға беруге ұмтылыс жасалған.
Түйінді сөздер. Ғылыми қазына, Ұлы Дала тұлғалары, Нар тұлға,
Алаш арыстары, Алаш ақиықтары, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі, Қазақ
КСР Министрлер Кеңесі, Ұлы Отан соғысы, бронь, кеңес, партия
жəне т.б.
Биыл 2014 жылдың 20
наурызында қазақтың біртуар
азаматы Жұмабек Ахметұлы
Тəшеневтің туылғанына 99
жыл толады. Ал, келер 2015
жылы 100 жылдығы республика
көлемінде аталуы тиіс. Осы бір
қазақ халқының асыл азаматы
өз тұсында елі мен жерінің
қамалы, қорғанындай болып,
Кеңес
Одағының
əміршіл-
əкімшіл билігіне қарсы тұрған
қаһарман еді. Қазір еліміз
тəуелсіз, халқымыз бейбіт
заманда күн кешуде. Бірақ,
ұлт тарихындағы осындай
ерен еңбегі бар тұлғаларды
лайықты дəрежесінде бағалай
алып жүрміз бе? Енді, осы
қайраткердің
өмірі
мен
тағдырына арналған ғылыми
зерттеу еңбегіне назар аударып
көрсек.
2012
жылы
Қазақстан
Республикасы
Білім
жəне
ғылым
министрлігі
Ғылым
комитетінің тарапынан бекітілген
«Ғылыми қазына» Мемлекеттік
бағдарламасы аясында Мемлекет
тарихы институтының ғалымда-
ры Сейітқали Дүйсен мен Қанат
Еңсеновтың «Жұмабек Тəшенев»
атты ғылыми зерттеу еңбегі
тарих ғылымдарының докторы,
профессор
Б.Ғ.
Аяғанның
редакциясымен
«Ұлы
Дала
тұлғалары» сериясы бойынша
жарық көрді. Қаңтардың 4-ші
жұлдызында Елордадағы ҚР
Ұлттық академиялық кітапханада
зиялы қауымның қатысуымен,
16-шы қаңтарда Алматыдағы
ҚР Ұлттық кітапханасында
тұсаукесері өтті. Аталған ғылыми
басылымда қайраткердің өмірі мен
тағдыры жəне тұтастай кеңестік
дəуірдегі оқиғалар, құбылыстар,
ел тағдырындағы таластар мен
тартыстар баяндалған.
УДК 94(574)(09)
121
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
Міне, осылайша Қазақстанда
атақты «ЖЗЛ» сериясына ұқсас
жеңіл оқылатын еңбектер жарық
көре бастады. Атап айтсақ:
«Нар тұлға», «Алаш арыстары»,
«Алаш ақиықтары» жəне тағы
басқалар. Міне, осы аталған кітап
серияларының ішінен «Ұлы Дала
тұлғалары» деп аталатын жаңа
кітап сериясы өз орнын иеленіп,
Қазақстан
тарихында
мем-
лекеттің дамуына, əлеуметтік-
экономикалық, мəдени-рухани
гүлденуіне
еңбек
сіңірген
көрнекті
тұлғалары
туралы
кітаптар шығара бастады. Бүгінгі
жас ұрпақ өткен ғасырдағы
тарихи тұлғалар жайында жақсы
біле бермейді. Сондықтан, бүгінгі
күні жас ұрпақты халқымыздың
көрнекті тұлғалары жəне олардың
республиканы дамытуға қосқан
үлесі, өмірбаяны туралы ғылыми-
көпшілікке арналған зерттеу
еңбектеріне сұраныс бар.
Осы есімі аңызға айналып,
халық жадында сақталғанымен
ресми тарих ғылымында əлі
айтыла
қоймаған,
тарихи
қайраткердің еңбегі мен ғұ-
мырнамасына тарихи объек-
тивтілік тұрғысынан таразылап
баға беруге ұмтылыс жасалған.
Кезінде Алаш қайраткерлері
«Қазақ үшін керек шаруаны
ертеңге қалдырмауды» айтқан еді,
кітап авторлары да осы қағиданы
ұстанса керек.
Ж. Тəшенев Кеңес дəуірінде
қандай қызметтер атқарған
деген мəселеге тоқталсақ.
Ол 1915 жылы қазіргі Ақмола
облысының Аршалы ауданында
дүниеге келіп, білім алып еңбекке
араласқан. 1938-1951 жылдары
Солтүстік Қазақстан облысында
шаруашылық, кеңестік партия
жұмыстарында болды. 1952-
122
№ 1, 2014 МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА
1955 жылдары Ақтөбе облысын
басқарды. 1955-1960 жылдары
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі
Төралқасының Төрағасы, ал
1960-1961 жылдары Қазақ КСР
Министрлер Кеңесінің Төрағасы
қызметін атқарды.
Қайраткердің Екінші дү-
ниежүзілік соғыс уақытын-
дағы атқарған қызметтері.
Соғыс уақытында қорға-
ныс жұмыстарына қажет бол-
ғандықтан, аудандық партия
комитеті болат, шойын, т.б. сирек
металдар іздеп табуға арналған
7 адамнан тұратын арнайы
комиссия құрады. Комиссияның
бір мүшесі Ж. Тəшенев болды.
1941-1945 жылдардағы Ұлы
Отан соғысы кезінде Тылға
қажетті маман ретінде броньмен
əскерге шақырудан қалдырылып,
Солтүстік
Қазақстан
облы-
сында шаруашылық, кеңес ор-
гандарында қызмет атқарады.
Ол
қашанда
басшылықтың
өзіне артқан сенімін ақтай білді.
Уақытпен санаспай еңбек етті. Бар
күш-жігерімен өзіне тапсырыл-
ған салаларда тыл еңбеккерлерін
майданға қажетті керек-жарақ-
тар мен азық-түлік өндіруге
жұмылдырып,
жеңісті
жа-
қындатуға үлесін қосты. Басшы
қызметкер ретінде халықпен жиі
араласып, олардың мұқтаждығын
көріп-біліп, мəселелерін əрқашан
білгірлікпен шешіп отыруға
тырысты.
Солтүстік
өңірде
жүріп, аудан, облыс деңгейінде
шаруашылық жүргізудің, бас-
қарудың үлкен мектебінен өтті.
Соның нəтижесінде, кейін қызмет
сатысымен де тез жоғарылады.
Жас Жұмабек Кеңес үкіметі-
нің ауыл шаруашылығын күш-
теп ұжымдастыру жылдарындағы
аш-жалаңаштықты, Ұлы Отан
соғысы
кезіндегі
тылдағы
ауыртпалықтарды түгел көрді,
талай тағдыр-тауқыметін де
басынан өткерді. Көп жыл
қарапайым еңбек адамдарымен
қоян-қолтық араласып, қиын-
дықты, қауіп-қатерді елмен
бөлісіп,
еңбек
майданында
ысылды, шыңдалды. 10 жылдан
астам
Солтүстік
Қазақстан
өңірінде еңбек етіп шаруашылық,
кеңес жəне партия жұмыстары-
ның қыр-сырын жетік меңгеруі
республикадағы жоғары билік
сатысына көтерілуіне септігін
тигізді.
Жұмабек Ахметұлы 1942
жылдың тамыз айынан бастап осы
облыстың Бейнетқор ауданынан
Полуден аудандық жер бөлімінің
бастығы болып ауыстырылады.
Ол 1942-1943 жылдары Полуден
(қазіргі Аққайың ауданы - авт.)
аудандық жер бөлімінің бастығы
болып бір жыл жұмыс атқарған
соң, тағы да қызмет сатысымен
жоғарылай бастайды.
1943 жылы ол Солтүстік
Қазақстан облыстық жер бөлімі
бастығының орынбасары болып
Петропавл
қаласына
жаңа
қызметке ауысады. Одан кейін
көп уақыт өтпей облыстық партия
комитетінің мал шаруашылығы
123
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
бөлімінің
меңгерушісі,
əрі
облыстық
партия
комитеті
хатшысының
орынбасары
қызметін иеленеді. 1947-1948
жылдары Солтүстік Қазақстан
облыстық
атқару
комитеті
төрағасының орынбасары, ал
1948-1952 жылдары төрағасы
болып жемісті еңбек етеді.
Ж. Тəшеневтің Қазақстан
үшін сіңірген басты еңбетерін
атап өтсек.
Еңбектің авторлары тұлғаның
Қазақстан жерінің тұтастығын
сақтап қалу жолындағы күресін ең
басты еңбегі деп көрсеткен. Кеңес
елін Н.С. Хрущев басқарған (1953-
1964 жж.) кезде Қазақстанды
бірнеше өлкеге бөліп басқаруға,
түбінде Қазақ Республикасын
жоюға бағыт ұстағаны тарихтан
белгілі.
Қазақстанның
же-
рін жырымдап Өзбекстанға,
Түрікменстанға, Ресей Феде-
рациясына
бөліп
бермекші
болды.
Оңтүстік
Қазақстан
облысының Бостандық ауданын
1956 жылы Өзбекстанға беріп те
үлгерді. Қазақ Республикасының
басшылығы жер беруге қарсы
екенін білдіргенімен КСРО-
ның кеудемсоқ басшысы оларды
тыңдамады.
Келесі
кезекте
1960
жылы
Қазақстанның
солтүстігіндегі 5 облысын -
(Солтүстік Қазақстан, Көкшетау,
Қостанай, Ақмола, Павлодар)
Ресей Федерациясына беруді талап
етеді. Сол кезде Қазақстанның
Премьер-министрі
қызметін
атқарған Жұмабек Тəшенев бұл
КСРО мен Қазақ Республикасы
Конституциясының
баптарын
бұзғандық,
халық
еркімен
санаспағандық екенін, егер жерді
заңсыз беретін болса Қазақстан
басшылығы халықаралық ұйым-
дарға шағымданатынын ескертіп
Н.С. Хрущевті шегінуге мəжбүр
етеді. Осы қарсылығы үшін оны
қызметінен кетіреді.
Ж.А. Тəшенев тағылымын
қалай бағалауға болады деген
мəселеге келсек.
Ол елінің, жерінің тұтастығы
үшін басын бəйгеге тіккен
ұлтжанды
батыр
қайраткер
болды. Сол қайраткердің ерлігі
болмағанда Қазақстанның бестен
бірі 1960 жылы Ресейге берілген-
де республикамыз тəуелсіздік
алғанда ол жерлер қайтарылмай
қалып қояр еді. Қазіргі Астана
қаласы да болмайтын еді.
Сондықтан Ж. Тəшеневтің ерлігі
кейінгі ұрпаққа үлгі өнеге. Оның
ерлігін жастарға насихаттау
бүгінгі ғалымдардың парызы.
Қайраткер
жөнінде
жазылған ғылыми еңбек бүкіл
елге жетті ме деген мəселеге
тоқталсақ. Бұл еңбектің көлемі
320 бет болып, ҚР Мəдениет
министрлігінің
қолдауымен
мемлекеттік тапсырыс бой-
ынша 2012 жылы 2000 дана
шығарылып,
республиканың
негізгі кітапханаларына ғана
таратылды. Ал, авторлардың өзі
баспадан азғантай бөлігін сатып
алған еді. Қазіргі күнде ұлтының
қаһарман тау тұлғалы азаматы-
ның ерен ерліктері мен тағылым-
ды өмір тарихымен танысқысы
124
№ 1, 2014 МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА
келетін оқырман қауым өте көп.
Сондықтан, жоғарыда аталған
мемлекеттік тапсырыстан бөлек
халыққа тарату мақсатында осы
еңбектің тағы көптеп жарыққа
шығуына демеушілік көрсететін
азаматтар табылса бұл игі
іс болар еді. Егер де, қолдау
білдіреміз деген азаматтар болса
Астана қаласындағы ҚР БҒМ ҒК
Мемлекет тарихы институтына
хабарласуларын сұраймыз. Бай-
ланыс телефоны: 74-06-45.
125
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
Əріптесімізді
құттықтаймыз!
«Бейбітшілік əлемі» Халық-
аралық Қазақ творчестволық
бірлестігі əріптесіміз Жабай
Қалиевты халықтар арасындағы
достық
пен
ынтымақтасты
нығайта
отырып,
еліміздің
дамуы жолында білім мен ғылым
саласында сіңірген еңбегі мен
іскерлік қабілетін жоғары бағалап
«Лидер образования» медалімен
қоса дипломмен марапаттады.
Əріптесімізге
əрқашан
осындай биіктерден көріне беруін
шын жүректен тілейміз.
Əріптесімізді
құттықтаймыз!
Мемлекет тарихы институты
Директорының орынбасары, та-
рих ғылымдарының кандидаты,
доцент
А.Н.
Қашқымбаев
Қоғамдық
жұмыстар
мен
Ел
Президенті
Нұрсұлтан
Назарбаевтың халыққа Жол-
дауын насихаттауға қосқан үлесі
үшін, «Нұр Отан» партиясының
төрағасы Б. Байбектің атынан
«Құрмет» грамотасымен мара-
патталды.
ҚҰТТЫҚТАЙМЫЗ!
126
№ 1, 2014 МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА
Обладатель государственной научной стипендии
ученый Института истории государства КН МОН РК
На днях опубликован список обладателей государственных
научных стипендий на очередной годичный период (2013-2014 гг.). В
числе молодых ученых, удостоившихся государственной стипендии
старший научный сотрудник отдела Евразийства и сравнительных
политических исследований Института истории государства, кандидат
исторических наук
Лапин Николай Сергеевич.
Лапин Н.С. относится к той категории молодых ученых, для
которых бесконечный исследовательский поиск, жажда воссоздания
исторической правды стали не просто работой и профессиональной
обязанностью, а жизненным принципом и образом жизни. В итоге,
в копилке научных трудов молодого ученого не одна весомая книга
и публикация. В 2012 году издана монография «Деятельность О.А.
Игельстрома в контексте казахско-российских взаимоотношений
(1780-е – 1790-е годы). Коллектив Института поздравляет всех
стипендиатов и коллегу с получением стипендии и желает больших
достижений на научном поприще, счастья и благополучия.
ПОЗДРАВЛЯЕМ!
127
МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА № 1, 2014
Калыш Аманжол Боран-
байулы родился 30 марта 1954 г.
в г. Кандыагаш Мугалжарского
района Актюбинской области.
В 1972-1977 гг. учился на
историческом факультете КазГУ
имени С.М. Кирова. За годы учебы
был именным стипендиатом
имени Абая Кунанбаева, В.И.
Ленина, кандидатом в члены ЦК
ЛКСМ Казахстана, комиссаром
обшеуниверситетского
штаба
ССО по строительству комплекса
КазГУграда,
за
что
был
награжден на четвертом курсе
орденом «Знак Почета» (1976).
Кандидат исторических наук
по специальности «этнология, этнография и антропология» (1989, г.
Москва). Докторскую диссертацию ученый защитил в декабре 2010 г. в
КазНУ имени аль-Фараби.
Многие годы его трудовой деятельности были связаны с
Казахским государственным университетом. С 2011 г. заведует кафедрой
археологии, этнологии и музеологии факультета истории, археологии и
этнологии КазНУ имени аль-Фараби. Под его научным руководством
были защищены 8 кандидатских диссертаций.
Каталог: upload -> iblockiblock -> Қазан, 2014 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығады Ұлытау бағдарыiblock -> №22 (155), қараша 2013 жылiblock -> №20-21 (201-202), қараша, 2015 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығадыiblock -> Президентiblock -> Исследование» научные доклады «Білім беру саясаты, тәжірибе және зерттеу»iblock -> С. Торайгырова Ақпараттық-библиографиялық бөлім Информационно-библиографический отделiblock -> "Ү здік басылым " номинациясыныңiblock -> Өтті Бос жұмыс орындарының жәрмеңкесі (Жалғасы келесі санда) №11 (192), мамыр, 2015 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығадыiblock -> №18 (199), қазан, 2015 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығадыiblock -> №19 (200), қараша, 2015 жыл Газет 2004 жылдың 30 сәуірінен бастап шығады Поделитесь с Вашими друзьями: |