Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис
жүктеу 38.54 Mb. Pdf просмотр
|
KORKEM-SOZ-ZHANE-PRAGMATIKA
| та-п, гүл-де-й-ді, ж еміс-те-н-еді т.т. осылар
тәрізді. Б ұлар да ілкілерм ен жасалу қалпы , жұрнақты болғанм ен, логикалы қ тұрғы сы нан келгенде сабақтылар. Ендігі бір топ -ла, -ле жұрнақты сабақты- ларда: мыс.: еденді сыр-ла, шүберекті су-ла, теке- мет т і өрнек-те т.т. нені? немен? деген тәрізді бір, негізгі объектіні екінші бір объектімен жаб- дықтау, бояу, сырлау, тігіп ш ығару т.т. екіден кем емес объектілер арқылы жүзеге асатын нақты іс-әрекетгері жасалады. Сөйлемде бір ғана негізгі толықтауышы беріліп, өзгелері туынды түбір ет- істіктердің семантикасын, өзін негіздейді. Ағаіи-
тамен уат), қозаны кетпен-де, баланы таяқ-та т.б. осылар сияқты.
сын есім негізділерге жатады. Заттың, бір нәрсенің сын, сапасын өзгерту, басқа қалып, түр-түске ауыстыру т.т. осы тәрізді етістіктер: а) түсін өзгерту: ақ-та, қара-ла, сары-ла; б) көлемін: үзын-да, қысқа-ла, үлкен-де, кіші-
в) дәмін\ащы-ла, түщы-ла, түз-да, қант-та, тэтті-ле; г) сапасын: жаңа-ла, таза-ла, кір-ле, бүтін- де, жүмсақ-та, сүйық-та, қою-ла. Ж оғары да келтірілген зат есім, сын есім негізді нақты, көз көріп, қолмен ұстайтын объек- ^гілері бар (тура толықтауыш), ішкі объектілі етістік т.т. басқа да сөйлемде тура толықтауышын мең- геретін есім негізді туынды түбір етістіктер бар. а) ой-ла, амал-да, айла-ла, дайын-да, даяр-ла,
материалдық заттар емес, ойға, ақы лға салып барып, солардан туған рухани мүмкіндіктер ар- қылы объекті(лер)ні пайдаға икемдеу, іске жара- ту т.т. нәтижелі іс-әрекет, яғн и етістіктер туады. Мыс.: болашақты ой-ла, неше түрлі ойларды ойла-п, еп-те-ген екі емер, әзіл-де-п көңілімізді көтеретін; бэрімізді алдын ала дайындайтын; ақылың жетсе, айлала мені т.т. б) түжырым-да, сара-ла, сүрып-та, есе-ле, ти- янақ-та, пайым-да, нақты-ла, түспал-да, мөлшер- ле, абай-ла, екше-ле, бажай-ла, бақы-ла т.т., ой- сана қы зметтерінің түрлі көріністі әрекеттерді білдіреді. в)
М ына есім негізділер: тэрбие-ле, жөн-де, тэртіп-те, бау-ла, бау-ра, бау-лы, жер-ле (көшу ма- ғынасында емес), сақта, мадақа-ла, дэріп-те, ақ- та, қара-ла (түс мағынасында емес) т.т. объект- ілерді рухани сана тұрғы сы нан өзгерту, икемдеу етістіктерінің тобы наж атады . Тіл-де, боқ-та, ба-
етістіктерге жатады. Кінэ тағу, сотқа тарту, сый, қүрмет, жәбір, зорлық көрсету сияқты осы құранды етістік мэнде- ріне сай -ла, -лсж ұрн ақты етістіктер арқылы да беріледі. Лйып-та, кінэ-ла, сот-та, қүрмет-те, сый-
т.т. субъектінің белсенділігі мен объектінің бей- тарапты лы ғы нан негіз болып тұрған белгілі ма- ғы налы іс-әрекетке душ ар етуі, я ғ н и объектінің душ ар болуы - етістік болмы сы нда ап-айқы н көрінеді. Үрыны Кодекстің бірнеше бабымен ай- жүктеу 38.54 Mb. Поделитесь с Вашими друзьями:
|