деген сөйлемдердегіертеңі, біразы, бірқатары

септігінде  тұры п,  бастауыш  қы зметінде ж ұм са- 

лып тұр.

4.  Зат  есім м ен,  сын  есіммен  тіркесіп  келіп, 

кейде  аны қтауы ш   қы зметін  атқарады:  бірталай 

уақыт  өтті,  бірен-саран  адам  көрінеді,  осынша 

өнерді қалай игердің? т.б.

5.  Сөйлемде септеліп, заттанып толықтауыш 

та  болады.  Бірталайымен  қол  алысып  амандас- 

ты  (М үсірепов).  Талайды  осы  күні-ақ  ж үрмін 

көріп (Т орайғы ров)  сөйлемдеріндегі бірталайы- 

мен, талайды үстеулері көмектес септігі  мен та- 

быс септігінде тұры п толы қтауыш   қы зметін  ат- 

қарып тұр.

9.  ЕЛІКТЕУІШ  СӨЗДЕР*

9 .1 .  Е Л ІК Т Е У І Ш   С Ө З Д Е Р   Т У Р А Л Ы   Т Ү С І Н І К

Тілімізде семантикалы қ ерекшелігі ж ағы нан 

да,  грамматикалық сыр-сипаты ж ағы нан да,  ф о- 

н етика-м орф ологиялы қ құры лы мы ж ағы н ан  да 

өзге сөз таптарынан оқшауланып тұратын,  соған 

сәйкес, өз алды на дербес  сөз табы ретінде  қара- 

латы н бір алуан  сөздер еліктеуіш сөздер  (м им е- 

ма) деп  аталады.

Еліктеуіш сөздер семантикалық ж ағы нан ал- 

ғанда, біріншіден, табиғатта ұшырайтын сан алуан 

құбылыстар мен заттардың бір-бірімен қақтығысу 

я  соқты ғы сулары нан  туатын,  со н дай -ақ,  неш е 

түрлі жан-жануарлардың дыбыстау мүшелерінен 

ш ы ғаты н,  әр  түрлі  әрекет  қим ы лдары нан  туа- 

тын, әрқи лы  ды бы старға еліктеуден  пайда бол- 

ған түсініктерді білдірсе, екіншіден, сол табиғат- 

та ұшырайтын сан алуан құбылыстар мен затгар- 

дың және неше түрлі жан-жануарлардың сыртқы 

сы н-сипаты   мен қим ы л-әрекеттерінің де  қилы - 

қилы  көріністерінен  пайда болатын түсініктерді 

білдіреді.  Мысалы: арс, гурс, дүрс, қорс, тарс, тырс, 

ырс, барқ, борт, күрт, кірт, морт, сарт, шырт, дүңк, 

күңк, қыңқ, мыңқ, маңқ, саңқ, иіаңқ, шіңк, сыңқ, таңқ, 

тыңқ,  ыңқ, болп, былп, жалп,  желп, қолп,  ірк,  ырқ, 

сарт-сұрт, тарс-тұрс, арс-ұрс, жалт-жалт, жалт- 

жұлт, қалт-құлт, қаңқ-қаңқ, қаңқ-құңқ, шаңқ-шаңқ,

шаңқ-шұңқ, арбаң-арбаң, бүгжең-бүгжең, арсалаң- 

арсалаң,  ербелең-ербелең, батыр-бұтыр, далаң-да- 

лаң, тарбаң-тарбаң, қызараң-қызараң, қаңғыр-күңгір, 

қайқаң-құйқаң, митың-митың, салаң-сұлаң, ыржың- 

тыржыңт.6.

Еліктеу  сөздердің  бір  тобы  сем антикалы қ 

мағы налары ж ағы нан табиғатта ұшырасатын әр 

алуан  дыбыстармен  байланы сты  болса,  екінш і 

тобының семантикалық мағыналары сол табиғат- 

тағы  әрқилы  табиғи көріністердің бейнелерімен 

байланысты.  Осы  себептен бұл сөздер іштей екі 

салаға  бөлінеді,  бір  тобы  еліктеуіш  (еліктеме) 

сөздер деп,  екінш і саласы бейнелеуіш (бейнеле- 

ме) сөздер деп аталады.

Бұл сөздер семантикалық жағынан ғана емес, 

фонетика-грамматикалық сыр-сипатгары жақта- 

ры нан да  (мысалы:  буын  құры лы мы ,  морфоло- 

гиялық тұлғалары, синтаксистік қызметтері) бір- 

бірімен  ұқсас,  орайлас  болып  келеді.  Еліктеу 

сөздердің өзді-өздеріне тән жалқы ерекшеліктері 

мен барлы ғы на да тән жалпы  қасиеттері төмен- 

дегідей.