емеспін, тұрақтай  алар ем ес,  қол жететін  емес

түрлі  қызмет атқаратын, ерекшелігі  мол  етістік- 

тер  болып  саналады .  Бұл  торт  етістік  түркі 

тілдерінің көне жазба ескерткіштерінен бері қарай 

тілде өте жиі  қолданылып  келе жатқан  ғылымда 

эбден  таны лған.  Сол  ұзақ уақыттың  ішінде бұл 

етістіктердің лексикалы қ  м ағы насы   ғана кеңіп, 

молығып  қоймай,  олар грамматикалық дамудан 

отіп,  түрлі  грамматикалық  м ағы наға  ие  болып, 

түрлі  грамматикалық қызмет атқаратын  болған. 

Тілдің  қазіргі  даму  сатысында  тұр,  жүр,  отыр, 

жат(ыр) деген лексикалы қ м ағы налы  етістіктер

бар,  соны м ен бірге дыбыстық құрамы  ж ағы нан 

олардан  ешбір айырмасы ж оқ 4 грамматикалық 

корсеткіш бар.  Бұлардың мағы насы , тілде атқа- 

ратын  қы зметі  мүлдем  басқа-басқа,  сонды қтан 

олар  ом онимдік  дәрежеге  жеткен:  үнсіз  отыр, 

Алғашқыдаотыретістігі субъектінің кеңістік- 

тегі  қалпын білдіріп, лексикалы қ мағы нада қол- 

даны лған,  соңғы даоты р кемекш і етістік қы зме- 

тінде  қолданылған, оның лексикалық мағынасы 

жоқ,  жетекш і етістікке  косем ш ен ің -п   ж ұрнағы  

арқылы тіркесіп,  қимьы тез жасалу үстінде деген 

мағынаны қосып тұр. Отыр етістігі алғаш қы қол- 

данысында сөйлемде қимыл атауы ретіндегі лек- 

сема болса,  соңғы да грамматикалық м ағы на бе- 

ретін  көрсеткіш і  қызметін  атқарған.  Олардың 

мағынасы да қызметі де басқа-басқа, тек дыбыс- 

ты қ құрамы  ғана  ұқсас.  Осы  жағдай  қалған   үш 

етістікке де ортақ,  сондықтан  тілде лекси калы қ 

м ағы на  беретін  тұр,  жүр,  отыр,  жат  етістіктері 

арқьыы жасалған 4 аналитикалық формант, яғни

4  грамматикалық корсеткіш бар.  Олар ш ы ғу тегі 

ж ағы нан бір болғаны мен,  қазір тілде б асқа: бас- 

қа тілдік бірліктерге жатады.

А іды м ен бұл торт етістіктің лексикалы қ ма- 

ғыналарына тоқталайық.

Бұл торт етістіктің алғаш қы  түп  негізгі лек- 

сикалы қ  м ағы насы   -  адамның  кеңістіктегі  қал- 

пын  білдіру.  Өзі жалаңбас қардың үстінде отыр 

(Әбдіқадыров).  Солардан оқшаулау жерде Рабый