Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

мен атқаратын қызметі бар.  Ол қызмет -м ак фор- 

малы етістіктердің ішінде тек мақсат мәнді есім- 

шеге  ж алғаны п,  оны  ерекш елеп  тұрады.  М әсе- 

лен,  “Айналайын әкемдей болмак кайда жар-жар- 

а у ”д£Ү£\\ц£,т'\болмак сөзіне -ш ытұлғасыны н жал- 

ған   айтуға  болмайды.  Демек,  -шы  тұлғасы н ы - 

ны ң  қы зметі  м ақсат  мәнді  келер  ш ақ  есімш ені 

қимыл есімінен айрықшалап тұрады.

ынды етістікке ж алғанып,  осы  ш ақ есімше түрін 

жасайды.

Есімш енің бұл түрі де атрибуттық және пре- 

дикатты қ қызметте жұмсалып,  есім ж әне етістік 

белгілерін аңғартады.  Мысалы: хабарлаушы жігіт, 

дегенде атрибутгық қызмет атқарып,  қимыл-әре- 

кет нәтижесінде пайда болған белгіні білдіріп тұр. 

Ал хабарлаушымын, хабарлаушысың, хабарлаушы 

дегенде  үш жақта жіктеліп предикаттық мағы на- 

ны беріп тұр.

Б ірақ  бұл  белгілердің  қай -қай сы сы   да  есім 

сөзге  тән  белгілер.  С онды қтан  -ушы  ж ұрнағы  

арқы лы  ж асалған ф орманы ң  етістікке  (есімше- 

ге) тән екендігін аңғару үшін салт және сабақты, 

болымды және болымсыз формалары бар ма, жоқ 

па,  сол ж ағы на  назар аудару керек.

Түбір  не  туынды  етістік  салт  етістік  болса, 

о ған   -ушы  ж ұрнағы   ж алған ған д а  сол  күйінде 

өзгеріссіз қалады.  М ысалы: бар-барушы,  кел-ке- 

лушіт.б. Ал түбір не туынды етістік сабақты етістік 

болса,  сабақты күйінде қалады.  М ысалы, ал-алу- 

С ондай-ақ -ушы жұрнағы болымды және бо- 

лымсыз етістікке жалғанып, барушы  - бармаушы, 

жаратушы -жаратпаушы түрінде қолданыла бе- 

реді.

на қолдануға қанш а бейім болғаны мен етістікке 

тәндігін жоймайды.

Есімшенің бұл түрі көптеліп, тәуелденіп, сеп- 

теліп жиі  қолданылады.

М ысалы:  Қолдаушылар көп болды. Айтушы- 

сияқты  зат  есімдер  есімш енің  конверсиялануы 

арқылы жасалған.

7.6.  Ж Е Т Е К Ш І  Е ТІС Т ІК   П Е Н   К Ө М Е К Ш І  ЕТІСТІК .

О Л А Р Д Ы Ң   АРАҚАТЫ НАСЫ

Тіліміздегі етістіктер қолданыста түрлі құрам- 

да  қолданылады.  Солардың  бірі жетекші  етістік 

пен  комекш і  етістіктің тіркесі.  М ысалы, келген