Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

өзге түркі  тілдерінде  септік жалғауы деп  таныл- 

майды, оның қосымш асын жалғаулық шылау деп 

біледі,  сөйтіп  оны  бөлек жазады.  Қазақ тіліндегі 

көмектес септігінің жалғаулары  -мен,  -бен,  -пен, 

-менен,  -бенен,  -пенен.  Оның тілімізде жуан фоне- 

тикалы қ  нұсқасы  ж оқ,  сондықтан  жуан  түбірге 

де, жіңіш ке түбірге де бір-ақ нұсқада жалғанады. 

Сырт пішімі ж ағы нан жалғаудың түрін бір буын- 

ды  (-м ен,  -бен,  -пен),  екі буынды  (-менен,  -бенен, 

-пенен) деп екі топқа бөлуге болады. Олардың екеуі 

де тілімізде  бірінің орны на бірі  еркін  қолданыла 

береді.  М әселен,  атпен  келдім  деп  те,  атпенен 

келдім деп те айта береміз.  Бірақ бұл септіктің екі 

буынды  нұсқасы ны ң  айтылуы  тілімізде  сирек, 

көбіне-көп ол ауызекі тілімізде қолданылып жүр.

Көмектес септікті сөздердің негізгі м ағы на- 

лары:

Іс-қим ы лд ы ң  қандай  құралмен  атқары лға- 

Іс-қи м ы л ға ортақ субъектіні  білдіреді.  М ы- 

салы: Аскармен сөйлесті,  жаумен алысты.

Кейде  іс-қим ы лды ң  амалын  білдіреді.  М ы- 

салы: сөзбен жеңді,  ынтамен істеді,  ісімен көрінді.

Септіктің бұл түрінің істің мақсатын көрсететін 

кезі де бар.  Мысалы:  Ол мұнда бір оймен келді

Іс-қим ы лды ң  қай  жерде жүзеге  асқан ды ғы  

да кейде осы септіктің мағынасынан көрініп тұра- 

ды.  Мысалы: жолмен жүріп келеді,  арыктың жие- 

Көмектес септігінің жалғауы мезгіл мағына- 

лы  сөздерге ж алған ған   кезде ол  сөздер  үстеулік 

мәнге ие болады.  Мысалы: күнімен,  түнімен.

Есім сөздерден тыс етістіктің есімше тұлға- 

сына жалғанып,  қарсы лы қ мәнін білдіреді.  М ы- 

салы:  Ол сені көргенмен, м ені көрген жок.

Септіктің  бұл  түрінің  де  ф разеологиялы қ 

тіркестердің  құрамында  жиі  ұш ырайтыны  бар. 

Мысалы:  алтынмен  аптап,  күміспен  күптеп;