Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

сөздердің  озіне  ж алғаны п,  оларды ң  бұры нғы  

мәндеріне  үстеме  м ағы на  жамайды:  мекендік, 

мезгілдік ұғымдардың мөлшері жалпылай айтыл- 

май,  саралана  түсіп,  кіш ірейтіңкіреген  түрде 

көрсетіледі.  Бұл  ретте  аталған   ж ұрнақ  негіз 

түбірден  кейін тікелей жалғанса,  кейде араға ба- 

сқа бір тұлғаны  салып та үстемеленеді.  Сондай- 

ақ  -р а қ //-р е к   аф ф иксі  өзінен  кейін  де  басқа 

қосымшаларды қабылдай береді.  Мұндайда оның 

бұры н ғы   м ағы н асы   одан  сайы н  нақты лы на 

түседі.  Ашиа  бүрылып  әрірек  кетті  (Ахтанов). 

ев).

нонимі деп те қарауға болады.  Өйткені  екеуі де 

кішірейтілген түрдегі салыстырма мәнінде жұмса-

лады:  қызылдау  -  қызылырақ,  биіктеу  -  биігірек, 

(Әбіш ев).  Найман мен  Керейдің қалқаны күнгей- 

-ең ж ұ р н ағы  мағынасы ж ағы нан  -ра қ//-р ек, 

үстеу  сөздердің  өзіне  ж алғаны п,  оларға  мезгіл, 

мөлш ерлік мән  үстейді.  Мезгілдік мэндегі  үстеу- 

лер кішірейткіш ұғымда жұмсалады.

гелдинов).  М ысалдағы кеш еңсөзін кешірек,  кеш- 

теутүрлерім ен  де алмастыруға болады.

-сы н //-сін  ж ұрнағы   мезгілдік  мэндегі  үстеу 

түбірлі создерге жалғанады. Онда да негізгі түбірге 

көбінесе тікелей жалғанбай, араға басқа бір қосым- 

шаны  салып  барып  сатылай  қосылады: кешкісін, 

аяқталса,  аталған ж ұрнақ түбірге тікелей ж алға- 

нады:  Ертең  ертесін  Сорғабақ  өңірін әлдеқандай 

зор гүріл  алды да кетті (Домбаев).

-ш аң//-ш еңж ұрнағы  зат есімдерге жалғанып, 

амалды қ  мән  білдіретін  үстеу сөз табын туғы за- 

ды.  Мақсүттың көңілі жейдешең т үрған  балаға 

-д ы з //-д із .  Бұл  ж ұрнақ  зат  есімді  сөздерге 

ж алғаны п,  мезгілдік ұғымда жұмсалады.  Сырдың 

бойын күндіз көру ғанибет... (М әуленов).

-д ы қ //-д ік  жұрнағы да есім  мәнді сөздермен 

біріге жұмсалып,  мезгілдік мәнді білдіреді. Әредік 

жотелген дыбыстар естіліп ту/хЗб/ (Көш імов).

-а й //-е й ж ұ р н а ғ ы  зат есім создерге  қосылып 

ам алды қ  мәнді  үсгеуді  тудырады:  М ектепке ба- 

ражатып,  жолай магазинге кірдім (Қалдыбаев).