- д а / / - д е , - т а / / - т е . С о з ж а с а м н ы ң осы
көрсеткіші үстеу, зат есім, сын есім, сан есім,
ес ім д ік сөз т а п т а р ы н а қ о с ы л ы п , к ө б ін е с е ,
мезгілдік, сон дай-ақ мекендік ұғы м дағы үстеу-
лердің қалыптасуына себепші болған.
Үстеу негізді үстеулер мезгілдік ұғымда (кеше,
бүгін, қазір, эзір, ақыры, ерте, жаңат.б.) жұмсала-
ды, мысалы: Қара бұлттай қатты ашу қазірде
қайта серпіліп, сабасына түскендей (Әуезов). Ка-
питан азанда бір аса маңызды хабар естіпті
(Нұрпейісов).
Зат есім негізді үстеулер болған оқиғаны ң
мезгіл мөлшерін білдіріп тұрады: Тамақ ішіп бол-
ған мезетте келді (Талжанов). Бір шана шөпті бір
өзі көтереді дегенді өмірде ойламағанбыз (Д үзенов).
Сын есім негізді үстеулерде сөздің түбір қал-
пы сын есімдік мәнде келеді. Алайда ол түбір сөз
кейде үстеу мәндес болып келеді. Ауылдары ал-
шақта отырған (С ейфуллин). Ж ылымықта қар
ерісе, бұл апатқа қарсы тұрар кім 6#/?.?(Кошімов).
Есімдік негізді үстеулер жатыс жалғауында
келгенде, мезгілдік м ағы н а білдіреді: -д а //-д е
қосымш аларының әсерімен олар мезгілдік ұғым-
д ағы үстеу сөз табын жасайтын болады: Анада
Е р ға л и барып қайт қа нда, бір сөзінен денем
түршіккен( Мұстафин). Еламан бұндайда оз бөлме-
сіне кетіп қалады (Н ұрпейісов).
Негізгі сан есім арқы лы ж асалған үстеулер
тілімізде өте аз кездеседі. Бұл ретте бір сан есімі
арқылы келген үстеулерді атауға болады. Бірде ...
Әзімхан деген ағайын жігіт екеуміз қашып кетіп
едік (Сейфуллин).
Поделитесь с Вашими друзьями: |