Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

бұл формант тұркі тілдерінің кейбірінде ғана кез- 

деседі.  С оларды ң  қатары нда,  м ы салы ,  қазақ 

тілінде.  Ол мұнда тек сын атауын жасайды.  Ілге- 

ріде  қарасты ры лған кәпш ілік туынды сын атау- 

ларынан мұның басты айырмашылығы: тілімізде 

тек адамға ғана қатысты сапалық белгіні білдіреді. 

Бұл  қызметінде  ж әне  үнемі  етістік негізге жал- 

ғанады .  О ны ң  тағы   бір  көңіл  аудараты н  жері: 

~(ы)мы р//(і)мір ф орм асы н  қазақ тіліндегі  жал- 

пы енімді жұрнақтар қатарына ж атқызуға бола- 

ды.  Бұл  құрылымды, тілімізде ол арқылы етістік 

негізден  қалыптасқан туынды сын  атауларының 

кейбірі,  мысалы,  м ы налар: Білімділердің,  ғалы м - 

дардың  пән  мазмұнды  сөйлегені  білімір  шешен 

сөзі деп ятдуш дь/(Байтұрсы нов). Шекер құймыр 

отты  көзі  тұрғанда  аштан  өлмеспін  деуші  еді 

(Аймауытов).  Айзада  сұлудың  құймыр  қылығы 

лымды сын мағыналы жасалымдарға, сондай-ақ, 

дарды жатқызуға болады.

тілінде  бұдан  өзге  ды бы сты қ  варианты  кездес- 

пейді.  Ол тілімізде жалпы  өнімсіз саналады.  Бар 

болғаны өсім, сезім, жағым, ұрым, ұғым іспеттес 

б ес-а л т ы д а й   ғ а н а   есім   н егізге  ж а л ға н ад ы . 

Тілімізде осы  құры лы мда  қалы птасқан туынды 

сын  атаулары ны ң  м ағы н асы   мен  негіздеуші 

түбірлердің семантикасы арасындағы жалғастық 

айқын аңғарылады, яғни алдыңғы соңғының әрі 

қарайғы дамымасы болып табылады .Д үм ш ем ол- 

Қазақ тілінде туынды  сын атауын жасайтын 

бұл  талданғандардан  басқа,  тағы   біраз  ж ұрнақ

бар.  Олардың көпшілігінің сөзжасамдық қызметін 

жалпы енім сіз деуге болады,  бұлар бірер  ғана ту- 

ылымда кездеседі,  мысалы, сын  мағы налы мына 

сияқты   жасалымдарда:  бық  -  Күнгейдің  қырбық 

қары  (Әуезов);  -ы н //-ін   -  жегін  атты  ауысты- 

рып.  Жатын  орнымыз  кэдімгі  сэкі  (Бәкенов);  -