-(ы )м ы р //-(і)м ір жұрнағы. Сөзж асамды қ
бұл формант тұркі тілдерінің кейбірінде ғана кез-
деседі. С оларды ң қатары нда, м ы салы , қазақ
тілінде. Ол мұнда тек сын атауын жасайды. Ілге-
ріде қарасты ры лған кәпш ілік туынды сын атау-
ларынан мұның басты айырмашылығы: тілімізде
тек адамға ғана қатысты сапалық белгіні білдіреді.
Бұл қызметінде ж әне үнемі етістік негізге жал-
ғанады . О ны ң тағы бір көңіл аудараты н жері:
~(ы)мы р//(і)мір ф орм асы н қазақ тіліндегі жал-
пы енімді жұрнақтар қатарына ж атқызуға бола-
ды. Бұл құрылымды, тілімізде ол арқылы етістік
негізден қалыптасқан туынды сын атауларының
кейбірі, мысалы, м ы налар: Білімділердің, ғалы м -
дардың пән мазмұнды сөйлегені білімір шешен
сөзі деп ятдуш дь/(Байтұрсы нов). Шекер құймыр
отты көзі тұрғанда аштан өлмеспін деуші еді
(Аймауытов). Айзада сұлудың құймыр қылығы
керемет болды-ау (Алшынбаев). Қыс еді, қыты-
мыр шал, сойқан м інез (М ақатаев). Бұл құры -
лымды сын мағыналы жасалымдарға, сондай-ақ,
қазымыр, ж ұлы мы рсияқты тағы біраз туылым-
дарды жатқызуға болады.
-тал. С өзж асам ды қ бұл ж ұрнақты ң қазақ
тілінде бұдан өзге ды бы сты қ варианты кездес-
пейді. Ол тілімізде жалпы өнімсіз саналады. Бар
болғаны өсім, сезім, жағым, ұрым, ұғым іспеттес
б ес-а л т ы д а й ғ а н а есім н егізге ж а л ға н ад ы .
Тілімізде осы құры лы мда қалы птасқан туынды
сын атаулары ны ң м ағы н асы мен негіздеуші
түбірлердің семантикасы арасындағы жалғастық
айқын аңғарылады, яғни алдыңғы соңғының әрі
қарайғы дамымасы болып табылады .Д үм ш ем ол-
даның балдыр-батпағы ұғы м т ал баланың көңілін
дауалатпайды (БҒЖ ). Рахымбай - ж ағы м т ал
жорға болыс (Әуезов). Аймақтың
ұры м т ал
жерін іздеп, із бағасың (Мақатаев).
Қазақ тілінде туынды сын атауын жасайтын
бұл талданғандардан басқа, тағы біраз ж ұрнақ
бар. Олардың көпшілігінің сөзжасамдық қызметін
жалпы енім сіз деуге болады, бұлар бірер ғана ту-
ылымда кездеседі, мысалы, сын мағы налы мына
сияқты жасалымдарда: бық - Күнгейдің қырбық
қары (Әуезов); -ы н //-ін - жегін атты ауысты-
рып. Жатын орнымыз кэдімгі сэкі (Бәкенов); -
Поделитесь с Вашими друзьями: |