| қазақы кой, қазақы жылқы, қазақы ер, қалмақы ер
тіркестеріндегі казақы, /с<
2
/шя/£ь/ж:асалымдарын
да жатқы зуға болады.
Созжасамдық бұл формант түркі тілдерінде
жалпы өнімді саналады. Бірақ білдіретін м ағы -
налары ж ағы нан біркелкі емес. М ысалы, түрік,
азербайжан, түрікмен тілдерінде ол арқылы жа-
салған туынды сын атаулары кобінесе түспен бай-
ланысты болып келеді. О лардың кейбірі мына-
лар: буғдаі+ы ‘смуглый’, гарабуғда]+ы ‘смуглый’,
кэрпич+и ‘кирпичного цвета’, күмүш +ү//%ити$+и
‘цвет серебра’, бадымчан+ы ‘цвета баклаж ан’,
занбағ+ы ‘л и л о в ы й ’, шабалыд+ы ‘каш тановы й
(о цвете)’, кигшп+і ‘свинцового цвета\ки?£ип+ і
‘цвета воронова кры ла’, А://7ш'г+/‘красный, алый,
рум яны й’ (Э.В.Севортян). Қ азақ тілінде түспен
байланысты мұндай құрылымды сы нды қ туы-
лымдар жалпы кездеспейді, тек тілімізде түбірімен
бірге тұтас күйінде кірген соңғы қырмызы жаса-
лымы болмаса: Үлы менен кызына Қырмызы
кытай кигізген (Базар жырау). С оңғы олең жо-
лы ндағы кытай лексемасы “ж ібек” деген мағы -
нада қолданылған.
Қазақ тілінде есім негіз бен осы -ы ж ұрна-
ғыны ң өзара сөзжасамдық қатынасқа түсуі нәти-
жесінде қалы птасқан бүйығы, кунақы, шардақы,
күдайы (көрш і, қонақ) сияқты біраз сын атаула-
ры әдетте адамға қатысты ғана айтылады, мыса-
лы: Бүрынғы бүйығы, үялш ак Акбілектің ізі де
жок (Аймауытов). Қутыңдағанқунақы зиялы жігіт
кіріп келді (Сонда). Шардақы денелі, таңқы мүрын
казақ тілмашы бар (Әуезов). Ал бұлардан өзге,
сын мәніндегі тартпақы (мінез) тәрізді кейбір
жаңа жасалымдар жеке бір жазушының тек өзіндік
стиль ерекшелігіне ғана қатысты, яғн и окказио-
налды қ (контекстік) сипатта болып келеді. М а-
ғаш пен Дэрмен бірталай желігі әңгіме еспелеп...
(Әуезов). Қарғы бауына жүз күры ат берем (Сон-
да). Бұл мысалдардағы желігі, күры туылымда-
рын негіздеуші мүшелер:жел//сжәне/д^бөліктері.
Созж асамды қ бұл -ы ф орм анты на байланысты
соңғы бір коңіл аударатын нәрсе, ол тілімізде кей-
де сырт тұрпаты едәуір қазақыланған есім негізді
орыс созіне ж алғаны п та туынды сын атауын
жасайтын сияқты. Аттың күйрығын көтеріп көру
де сондай бөстегі жүмыстың бірі м е (Аймауы-
тов). Біздің ойы м ы зш а бұл мысалдағы бөстегі
туылымын мына түрде мүшелеп корсеткен дұрыс
деп ойлаймыз: бөстегі< бөстек (<пустяк)+і.
Поделитесь с Вашими друзьями: | 
