ырмал,  көшелі  кісі  (Әуезов).  Менің  жүрегімдей  бауырмал

- м а л ы / - м е л і .  Бұл  ф о р м а н т т ы ң   ж алп ы  

күрделі екені,  өз алды на дербес  екі  бөлек,  яғн и  

ж еке-ж еке  -м а  ж әне  -лы ж ұрнақтары нан  тұра- 

ты ны сырт тұрпатынан  көзге бірден  шалынады. 

С оған   қарап  тілімізде  ол  арқы лы   қалы птасқан 

туынды  сын  атауларын  -м а   ф ормалы   есім  не- 

гізге  -лы аффиксінің қосылуынан жасалған екен 

деп  ойлап  қалуға да болады.  Бірақ шын  мәнінде 

олай  болып  ш ықпайды.  Кейбір түркі тілінде бұл 

сөзж асамдық ф орм ант біртұтас  күрделі ж ұрнақ 

ретінде  алып  сипатталады.  Ж ән е  оны ң  ш ын 

мәнінде солай  екеніне  мынадай дәлелдер  келті- 

реді.  Мысалы, татар тілінде бұл -м алы /-м әле аф- 

фиксімен келетін киселмәле сияқты етістік негізді 

көпшілік сын есімдерден -ма тұлғалы есім негізді, 

я ғн и   олардың  киселм ә  тәрізді  бөліктерін  жеке 

ажыратып алуға болмайды.  Себебі бұларда зат- 

ты қ  мән  жете  айқы ндалм аған,  жетікпеген.  Де- 

мек  ж оғары дағы   киселм әле  туынды  сын  атауы 

бейтіні, яғни сөзжасамдық бұл -м алы /-м әлі фор- 

мантының шынында да оз алдына біртұтас күрделі 

ж ұрнақ  саналаты н  себебі:  бұл  құры лы мды  ту- 

ынды  сын  атауларында әдетте әлдененің бірде- 

мені  иеленуі, әлдененің бірдеңеге тәндігі туралы 

емес, оның етістік негіздің семантикасына сәйкес 

туған  өзіндік дара  ерекш елігі,  өзіндік  сипатты 

белгісі айтылады.  Қ азақ тілінде де солай.  Мыса- 

лы татар тіліндегі сизелм эле“осязаем ы й” , тэлен- 

бөлігі  сияқты ,  тіліміздегі  көшпелі, 

леуге  келмейді.  С өзж асамды қ бұл -м а лы //-м эл і

форманты ны ң түркі тілдерінде жалпы өз алдына 

дербес біртұтас жұрнақ саналатыны  міне осы  се- 

бепті.  Ол  қазақ  тілінде де дәл  осындай  статуста 

сипатталуға тиіс.

налады.  Ол  өзге түркі  тілдеріндегі  сияқты   қазақ 

тілінде де дәйім  етістік негізге жалғанады.  С ы н- 

ды қ м ағы н а білдіретін  мұндай құрылымды жаңа 

жасалымдар көбінесе жанды зат атауларына,  өзге 

де  түрлі  тұрм ы сты қ  бұйымдарға,  соны м ен  қоса 

кейде абстракты мағыналы есімдерге қатысты бо- 

лып  келеді.  Олардың  үнемі  бұлай  атрибуттық 

қаты наста  жұмсалаты нын  көрсететін  мысалдар 

тілімізде жалпы  жиі  ұшырасады.  Кейбірі  м ы на- 

лар:  Сэн үшін алдыңғы екі аяғына орамалы білезік 

салыпты (Әшенов).  Орамалымылтық қолға алып 

(Базар  жырау).  Толғамалы  ақ  сүңгім  (Қобылан-