| Отаршыл орыстың бірінің тобесін кәрмейсің
(Мүсірепов). Ол өзіісш ілжігіт (Аймауытов). Жез
қарғылы қүба арлан Қорашыл тобет болған күн
(Ш алкиіз).
“ Есім негізді +шыл,'>
құрамды сын атаулары
үнемі бұлай тек жанды зат атауларына емес, ара-
тұра озге де түрлі ұғымдармен байланысты сөздер-
ге қатысты болып келеді, мысалы: Сауықшыл көңлі
таяуда т үрған сияқты (Әуезов). Өсекшіл жел
сыбырлайды алыстан, Сырын үрлап жастардың да
табысқан (Мақатаев).
- м а л /-м е л . Біраз ғалымдар бұл ж ұрнақты
сөзж асам ды қ -м а аф ф иксін ен дамып ш ы ққан ,
құранды форма деп қарайды. Ол, көпш ілік түркі
тілдеріндегі сияқты, қазақ тілінде де жалпы өнімсіз
саналады: не бәрі екі-ү ш -ақ етістік негізге жал-
ғаны п, туынды сын атауын жасайды. Бэрі де бала
жасынан асыр салған танымал жерлері (Аймау-
ытов). Жортып келіп, танымал мекеменің алды-
на түсе қалды (Сонда). Түнемел қымызды апты-
ға бір-ақ жүтты (М ұқанов). Қ азақ тілінде бұл
туылымдармен сындық мағына білдіретін саумал
жасалымы да құрылымдас. Ортатүркілік бұл сағ-
м ал туылымы ескерткіш терде қазіргі саулық қой
тіркесіндегі саулық сөзімен мәндеседі, я ғ н и ма-
ғыналас болып келеді. Бұл дереккке қарағанда,
оны ң (саумал лексемасының) бастапқы көне ма-
ғы насы осы күнгі қазақ тіліндегідей ж ы лқы
түлігіне емес, қой малына ғана қатысты болғанға
348
СӨЗЖАСАМ
ұқсайды. Бұд да, сондай-ақ, ж о ғар ы д ағ ытүне-
м е л сын атауы да тілімізде қазір тек қы м ы зға
қатысты қолданылады (түнемел қымыз, саумал
қымыз).
М ұндай құрылымды сын атаулары қатары-
на және оңтүстік говорындағы ж асам алтуылы-
мын да ж атқы зуға болады. Қатты терлеп келе
жатып су іше м е ж асамал адам (тіліміздегі
м ұны ң әдеби ф ормасы жасамыс). Ілгеріде кел-
тірілген туынды сын атаулары ны ң бәрінде де
сөзжасамдық -м ал форманты етістік негізге жал-
ғанған. Ал қазақ тілінде тікелей оны ң қатысуы-
мен есім негізден ж асалған б ір -ақ қана жана
жасалым бар; ол - сы нды қ м ағы на білдіретін&г-
уырмал лексемасы. А дам ға тез қабысатын, бау-
Поделитесь с Вашими друзьями: | 
