Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

-хана. Бұл да -  сол  иран тілдерінен  ауысқан 

кірме жұрнақ.  Олар да жеке  сөз ретінде ж ұмса- 

лып,  “үй” деген мағына білдірген. Ал түрік тілде- 

ріндегі статусы өзгерген, яғни ол жұрнақ сөзжа- 

сам жүйесінде  қаралады. -стан форманты  си яқ- 

ты ,  -хана ф орм анты ны ң да ф онетикалы қ  вари- 

анты  жоқ.  Ж оқ  болатыны  бұлар  тектік  сипаты 

жағынан жеке сездер  қатарына жатады.

-ст ан  сияқты ,  -хана  ф орманты   да  түрік 

тілдерінде тек туа түбір зат атауларына ж алғана- 

ды.  Басқа сөз таптары ның бірде бірінен туынды 

түбір зат атауларын жасай алмайды.  Қазақ тілінде 

зат  атауларын  таралымы,  таны мды ғы   ж өнінен 

бірнеше топқа бөлуге  болады.  Бірінші  - ж алпы - 

халықтық қолданымдағылар:  - асхана,  кітапха- 

топтағылар - орыс тіліндегі түрлі терминдік атау- 

лардың  қазақ тіліндегі  баламасы  ретінде  кейін, 

кеңес дәуірінде  пайда болған жаңа туынды түбір 

зат атаулары: перзентхана (роддом), наубайхана, 

кофехана (кофейня), бояухана (красильня),дэ/?ш7- 

на (аптека), кебепхана (шашлычная), сэбихана (дом 

малюток), көшетхана,  қымызхана,  сүтхана,  боза- 

(винная), шашлықхана,  ғаріпхана (дом  престаре- 

лых), тағы сы н тағылар.

Тілімізде  -хана құрамды туынды зат атаула- 

ры ны ң  тағы   бір  тобы  бар.  Бұлардың  алды ңғы  

екі топтан айырмаш ылығы - бүгінде әбден  көне- 

шенген^-врхаизмдік сипат алған.  Мысалы зікірха- 

на,  зияратхана,  ғибадатхана  дегендер  сөндай 

ескілікті тіл  көріністері.  Бұл туылымдар тілімізге 

өсы тұрған тұтас  қалпында келіп  кірген.

Ал  тіліміздегі  -хана  фөрманты  арқылы  жа- 

салған  мына  бір төп  туылымдарды  өкказиөнал 

зат атаулары деуге  бөлады.  Олар  мыналар: диу- 

сияқты лар.  Бұлар  ұғы м ды қ ж ағы нан  елге  сөн- 

ш алықты  етене  емес,  күңгірттеу.  С өнды қтан 

эрқайсысын  көнтекстімен  келтірейік:  Үкімет оны 

(Сөнда).  Осы фөрмант арқылы жасалған жынды- 

көбінесе сөйлеу тілінде айтылады.

-н а м а .Т ү р ік  тілдерінде  негізінен сөзжасам- 

д ы қ  қызметте  қөлданы латы н -нама фөрманты  - 

иран тілдерінде  “жазу,  кітап,  ш ы ғарм а”  мағына- 

сын білдіретін дербес лексема. Ол  қазақ жазбала- 

рында жұрнақ ретінде XIX ғасырдың бірінші жар- 

ты сынан  былай  көріне  бастады.  О ның  әдебиет- 

терде  кеңірек етек ала түскен  кезі  - XX  ғасырдың 

ж иы рмасы нш ы ,  өты зынш ы  жылдары.  Тілімізде 

қазір  мұнымен  ж асалған туынды түбір зат атау- 

лары  бірқыдыру.  Рас бүгінде өлардың бэрі  бірдей 

қөлданымды емес.  Көбінесе тарихи  шығармалар- 

да,  пафөсты қ  (көтеріңкі)  стиль  үлгісіндегі  түрлі 

жазба нұсқаларда кей-кейде  ғана жұмсалады: жар-