9.6.2.5. Керігу (диссимиляция) құбылысы
Керігу құбылысы - өзара ұқсас немесе бірдей
дыбыстың қатар келгенде оның біреуінің ұқсас
е м е с б а с қ а д ы б ы с п е н а л м а с у ы . К е р іг у
құбылысының морфонологияға жататын себебі
ұқсас немесе бірдей дыбыстың қатар келгенде
оның біреуінің өзге дыбыспен алмасуы абсолютті
заңдылық емес. М эселен,алла созі қазақтілінде
әрі алла, әрі алда болып айтыла береді. Айталық,
бұл сөзтура мағынасында, негізінен, лллятүрінде
айтылады да, кісі атгары құрамындаАлдаберген,
Алдамұрат болып, одағай соз құрамында алда
кұдай-ай, алда разы болсын дегендегі сияқты
дыбысталады. Д ем ек, керігу құбылысы белгілі
п о зи ц и я д а ж үзеге а с қ ан ы м е н п о з и ц и я л ы қ
озгерістер қатарына жатпайды.
К е р іг у қ ұ б ы л ы с ы т ү б ір (т ү б ір м ен
қосымшаға бөлінбейтін) сөздерде сирек кездеседі.
Олар: сс-ст алмасуымен ыссы-ысты (ысты қ),
шш-шт алмасуы аіишы-ашты си яқты бірлі-
жарым сөздерде байқалады.
Ал шеттен кірген сөздерде бұл құбылыс әрі
ай қы н , әрі жиілеу. М ысалы, алла-алда, м о лла -
молда, сәлле-сэлде дегенде лл-лд алмасуы бар.
С ө н д а й -ақ м м -м б алм асуы на М ұ ка м м ет ,
Мұкамбет, үммэт-үмбет, эмме-эмбе сөздерін,
нн-ндалмасуы на сүннэт-сүндет, жынны-жынды
мысалдарын атауға бөлады.
Керігу құбылысы тұлға (мөрфема) жігінде
жиірек кездеседі.
Поделитесь с Вашими друзьями: |