интөнациямен бітеді.
132
ИНТОНАЦИЯ
м а ғ ы н а л ы қ қ а т ы н а с т а р ы н а қ а р а и , әс ір е с е
б а ғ ы н ы ң қ ы к о м п о н е н т т е р ін ің б а с ы ң қ ы
ком п о н ен тп ен байланы су ж олдары на қарай
сатылы бағыныңқылы сабақтас және жарыспалы
бағыныңқылы сабақтас болып екі түрге бөлінеді.
С аты л ы б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с т а әр
бағыныңқы компонент басыңқы компонентпен
тікелей байланыспай, өзінен кейінгі бағыныңқы
к о м п о н е н т т е р а р қ ы л ы с а т ы л а п б а р ы п
байланысады. Мысалы:
Саяхатшылар т а қа лға н ^са й ы н ,// Көқшенің сүлулығы айқындалып,//
Оқжетпес көзге еркін шалына бастады (Иманжанов).
Бұл саты лы б ағы н ы ң қ ы л ы сабақтасты ң
компоненттері де әрқайсысы бір синтагма құрап,
аз ғана паузамен бөлініп, синтагма соңы көтеріңкі
әуенм ен өрнектеліп, просодикалы қ тәсілдер
біркелкілікпен ерекшеленеді.
Коп бағы ны ңқы лы сабақтас сөйлемнің эр
б а ғ ы н ы ң қ ы к о м п о н е н т і т ік е л е й б а р ы п
басыңқымен байланысса, коп бағыныңқылының
ондай түрі жарыспалы бағы ны ңқы лы сабақтас
сөйлем болады. Мысалы:
Самайына ақ кір іп ,// шеңбері кең іп ,// Ушаков толысуға айналған
(Мүсірепов).
Ж а р ы с п а л ы б а ғ ы н ы ң қ ы л ы с а б а қ т а с
сөй лем нің әр б а ғы н ы ң қ ы ком поненті - бір
синтагма құрап, әуені соңы на қарай котеріліп,
баяндауышы акценттеліп, басы ңқысынан пауза
арқылы бөлінеді. Бұл мысалдардағы бағыныңқы
сы ңарлары ны ң бэрі тиянақсы з интонемамен
с и п а тта л а д ы д а , ал б а с ы ң қ ы с ы т и я н а қ т ы
интонемаға ие болады.
Ж о ғ ы р ы д а к ел тір іл ген түрлі қ ұ р м а л а с
сөйлемдердің интонациялық көріністері кобінесе
біркелкі болы п келеді. Д ем ек, си н такси сте
а ж ы р а т ы л а т ы н тү р л і к ү р д е л і м а з м ұ н н ы ң
интонацияда әрқаш анда ажыратылуы міндетті
е м е с . К о б ін е с е к ұ р м а л а с с ө й л е м д е р д ің
құрылымдық-мағыналық түрлерін интонемалар
емес мазмұны жоқ просодемалар ажыратады. Бұл
жағдайда интонемалардың варианттарымен бірге
вариациялары да корініс табады.
Поделитесь с Вашими друзьями: 
