8.8.1. Күрделенген сойлемдердің
интонациялық ерекшеліктері
К үрд елен ген сө й л ем д ей тін д ер д ің есім
қаб ы сп ал ы о р ал ы м д ар , есім ш е қаб ы сп алы
о р а л ы м д а р ж ә н е к ө с е м ш е л і ж а н а с п а л ы
оралымдармен күрделенген үш түрі бар.
1)
Аз мөлшерлі оралым, яғни есім қабыспалы
оралыммен күрделенген сөйлемдер.
1. Ішкі сыры берік Ботагөз//оған~жолықіт?ьі (Мұқанов).
2. Жүзінде әжімі көп дала//құтырынбай сүлық жатыр (Мүсірепов).
3.^Биіктігі екі жарым кез, //көлденеңі төрт-ак кез//тар үңгірде//төрт-
ақ адам сыйып//жүмыс істей алады (Сонда).
4. Ой да ~1жок,//үміт те ж ок,//ерік те ж ок//, билік те жоқ
Сандыбай//қарғаның түзын екі қолымен үстап,//айнаға қарағандай жымиып
отыр (Сонда).
Бірінші, құрылымы ықшам, есім қабыспалы
о р ал ы м м ен к ү р д ел ен ген екі с ө й л ем , / 1 , 2 /
әрқайсысы пауза арқылы екі синтагмаға бөлініп,
ө з ін е т ә н к ө т е р і ң к і - б ә с е ң т о л қ ы н д ы
и н то н а ц и я м е н ө р н е к те л ге н . Л а уза бірінш і
синтагманы көмкеріп, көтеріңкі тонмен айтылып,
есім оралымды өзіне бағындырып тұрған негізгі
сөйлемнің бастауышынан(7>0тагөз, дала,) кейін
жасалған. Бастауыштың алдында келіп, өнымен
қ аб ы су а р қ ы л ы б а й л а н ы с ы п т ұ р ғ а н есім
о р а л ы м ы н а
с ұ р а қ
қ о й с а қ ,
ол
б а с қ а
анықтауыш тар сияқты “ қандай ” деген сұраққа
жауап берер еді.
Ү іи ін ш і, т ө р т ін ш і м ы с а л д а р д а е с ім
қабыспалы оралым біреу ғана емес, бірнеш еу,
б ір ы ң ғ а й м ү ш е л е р т ү р ін д е о л а р н е г із г і
сөйлемнің затесімнен бөлған мүшесіне ( үңгірде,
С а н д ы б а й ) қ а б ы с а ж а л ғ а с ы п т ұ р . Бұл
мысалдардағы есім қабыспалы оралым бірнешеу
ж ә н е б ір ы ң ғ а й б ө л ғ а н д ы қ т а н , ө л а р д ы ң
әрқайсысы жеке синтагма ретінде өзара кішірек
п а у за м е н б ө л ін іп , с ө ң ғ ы с ы ғ а н а н е гізгі
сөйлем нің өзіне қаты сты мүш есімен қабыса
б а й л а н ы с ы п т ұ р .Ү ш ін іи і м ы с а л д а ғ ы есім
қабы спалы өралы м ға
үңгірде деген жатыс
септігінде тұрған сөз қатысты бөлып “мекендік”
мағынаны көрсетіп тұр,ал төртінші мысалдағы
есім өралы м ға қатысты Сандыбай деген сез,
негізгі сөйлем нің бастауы ш ы бөлғанды қтан
“ кім ?” деген сұраққа жауап береді. Бірнеше
б ір ы ң ғ а й е с ім қ а б ы с п а л ы о р а л ы м м е н
күрделенген көп синтагмалы сөйлемдер өзара
елеулі кідіріспен бөлініп, көтеріңкі-бәсең бірнеше
төлқы нды интөнациям ен өрнектеліп, сөңына
Поделитесь с Вашими друзьями: | 
