Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис
жүктеу 38.54 Mb. Pdf просмотр
|
KORKEM-SOZ-ZHANE-PRAGMATIKA
| 768
СИНТАКСИС дың бірін қойып тексеру {...себебі артыңа қара- саң - су...), ал түсіндірмелі салалас қүрмаластың жалғаулықсыз болатыны белгілі. Себеп-салдарлы салалас қүрмалас сөйлем өз ішінде синоним болумен бірге, сабақтас қүрма- лас сөйлемдердің осы мазмүндас түрлерімен де синоним болады: Олар жасырган соң, мен де онша ашылмадым (Жүнісов). Базаралы ат устінде коп журетін болгандықтан, Дәркембайга осылардай жатақтың Тобықты ішінде әлденеіие жерде ба- рын баян етті (Әуезов). Салалас қүрмаласта себепті білдіретін сөйлем бөлігі екінш і компонент қызметін атқарса, са- бақтас қүрмалас сойлемде ондай компонент ба- сы ңқы ның алдында түрады, сондықтан мүндай салалас пен сабақтастың синонимдігінде бүл жай ескерілуге тиіс: Мен де онша ашылмадым, себебі
Себеп-салдарлы қүрмалас сөйлемдердің жай сөйлемдермен синоним болатын реттері тілімізде молынан үшырасады: Шынында, енді ойлап қараса, інісінің айтқаны рас: баягы коңіл тузу кезде Кәленді бул ауыл коп пайдаланды (Нүрпейісов). Салыстырыңы з: Шынында, енді ойлап қарады. Інісінің айтқаны рас. Коңіл тузу кезде бул ауыл Кәленді көп пайдаланды. Себеп-салдар мағыналы сөйлемдердің қүры- лымынан талай жайды байқауға болады. Айта- лы қ, бір сөйлемнің ішінде бірнеше компонент себепті білдіріп, екінші жағдайда бірнеше сал- дарды бірнеше компонент білдіру мүмкін: Өзі Батыс Қазақстаннан болгандықтан, ертерек, бала кезінде, ауылда да, қалада да, аудан орталыгында да бірталай коңілді можілістер тек домбырада куй тартумен гана өтетінін білуиіі еді, сондық- тан “домбыра унсіз”, “дәрменсіз және қызықсыз” деп ойлап көрген ем ес-т і (Әуезов). Бул жігіттердің бурыннан істейтін әдеті: картадан өздерінің біреуі утса, утқан ақиіасын ортага сал- дырады да, не сырага, не қымызга можіліс жаса- тады, егер өздерінің адамы утылса, онда не ақіиа- сын боліп, ортасынан төлейді, не карта устінде төбелес шыгарып, бермей кетеді. Сондықтан кар- та ойыны болган жерде жігіттердің бәрі де, өздері ойнам аса да, ойынды қорш алап отырады (Жансүгіров). Себеп-салдар мэнді сойлемдер қандай қүры- лымда келсе де, оздерімен мазмүндас конструк- циялармен синонимдік қатар қүруға м үмкін- діктері болып отырады. жүктеу 38.54 Mb. Поделитесь с Вашими друзьями:
|