Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис
жүктеу 38.54 Mb. Pdf просмотр
|
KORKEM-SOZ-ZHANE-PRAGMATIKA
| 746
СИНТАКСИС Бүл күрделі синтаксистік түтастық екі аб- зацтан түрады. Алғашқы абзацта айтылған ойды екінші абзац жалғастырып түр. Биылгы көктем әдемі басталды. Наурыздың ортасында-ақ қар кетіп, жер кепті. Қүстар әлі келген жоқ. Наурыздың қүсы, көктем хабаршысы - үзақ, қарга гана қалбалақтап, әр үйдің күресініне, жер тамның төбесіне үшып-қонып жүр. Қыстан көтерем болып қүйымшагы сорайып әрең шыққан бірлі-екілі сиырдың өлі жүні түспеген, қыр арқа- сына сауысқан қонып, шоқып отыр; ол сауысқан- ды ауылдың үруді үмытып қалган иттері аңдып жатыр. Ол қыстан әбден ыгыры шыққан ел таби- гаттың бүл пейіліне риза көңілмен тіршіліктің қамына кіріскен. Түркістан-Сібір темір жол қүры- лысының жүмысы Қүланды ауылынан өлдеқайда алыстап, Айнабүлаққа біртабан жақындап қалып еді. Бүл ауылдагы күні кеше гана қайнап жатқан еңбек, абыр-сабыр адамдары сап болып тыныш- талган. Іргеден өтіп, сонау оңтүстікке созылып кет е барган р ельс бойымен ж үк т асы ган кішкентай паровоздар өтеді анда-санда. Ойдагы- қырдагы қазақтар үшін осы екі-үиі қорап сүйрет- кен кішкентай паровоздың өзі таңсық, аттысы түсіп, жаяулысы жатып қарап таңырқап, таң- дай қагады. Осыдан екі-үш-ақ жыл бүрын Омар байдың мыңгырган жылқысы үйездеп, желісі тар- тылып жатқан дала төсі мүлдем өзгерген: ілгері- кейін жосыган жолаушылар мен жүмысшылар, үзын-үзын рельс, жарамсыз шпал, тас, топырақ- тың үйінділері мен қазылган үңгірлер. Дүниені өзгертудің осыніиалық оңай екенін білмей келген қыр қазақтары көндім-көндіммен бастарын шай- қап, таң-тамаша қалумен жүр. Дегенмен, ел еңсесін әлі де көтеріп кете қойган жоқ-ты. Бірде жетіп, бірде жетпей қалатын киер киім, ішер астың тапшылыгы көп-көп іске қолбайлау жаса- ды. Азын-аулақ мал үстап, шаруалық кәсібін тас- тамаган Қүланды жүрты нарком тарапынан берілер там-түм ақшага сатып алар жоқ ілде- алда тірлік-шаруалық пен жүмысшылықты қатар үстап жанын сақтады. Азаматтары әкеліп тас- таган жапырақ-жапырақ ақша жүмсалар жерін таппай, әр үйдің сандыгында үйіліп жатты. Аягөздің базарына барса, бір тоқтысы мың сом- ның үстіне бір-ақ секірген қымбатшылық. Ақыры, салы суга кетіп, қайтып оралатын да, қүйым- шагы сорайган ж алгыз сиырының амандыгын тілейтін. Әсіресе, ата-бабасында жүмысшы бо- лып көрмеген қыр қазақтары үшін малдан бірден қол үзіп кету аса қиынга соқты. Уақытша туган қиындыққа шыдамай, қырдагы ауылга көшіп, жа- ңадан қүрылып жатқан колхозга кіргендері де бол- ды. Дегенмен, түпкілікті теміржолшы болып қал- ган қазақтар молшылық еді (Бөкеев). К елтірілген бір ғана абзацта үш күрделі синтаксистік түтастық бар: біріншісі - көктем мезгілін, екіншісі - Түркістан-Сібір темір жолы қүрылысына байланысты ауылға келген жаңа- лықтарды, ал үшіншісі - жүмысшылардың жағ- дайының қиындығын суреттеп отыр.
жүктеу 38.54 Mb. Поделитесь с Вашими друзьями:
|