4.2.4.3. Кеп сыңарлы салалас
құрмалас сөйлемдер
Көп сыңарлы салалас қүрмалас сөйлемдердің
'кегізгі п ред и кати втіл ік б өліктері ти я н а қ с ы з
түлғаға аяқта^мріды, әрі мүндай қүрылымдағы
сейлем түрінде £г£к есімді баяндауыштан бөла-
тын сыңарларды жиі кездестіруге болады. Көп
сыңарлы салалас қүрмалас сөйлемдердің басқа
түрінде сыңар баяндауыштарының тек есімді бө-
лып келуі жоқ. Теңіз көкпеңбек, қум-қайрақ жа-
гасы алтындай сап сары, тоңірегі сыңсыган жа-
сыл орман (Тоқтаров). Әрине, жеке сыңар баян-
дауыштарының етістікті болып келуі де коп сы-
ңарлы салалас қүрмалас сойлемдер үшін басы
ашық жайт. Шалбары қара санына дейін су бо-
лыпты, сыртына шөп-салам, балдыр жабысқан,
ал аягының басын көкшіл қоңыр лай қаптаган
(М ағауин).Ц іегізгі бөліктердің әрі есімді, әрі
етістікті немесе керісінше түзілімде қүрылуы да
бар: Дала аппақ, таң да аппақ, тек аспан гана
кокшілденіп көкжиекте бозгылт тустеніп тур
(Қапалбекүлы). Алдарында жапырақ тас уй тур,
төбесін көтеріп жауыпты, екі жақ қабыргасы
жыпырлаган есік (Мүстафин).
Б айқап қарасақ, мысалдық дерек ретінде
берілген сөйлемдеріміздің алғашқысы мен соңғы-
сының жеке сыңарлары бір-бірімен орын тәртібі
тәсіліне бағынып байланысқан, ал ортаңғы екі
сойлем бөліктері өлай емес: олардың екінші және
үшінші сыңарларын байланыстыруға шылаулар-
дың комегі тиіп түр. Осы түрғыдан келгенде,
коп сыңарлы салалас қүрмалас сойлем^шылаулы
және шылаусыз қүрылымды болып жіктеледі.
Оны ң|негізгі бөліктері өзара екі түрлі мағына-
лық қатынаста түрады^біріншісі - бірыңғай қаты-
настағы көп сыңарлы салалас қүрмалас сөйлем
де,і екіншісі - әрыңғай қатынастағы көп сыңар-
лы салалас қүрмалас сойлем^ Бірыңгай қатынас-
тағы көп сыңарлы салалас қүрм алас сөйлем
дегеніміз - жеке сыңарларының аралығындағы
мағыналық қатынастың біртектес болып келуінен
түзілген сөйлем түрі. Демек, алғашқы екі сыңар
аралығында бөлатын бір м ағы налы қ қатынас
(ыңғайлас, түсіндірмелі, қарама-қарсылықты және
т.б.) келесі сыңарлар аралығында да, болмаса
Поделитесь с Вашими друзьями: | 
