714
СИНТАКСИС
майды. Өйткені, бұл сөйлем себепті білдіретін
басқа тәсілдерден көсемше арқылы ықшамдалып
жасалған. Саймасай қатты сескенді, сондықтан
оның тула бойы дір ете қалды= Саймасай қатты
сескенгендіктен, / 'оның/ тула бойы дір ете қалды.
Екінш і сәйлемде ілік ф ормалы сөз ж асырын
түрып, екі сөйлемдегі тәуелдік формалы сөздер
арқылы екі сөйлемнің сабақтас бөлып бірігуіне
үйытқы бөлып түр. Тәуелдік жалғаулы сөз алғашқы
сыңардың бастауышы бөлып түрған жөқ, төлық-
тауышы бөлып түр. Ал екінші сыңарда жасырын
түрған ілік фөрмалы есімге байланған сөз баста-
уыштың қызметінде түр.
Ж өғары да талданған амал бағы ны ңқы лы
сөйлемдерде екі сыңардың бастауыштары бүтін,
бәлш ек бөлып түратындығын айттық. Кейде сөн-
дай қүрылымдардағы сөйлемдер себеп бағының-
қылы сабақтас бөлып талданады. Бір қарағанда
өлардың сыңарлары арасында себептілік мән бар
секілді көрінеді. Бірақ өлардың амал бағының-
қылы сөйлемге жататындығын себеп пен салдар-
ды білдіретін басқа төсілдерге қөю арқылы білуге
бөлады. Турар әкесінің шаш алатынын есіне
тусіріп, бойы еріксіз тітіркенді (Мүртаза). Жуман
туні бойы дөңбекшіп, көзіне уйқы келмеді (Аймау-
ы төв).
Б үлар - амал б а ғы н ы ң қ ы л ы сөйлем дер.
Көрсетілген сөйлемдерді жатыс жалғаулы есімше
(сабақтас) түрінде немесе сондықтан жалғаулығы
(салалас) арқылы айта беруге бөлатындықтан,
өнда себептілік мән бар сияқты көрінеді. Сөйлемді
салдарын алдына қөйып, өйткені жалғаулығы ар-
қылы айтуға келмейді.
Бүл жағдай сөйлемнің
түп негізі себеп пен салдарлық қатынасқа қүрыл-
мағандығын көрсетеді. Екінші сөйлем де сөндай.
Көсемшелер арқылы сабақтаса байланысқан
сөйлем дерді м ағы н алы қ төптарға жіктегенде
өсындай техникалық тәсіддермей қатар өлардың
сыңарлары арасындағы мағыналық қатынастар-
дың қайсысы айқын көрініп түр, сөны басшы-
лы ққа алған жөн. Өйткені бір фөрмамен байла-
нысқан сабақтастарда мезгілдік, себептік, амал-
дық реңктер қатар келіп өтырады.
Поделитесь с Вашими друзьями: | 
