Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

С ал ал ас  қ ү р м а л а с   с о й л ем д ер   м ы н ад ай  

белгілері  бөйынша  ажыратылады:

1.  Предикатив  сыңарларының  баяндауышта- 

ры  тиянақты  түлғада  жүмсалады,  яғни  әдеттегі 

жай  сөйлемдердің баяндауыштарына  қандай тия- 

нақты  түлғалар  тән  бөлса,  салаластың  сыңарла- 

рыны ң  баяндауыштарына  да  сөндай  тиянақты 

түлғалар  тән.  Біреу  аңга  серілікпен  шыгады,  біреу 

оны  күн  көрісіне  жамау-жасқау  етеді.  Қаңтару- 

лы  аты  қасында,  қамшы  мен  шылбыр  белінде 

(Мүсірепов).

2.  Предикатив  сыңарларының  баяндауышта- 

ры әрдайым өз бастауышымен жақ жағынан қиыса 

байланысады.  Елінен  безген  кісі  оңбайды,  көлінен 

безген  қүс  оңбайды  (Мақал).

3.  Салалас  қүрмалас  сөйлемнің  предикатив 

сыңарларының мағыналық дербестігі басымырақ, 

өлар  озара  тендес  дәрежеде  және  сыңарларының 

мағыналары  кобінесе озара түтастай қарым-қатыс- 

ты  болып  келеді.

4.  Предикатив  сыңарларының  аралығындағы 

дауыс  кідірісінің  тиянақтылық  дәрежесі  басым 

түрде  болады.  Бүл  оның  баяндауыш  түлғалары- 

ның  тиянақтылығына  байланысты.

5.  Предикатив  сыңарларын  байланыстыратын 

амал-тәсілдерге  мыналар  жатады:  жалғаулық  шы- 

лаулар,  интонация  түтастығы,  предикатив  сыңар- 

ларының  орналасу  тәртібі  және  кейбір  түлғалық, 

қүрылымдық  ерекшеліктері.  Предикатив  сыңар- 

ларының  синтаксистік  қатар  түзеп,  бірдей  қүры- 

лымда жүмсалуы, баяндауыштарының қайталанып 

келуі не  бірдей  шақ, жақ түлғаларында түруы  (Ит 

сыңарының  толымсыз  болып  келіп,  соңғы  сыңа- 

ры  арқы лы   толы ғып  отыруы  ( Таныдым:  үй  - 

Қарабеттің  отауы)  салаластың  предикатив  сы- 

ңарларын  бір  бүтін  етіп  байланыстырып  түрады.

Салалас  сойлемнің  жалғаулықсыз  түрлерін 

байланыстыруда сыңарларының бірінің қүрамын- 

да  келетін  кейбір  лексикалық  элементтердің  рөлі 

де ерекше.  Ондай байланыстырушы сөздерге сілтеу 

есімдіктері,  зат  есім,  сын  есім,  сан  есім,  үстеу, 

күй-қалыпты  білдіретін  создер  аз,  көп,  мәлім, 

Жоғарыдағы белгілері негізінде салалас қүрма- 

ласқа  мынадай  анықтама  беруге  болады:  преди-

жүктеу 38.54 Mb.

Поделитесь с Вашими друзьями: