Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

ма  сөйлем  жасауға  катынасады.  Кітаптың  қызы- 

ә)  Айтушының  көзқарасындағы  топшылау, 

жорамалдай  айту  кім  біледі,  ойлады  білем,  неге 

екені белгісіз тәріздес  модаль  сөздері  бар  қыстыр- 

ма  сөйлемдер  арқылы  да  білінеді.  Мүндай  қыс- 

тырма  сойлемдер  негізгі  сойлеммен  модалдық 

қатынаста  бола  отырып,  кейде  тіпті  бір  нәрсе 

жайында  күмандануды  да  білдіріп  түрады.  Неге 

екені  белгісіз,  Әлібекті  улкен  уйге  ас  алдында  гана 

шақырды  (Есенжанов).

3) 

ның не  басқа  біреудің озіндік ой-пікірін,  бір  нәр- 

се  жайындағы  козқарасы н   аңғартып  түрады. 

Мүндай мәнде жүмсалған қыстырма сойлемдердің 

жасалу  жолдары  түрліше  болады.

а)  Қыстырма  сойлемдердің  қүрылысы  айту- 

сөздерімен  аяқталады  да,  айтушының  бір  нәрсе- 

ге  көзі  жетіңкіреп  түрғандығын,  өз  сенімін  бай- 

қатады .  Әдіс  т урасы ндагы   басқаларды ң  да 

түрсынүлы).

ә)  Қыстырма  қүрамындағы  негізгі  тірек  сөз 

байқауынша  сөзі  бөлады  да,  субъектінің  өз  өйы- 

ның жорамалы  білініп  түрады.  Шоқанның  да  бала 

(М үқанов).

Қ ы сты рм а  сойлем ді  ай тп асақ  та,  негізгі 

сөйлем  өз  мазмүн  желісін  үзе  алмайды.  Алайда 

өнда баяндалған өй жалаң да жадағайланып,  әзіне 

катысты  кейбір  қөсалқы  мәліметтерден  өйсырап 

қалады .  М үны ң  өзі  қы сты рм а  сөйлем дердің 

тілімізде  қолданылуы  кездейсоқ  қүбылыс  емес, 

к,айта  ’*.ерісінш е,  заңды   әрі  табиғи  процесс 

екендігін  айқындай  түседі.  Қыстырма  сойлемдер 

негізгі  сөйлемде  баяндалған  өқиға  желісіне  бай- 

ланысты  айтушы  адамның  мәндегі  көзқарасын 

білдіріп  түрады.

Қыстырма қүрылымдар модалъдық қатынасқа 

байланысты  жеке  оз  алдына  синтаксистік  қүры- 

лым  қүргандықтан да,  айтылу барысында  арнайы 

интонацияға  ие  болады.  Жалпы  сөйлемнің  айты- 

лу барысынан алшақтап,  бөлектеңіп кетпейді, тек 

аз  ғана  тыныспен  бөлектеніп  түрады  да,  келесі 

негізгі  сөйлемнің  айтылу  сазымен  үласып  жата- 

ды.

Сөнымен,  қорыта  келгенде,  қыстырма  қүра- 

тылып,  кейінгінің  мазмүн  желісін  әр  түрлі  мо- 

дальдық  реңкте  толықтырып  отырады.