Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

орны  ауысып  келе  беруі  мүмкін):  Дәлдеп  атып 

қал).  Темірді қызган  кезде  соқ  (Мақал).  в)  “анық- 

тауыш  +  толықтауыш  +  бас  мүше”:  Куні  бойы... 

қоргасындай  ауыр  қуммен  алысасың  да  жүресің 

(Мүсірепов).

4. 

Төрт  компонентті  қүрылымның  түрлаусыз 

рианты  болады.  ...Ондай  қоңторгай  жүртпен  еш- 

Сөйтіп,  жалпылама  жақтық  мән  үш  ж аққа 

да  ортақ  бола  алатындай  ыңғайда  мақал-мәтел- 

дер  мен  афоризмдерде,  ауыспалы  ж ақтық  мағы- 

надағы  сөйлемдерде  кездеседі.

3.7.4.2.  Белгісіз  жақты  сөйлемдер

Бас  мүшесі  3-жақтық  түлғада  келіп,  іс-әре- 

кет  иесі  белгісіз  ж ақ  болатын,  тек  іс-әрекеттің 

орындалуы  ж айы нда  хабар  білдіру  м ақсаты н  

көздейтін бір қүрамды сөйлем түрін белгісіз жақ- 

ты  сөйлем  дейміз.  Жиылыста  Омбы  мен  Қызыл- 

жарды  больш евик  билеп  алганы н  хабарлады  

(Мүсірепов).  Бүгінгі  шыққан  аулымызды \ “ Ерекең 

кет  иесі  болатын  ж ақ  тек  логикалы қ  ыңғайда 

ғана  бөгде  бір  белгісіз  жақ  болып  түсініледі.  Бүл 

сөйлемдер  тек  үшінші  жақтық  түлғада  боладьу7 

Белгісіз  жақты  сөйлемнің  бас_мүшелері  дара 

және  күрделі  қүрылымдарда  боладьі! 

■

—

1. 

райларында,  ш аққа  қатысты,  көсемше,  есімше, 

етіс  түлғаларында  келуі  арқылы  беріледі:  Жерді 

қазақтың  қара  тоқпагымен  өлшейді  (М үқанов). 

Анамен алыспайды да,  атыспайды да.  (Мүсірепов).

-  Қош,  агайын!  Дәм ,  ырзық  бүйырса,  амандық, 

^.'Жүрделі  бас  мүше:

— 

а)  есімше,  көсемшелерге  көмекші  сөздердің 

ә)  түрақты   тіркестерден  болады:  ...Өзінен 

б) 

тіркесі, сойлемдер түтасымен бас мүше қызметінде 

келеді:  -  Сақалы жоқ еркекті әйел демей ме?(Тоқ- 

мағамбетов).  -  Әскер  тәртібі  қатты  болады  дейді 

(Мүсірепов).

Белгісіз  жақты  сойлемдер  бір  компонентті 

болм ай лы .  Н егізін е н   екі  ком п о н ен тті  (т о л ы к та-

уыш  +  бас  мүше,  пысықтауыш  +  бас  мүше)  және 

үш,  төрт компонентті  (түрлаусыз  мүшелердің ор- 

наласуына қарай бірнеше вариантты) болып қүры- 

лады.  Бірнеш е  мысал:  Анамен  алыспайды  да, 

атбіспайды  да  (Мүсірепов)  -  “жан.  тол-ш  +  бас 

мүше”:  Түрмесіне  апарса  апарсын  (Мүсірепов)  - 

“пыс-ш + бас мүш е”:  ...Төбені қатар-қатар бөре- 

немен  жауыпты  (Сонда)  -  “тура  тол-ш  +  жанама 

тол-ш  +  бас  мүше”:  Жерді  қазақтың  қара  тоқ- 

ш  +  жанама  тол-ш  +  бас  мүше”  т.б.