Басыцқы сыцары күрделі есімді сөз тіркестері.
а)
Б асы ңқы сыңары зат есімдердің, яғни
изафеттік қүбылыстың I, II, III түрі арқылы жа-
салады:
Басында Қамажайдың бір тал укі,
Айрылып, Қамажайдан болдым кулкі.
Қолында Қамажайдың алтын жузік,
Қамажай отыр ма екен козін сузіп.
Қыз, келіншек қырманда, қолында куміс курегі
(“ Қ .Ә .”).
ә) Басыңқы сыңары сын есім мен зат есімнің
тіркесі арқылы: Екеуінің устінде де қара тон
(Жәмішев). Қазақ қыздарының қолында узын сап-
ты әйнек (Сәрсенбаев).
б) Басыңқы сыңары зат есім мен сын есім
қызметіндегі көмекші создер арқылы: Қоржын-
бай - Зылиқага боле есепті (Майлин). Абай мен
Оспан арасы бес-алты жас. Сондықтан оган Абай
ага есепті (Әуезов).
в) Басыңқы сыңары күрделі сын есімдер ар-
қылы: Тек осы бір желі тускір осы елге о бастан
ерекше уйір (Жәмішев). Ертіс Обьтан анагурлым
узын (“Ж ” .).
г) Таза күрделі сан есімдер септеліп келіп,
басыңқы қызметте жүмсалады: Есептейік, менікі
бес жузге айналып барады (Мүстафин).
д) Сан есім мен түрлі нумеративті және қосар-
лы создердің түйдектелуі арқылы жүмсалады:
Сырт жагымыздагы қалың орман бізден екі жуз
метрдей жерде (Бек).
е) Есімше мен зат есім тіркесіп басыңқы
қ ы зм е т т е ж ү м с а л а д ы : Ерт ең - м ек т е п к е
жонелтілетін кун (Әлімқүлов).
ж) Қосарлы сөздер де басыңқылық қызмет-
те жүмсалады: Ыңырана керіліп, созылып козімді
уқалай уйден шықтым. Когершін де Бақытжанга
аң-таң (Досжанов).
Поделитесь с Вашими друзьями: |