Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

ламалармен қүрамы жағынан да,  байланысу фор- 

масы  жағынан  да  сай  келеді.  Алайда  қуттықтау 

етістігі  табыс  және  көмектес  жалғаулы  создер- 

мен  тіркесу  барысында  мағынасын  кеңейтіп  не- 

месе  мағыналық  реңк  алып,  жатыс  септігімен  де 

тіркесетін болған  (халық  алдында қуттықтаймыз, 

топ  ішінде  қуттықтаймыз).

Басыңқы  сыңары  етістіктер  болып  келетін 

комектес  жалғаулы  соз  тіркестері  тіркес  қүра- 

мындағы  создердің  әр  түрлілігіне  әрі  мағынасы 

жағынан  әр  қилылығына  байланысты  объектілік 

(толықтауыштық)  жоне  пысықтауыштық  қаты- 

настарда  жүмсалып,  олар  одан  әрі  мағыналық 

түрғыдан  іштей  сараланады.

О б ъ ек тіл ік   қ а т ы н а с т а   ж ү м с а л а т ы н   соз 

тір кестер ін ің   б ағы н ы ң қ ы   сы ң арлары н да  зат 

есімдер  мен  есімдіктер  қолданылады.  Мүндай 

қатынаста  қолданылатын  соз тіркестерінің  мағы- 

налық түрғыдан әр түрлі болып келуі,  біріншіден, 

комектес септікті создердің нені білдіретіндігімен 

байланысты  болса,  екіншіден,  ондай  создерді  та- 

лап  ететін  етістіктердің  мағыналық  жағынан  әр 

тарапты  болуымен  тікелей  байланысты.  Міне, 

осының негізінде  мүндай типті тіркестер  әр түрлі 

мағыналарда  қолданылады.  Олардың  негізгілері 

мыналар:  1.  Қүралдық.  Қүрал-сайманның  атын 

білдіретін  ком ектес  жалғаулы  создер  кісін ің  

қимыл-әрекетін  білдіретін етістіктермен тіркесіп, 

қүралдық  мағынаны  білдіретін  соз  тіркестерін 

қүрайды.  Мысалы:  орақпен  ору,  пышақпен  кесу, 

б о л ы п  

к е л е т ін  

к о м е к т е с  

ж а л ға у л ы  

соз 

дай  заттан  немесе  ненің  қатысымен  істелетінін 

білдіреді.  Мысалы:  Қамыспен  жабылган,  бояумен 

боялгай,  алтынмен  қапталган,  тақтаймен  қор- 

шалган,  мақпалмен  тысталган.

3.  Толықтауыштық  қатынаста  жүмсалатын 

соз тіркестерінің бірқатары іс-әрекеттің объектісі 

болатын  затты  атап  корсетеді.  Мысалы:  Сумен 

қал).  Ертеден кешке дейін осы  жумыспен  оуреленіп 

4.  Басыңқы  сыңары  етістіктер  болып  келген 

комектес  жалғаулы  соз  тіркестерінің  көпшілігі 

бірлескен  қимыл-әрекетті  білдіреді.  Мүндай  соз 

тіркестерінің  бағыныңқы  сыңарларында  адамдар 

мен  жануарлар  атауларын  білдіретін  зат  есімдер 

жүмсалады.  Мысалы:  Агайын-туысқандарымен 

ақылдасып,  болыстан  өтініп  Әбдірахманды  қай- 

тармақ  болды  (Майлин).  Діннен  тайган  қазақ-• 

тармен  куресуге  мусылман  отрядын  қурды  (Шаш-

кин). Дәурен  баламен  обден  достасып  алды  (Есен- 

берлин).

Пысықтауыштық  қатынаста  жүмсалатын  соз 

тіркестері әр түрлі мағыналарда жүмсалады,  олар- 

дың  негізгілері  мыналар:  1.  Мүндай  қатынаста 

жүмсалатын  соз  тіркестерінің  копшілігі  қимыл- 

дың істелу амалын білдіреді.  Бүлардың бағыныңқы 

сыңарлары  қалай?  қайтіп?  деген  сүрақтарға  жа- 

уап  береді.  Мысалы:  Муны  өз  атымен  атамай, 

сырт  белгілерімен  атайтын  (Әуезов).  Игілік  осы