Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

ішкі  коңіл-күйін  білдіретін  армандау,  сағыну, 

тәрізді  етістіктердің  меңгеруі  арқылы  (галым  бо- 

луды  армандау,  баласын  сагыну  т.б.);  3)  үнату, 

қүрметтеу  мағы насы н  білдіретін  етістіктердің 

меңгеруі  арқылы  (улкенді  сыйлау,  ананы  қурмет- 

теу,  оқу  озаттарын  мадақтау,  сәбиді  еркелету 

т.б.);  4)  қирату,  күйрету  мағынасын  білдіретін 

ортеу,  мылжалау,  езу тәрізді етістіктердің меңгеруі 

арқылы  (ескі  заттарды  ортеу,  жауды  куйрету, 

5)  күту,  мәпелеу, торбиелеу мағынасын  білдіретін 

етістіктердің  меңгеруі  арқылы  (сәбиді  торбиелеу, 

жеміс  агашын  осіру,  окені  куту,  ауруларды  та- 

мақтандыру т.б.);  6) қозғалыс - әрекетін білдіретін 

м ін у ,  бату,  ү м ты л у ,  сү ң гу   т ә р із д і  салт 

етістіктердің  меңгеруі  арқылы  (поезга  міну,  бат- 

паққа  бату,  жауга  умтылу,  суга  суңгу  т.б.).

Жалаң берік меңгеру мен әлсіз меңгеріле бай- 

ланысқан  соз  тіркестері  бір  сөйлемнің  аясында 

жарыса қолданыла береді,  яғни бір етістік бірнеше 

септік жалғаулы  сөздерді  меңгеретін  болса,  олар- 

дың  біреуі  берік  меңгерудің  қатарына  жатады да, 

қалғандары  арқауы  бос  әлсіз  меңгерудің  қүра- 

мына  енеді.  Меңгерудің мүндай түрі  мына торізді 

жолдармен  жасалады:  1)  бір  нәрсені  жасау  мәнін 

білдіретін  сабақты   етістіктер  табыс  жалғаулы 

создермен  тіркесіп,  меңгерудің  берік  түрін  қүра- 

ғавда жатыс, комектес жалғаулы создермен (киімді 

тыс,  шығыс  жалғаулы  создермен  (бала  бақшасын 

ланысқа түседі; 2) қирату, күйрету мәнін білдіретін 

сабақты  етістіктер  табыс  жалғаулы  создермен 

меңгерудің  берік  түрін  қүрайды  да,  ал  жатыс, 

комектес  жалғаулы  создермен  (зәулім  теректі 

балалар  жоқта  трактормен  қулату)  және  шы- 

ғыс,  комектес  жалғаулы  сөздермен  (іиыныны  ор- 

қүрайды;  3)  болу  және  қосу  мәнін  білдіретін 

сабақты  етістіктер  табыс  жалғаулы  создермен 

меңгерудің  берік  түрін  қүрағанда  барыс,  комек- 

тес  жалғаулы  создермен  (тақтайды  арамен  екіге 

болді)  және  шығыс  жалғаулы  создермен  (теріні 

еттен  ажырату)  меңгерудің  әлсіз  түрін  күрай- 

ды;  4)  тамақтану,  қоректену  мәнін  біддіретін  са-

38-1078

б ақты   етістіктер  табы с  ж алғаулы   сөздерм ен  

меңгерудің  берік  түрін  қүрайды  да,  ал  шығыс, 

көмектес  жалғауларымен  меңгерудің  әлсіз  түрін 

қүрайды  (палауды  иіетінен  қолмен  жеу);  5)  естіп 

қабылдау  мәнін  білдіретін  сабақты  етістіктер  та- 

быс  жалғаулы  сөздермен  берік  меңгерудің  түрін 

қүрайды  да,  ал  шығыс  жалғаулы  сөздермен  әлсіз 

меңгерудің  түрін  қүрайды  (жаңалықты  радио- 

дан  тыңдау,  киноны  теледидардан  көру);  6)  қоз- 

ғалыс  -  әрекетін  білдіретін  салт  етістіктердің 

бірқатары  барыс  жалғаулы  сөздермен  тіркесіп 

берік меңгерудің түрін қүрағанда,  шығыс, комек- 

тес,  жатыс,  жалғаулы  создермен  арқауы  бос  әлсіз 

б а й л а н ы с қ а   түседі  ( М осквага  Ленинградт ан 

жүктеу 38.54 Mb.

Поделитесь с Вашими друзьями: