Бағдарламасы бо й ы н ш а ш ы ға ры л д ы лп Қ азақ грамматикасы. Ф онетика, сөзжасам, морфология, синтаксис

етістік құрамында келіп, м а /м е  сұраулық демеу- 

ліктері  болж алды қ  м ағы н а  үстейді:  келе  ме 

деймін?  болар  ма екен деп  (дәмеленіп еді).

Ш е сұраулық демеулігі есім создермен, үстеу- 

мен, етістікпен тіркесіп  келіп  сұраулық мән  бе- 

реді.  - Бозбалалар неге өлең айт пайды?-  Қьіздар 

ше?  (М айлин).  -  Билер  ше?  Бидің  бэрі  жемтік 

емес пе?  (Әуезов).

10.1.3.2.  Күшейткіш демеуліктер

К үш ей ткіш   д ем еуліктердің   қатары н а  -ақ, 

жатады.  Күш ейткіш  демеуліктері  сөйлемге,  ай- 

ты лған  ой ға  күш ейту  мәнін  қосу  үшін  қолда- 

нылады.  Өлеңге әркімнің-як,  бар таласы  (Абай). 

лаулардың бірі.  Бұл  шылау өзіне  қатысты, я ғн и  

есім  сөздерге,  үстеу  сөздерге  тіркесіп,  олардың 

мағынасын күшейту немесе ой екпінін түсіру үшін 

жұмсалады. Күшті-ақ екен, жарықтық!(Жароков). 

Сүйемін туған тілді,  анам тілін,  Бесікте жатқа- 

нымда-ақ берген білім  (Торайғыров).

-ай демеулігі адам ны ң әр түрлі  коңіл-күйін 

білдіру үшін қолданылады,  көбіне аяу, таңырқау 

мәнінде  қолданылады. -айдемеулігі зат есім мен 

сын есімдерге тіркесіп,  оқшау соз ретінде қызмет 

атқарады.  Сары алтын, сопы меруерт, қарағы м -ш  

(Ақан  Сері).  Таласпа,  ж аным-ай,  қолыңнан кел- 

меске  (Абай).  Ж амандар  өтірікші  өсегі көп,  Ел- 

жүрттың іріткі салар арасында-ші  (Сүйінбай).

ОДАҒАЙ

563

-аудемеулігі есім сөздермен,  етістік,  одағай 

сөздермен тіркесіп,  қуану,  ренжу,  күйіну м ағы - 

наларын  үстейді.  Қалай апарамыз,  қарағы м -яу, 

біздің қолымыздан не қеледі (М үсірепов). Құдай- 

ау, қайда сол жылдар, Махаббат қызық м ол жыл- 

дарУ.  (Абай).

Әсіреседемеулігі сөйлемге күшейткіш мағы- 

на  үстейді.  Әсіресе  қолқабыс  ететін  адамдары- 

ңызға риза  болдым  (М үсірепов).  Әсіресе  өзінің 

атын ататтырғысы келмейтін сияқты (Сонда).

жүктеу 38.54 Mb.

Поделитесь с Вашими друзьями: