«Балабақшаны салу және пайдалану» (ВТО) жобасының
институционалдық сызбасы
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ
38-сурет
Ұсынылған институционалдық сызбаға сәйкес концессионер балабақша
ғимараттарын салу үшін қарыздық қаражатты да және жеке қаражатын да
тартады. Концессионер мен концедент (облыстық әкімдік тұлғасында)
концессия шартына қол қояды.
Осы жобада тараптардың міндеттері мен құқықтары төмендегідей
бөлінеді: концессионер концессия объектісін салады, кейін салынған объектіні
күтіп-ұстайды және пайдаланады. Сондай-ақ концессионер балаларды күту,
тәрбиелеу, тамақтандыру бойынша қызметтерді көрсетеді. Концессионер ата-
аналардан ақы алады, сонымен қатар концессионер қосымша ақылы
қызметтерді көрсетуі мүмкін.
Концедент балаларды күту, тәрбиелеу және тамақтандыру бойынша
ұсынылатын қызметтердің сапасын бақылау құқығын өзіне қалдырады. сондай-
ақ концедент концессия шартының талаптарына сәйкес, концессионерге
инвестициялық шығындарды өтейді (концессионерді мемлекеттік қолдау
шаралары түрінде).
Балабақша
(КМК)
Кредиторлар
(қарыздық қаражат)
Акционерлер
(жеке капитал)
Концессионер
Концедент
Концесия шарты
Ата-аналар (балалар)
Тәрбиелеу/білім
беру үрдісі,
тамақтандыру
ИШӨ
Ата-ана төлемі және
қосымша
қызметтерге ақы
төлеу
Құрылыс, пайдалану;
тәрбиешілер,
тамақтандыру
110
«Балабақшаларды салу және пайдалану» ықтимал жобасының
институционалдық сызбасымен қатар, қаржы-экономикалық моделі де
құрастырылды. Модель дайындаудың мақсаты мемлекеттік-жеке меншік
әріптестік құралдарын пайдалануды көздейтін мектепке дейінгі білім беру
инфрақұрылымы объектілерін салу және пайдалану бойынша жобаларды
жүзеге асырудың жағдайлары мен нәтижелерін модельдеу үшін құрал әзірлеу
болып табылады.
Қаржы-экономикалық моделі келесі негізгі жорамалдар негізінде
құрылды:
- қолданылатын келісімшарт түрі - BTO («құрылыс - тапсыру -
пайдалану»),
- Концессионердің жоба бойынша міндеттері:
қаржыландыруды тарту,
балабақша ғимараттарын салу және оларды қажетті құрал-
жабдықтармен жабдықтау,
балабақша ғимараттарын күтіп-ұстау және пайдалануды іске асыру,
тәрбиеленушілердің кетуін, тәрбиеленуін және тамақтануын
ұйымдастыру;
қосымша (ақылы) қызметтердің ұсынылуын ұйымдастыру;
- Концеденттің жоба бойынша міндеттері:
жер учаскесін бөлу туралы шешім қабылдау,
пмемлекеттік қолдау шараларын ұсыну (ИШӨ);
концессия шарты талаптарының орындалуын бақылауды іске
асыру.
- жалпы концессия мерзімі – 25 жыл, пайдалану мерзімі - 23жыл,
құрылыс салу мерзімі – 2 жыл;
- ИШӨ төлеу мерзімі – 22 жыл;
- құрылысты қаржыландыру:
концессионердің жеке қаражаты – 20%, қарызы – 80%,
несие бойынша жылдық мөлшерлеме теңгемен – 11%,
несие беру мерзімі – 12 жыл, оның ішінде, негізгі борышты өтеудің
жеңілдікті мерзімі – 2 жыл, негізгі борышты қайтару мерзімі – 10 жыл,
қарызға алынған қаражат сомасы (несие) - 600 975,35 мың теңге;
- құрылыс құны: 751 219,19 мың теңге;
- пайыздық мөлшерлемелер:
ҚҚС
12%,
КТС
20%,
мүлік салығы
1,5%,
мектеп ғимаратын амортизациялау мөлшерлемесі
15%,
әлеуметтік салық мөлшерлемесі
11%,
әлеуметтік сақтандыру мөлшерлемесі
5%,
зейнетақы аударымдары мөлшерлемесі
10%,
дисконттау мөлшерлемесі
9%.
111
15-кесте. Қаражат қозғалысы, 2 балабақша (барлығы 500 орын), концессия
мерзімі 25 жыл (ВТО), млн. теңгемен.
Жылдар
Барлығ
ы
2013
2014
2015
2022
2027
2037
Бөлімдердің атауы
1
2
3
10
15
25
Операциялық қызмет
бойынша кіріс
11 235,99
-
-
351,69
381,64
459,64
929,85
Жүзеге асырудан түскен
түсім
9 373,15
-
-
205,97
314,48
379,46
841,38
Қосымша қызметтер
кірісі
1 035,52
-
-
18,40
30,32
43,33
88,48
ИШӨ
736,84
-
-
36,84
36,84
36,84
-
ҚҚС қайтару
90,48
-
-
90,48
-
-
-
Операциялық қызмет
бойынша шығын
8 845,51
25,85
74,07
235,93
297,98
384,03
486,12
Операциялық қызмет
бойынша сальдо
2 390,48
- 25,85
- 74,07
115,75
83,66
75,60
443,73
Инвестициялық қызмет
бойынша шығын
751,22
225,37
525,85
-
0
0
0
Инвестициялық қызмет
бойынша сальдо
- 751,22
- 225,37
- 525,85
-
-
-
-
Қаржылық қызмет
бойынша кіріс
867,34
320,30
547,04
-
-
-
-
Қаржылық қызмет
бойынша шығын
600,98
0
0
60,10
60,10
-
-
Қаржылық қызмет
бойынша сальдо
266,37
320,30
547,04
- 60,10
- 60,10
-
-
Таза қаражат кірісі
1 905,63
69,09
- 52,88
55,66
23,6
75,60
443,73
Жинақтау қорытындысы
69,09
16,21
71,86
131,40
298,09
1 905,63
Акционердің таза
қаражат кірісі
1 623,05
- 79,91
- 186,46
55,66
23,57
75,60
443,73
NPV
- 251,21
- 599,92
115,75
23,57
75,60
443,73
Акционердің NPV,
млн. теңге
127,02
Акционердің IRR
12,16%
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
Есептеу барысында 25 жылдық мерзіммен 500 орындық екі
балабақшаның
құрылысын
салу
жобасын
жүзеге
асыру
кезінде
концессионердің 12,16 % IRR қол жеткізу үшін инвестициялық шығындарын
өтеу сияқты мемлекеттік қолдау шарасы қажет болатындығы анықталды.
Орта білім беру объектілерін (мектеп) концессия сызбасы бойынша салу
моделіне қарағанда, балабақшаларды салу және пайдалану жобасы жүзеге
асырылған жағдайда концессионер ата-аналар төлемінен және басқа да
қосымша ақылы қызметтерден табыс алады, бұл мемлекет мемлекеттік
қолдаудың бір ғана аталған шарасын ұсынуымен шектелуі үшін жеткілікті
болып табылады.
Осылайша, құрылыс құны 751,219 млн теңге, қарыздың пайыздық
мөлшерлемесі 11% (жылдық), төленетін инвестициялық шығын өтемақысы
736 84 млн. теңге, ата-аналар төлемі мен мемлекеттік тапсырыс мөлшері
9 373,15 млн., қосымша қызметтер табысы 1 035,52 млн. теңге болғанда
112
концессионердің таза дисконтталған табысы (NPV) 127,02 млн. теңгені, ал
концессионердің IRR (ішкі табыстылық нормасы) 12,16 % құрайды.
Концессионердің ата-аналар төлемі, қосымша ақылы қызметтер ұсыну
және мемлекеттік тапсырыс сияқты табыстарды алуы екі балабақшаның
құрылысын салу бойынша жобаның пайдалылығын қамтамасыз етеді.
Осылайша,
мемлекеттік-жеке
меншік
әріптестікті
қолдана
отырып,
балабақшалар құрылысын салу бойынша жобалар төлемге қабілетті
сұраныстың жеткіліксіз болуына қарамастан мемлекет үшін орта мектептерді
салуға қарағанда тартымдырақ болып келеді
Төменде жобаны 10, 15 және 25 жыл ішінде жүзеге асыру кезіндегі
мемлекет шығындарының салыстырмалы кестесі келтірілген.
16-кесте. Екі балабақша құрылысын салу бойынша (жалпы 500 орындық)
номиналды және көрсетілген сипаттағы мемлекет шығындары, млн.теңге.
10 жыл
15 жыл
25 жыл
Номиналды Көрсетілген Номиналды Көрсетілген Номиналды Көрсетілген
Мемлекет
шығындары,
млн. теңге
736,84
429,07
736,84
357,17
736,84
232,16
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
16-кестеде концессия мерзімінің ұлғаюы мемлекеттік шығындар
сомасына әсер етпейтіндігі көрінеді, себебі концедент концессионердің тек
инвестициялық шығындарын ғана өтейді (белгіленген сома), алайда,
көрсетілген сипаттағы шығындар сомасы біршама ерекшеленеді. Мысалы,
мемлекет шығындарының көрсетілген сомалары 10 жылда – 429,07 млн.теңгені,
15 жылда – 357,17 млн. теңгені, 25 жылда 232,16 млн. теңгені құрайды.
Бұл мемлекет үшін концессия мерзімі 25 жыл болатын жоба анағұрлым
пайдалы болатындығын білдіреді. Ұсынылған болжамды тексеру үшін мерзімі
10, 15, 25 жыл концессия жобасын жүзеге асырудың бюджеттік тиімділігін
қарастыру қажет.
Осылайша, мерзімі 10, 15 және 25 жыл концессия бойынша жобаны
жүзеге асыру кезіндегі мемлекет шығындарын есепке ала отырып, бюджеттік
тиімділікті қарастырайық.
17-кестеде және 35-суретте концессия бойынша жобаны жүзеге асырудың
барлық үш нұсқасында мемлекет шығындары мемлекет кірісінен артатындығы
көрінеді, бұл 500 орындық екі балабақшаны салу мен пайдалану жобасы аз
табысты жоба болып табылатындығына және мемлекет тарапынан қаржылық
қолдауды талап ететіндігіне байланысты.
Алайда, мектеп құрылысын салу жобасына қарағанда, концессия мерзімі
неғұрлым ұзақ болса, мемлекет табысы соғұрлым жоғары болады.
Осылайша, концессияның 10 жылы ішінде мемлекет кірісі номиналды
сипатта 90,02 млн. теңгені, 15 жылда – 262,43 млн. теңгені,
25 жылда 553,25 млн. теңгені құрайтын болады.
17-кесте. 10, 15 және 25 жыл ішінде екі балабақшаны салу кезіндегі бюджеттік
тиімділік, млн. теңге.
113
Жылдар
10 жыл
15 жыл
25 жыл
Бөлімдердің атауы
Мемлекет шығындары
736,84
736,84
736,84
ИШӨ
736,84
736,84
736,84
Мемлекет табысы
90,02
262,43
553,25
Мүлік салығы (1,5%)
53,61
64,78
71,93
Төленетін ҚҚС
3,64
5,63
12,76
КТС (20%)
32,77
192,02
468,56
Көлік салығы
0,28
0,65
3,74
Таза қаражат ағыны,
млн.тг.
- 646,82
- 474,41
- 183,59
Бюджеттің NPV, млн.тг.
- 377,92
- 234,82
- 151,81
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
39-сурет
Жалпы 500 орындық екі балабақшаны салу мен пайдалану бойынша
10, 15 және 25 жыл ішіндегі мемлекет кірісі мен шығыны, млн.теңге
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
40-сурет
Мемлекет шығындары
Мемлекет табыстары
жыл
жыл
жыл
жыл
114
10, 15 және 25 жыл ішінде жалпы 500 орындық екі балабақша салу мен
пайдалану бойынша жобаның бюджеттік тиімділігі, млн. теңге
Талдау (36-сурет) көрсеткендей, бюджеттік тиімділік көрсеткіші барлық
үш нұсқада теріс, алайда, концессия мерзімі 25 жыл жалпы 500 орындық екі
балабақшаны салу мен пайдалану жобасы бюджеттік жағынан алғанда
анағұрлым тиімді болып табылады.
Осылайша, жалпы 500 орындық екі балабақшаны салу мен
пайдалану бойынша жобаны концессия сызбасы бойынша 25 жылдық
мерзіммен жүзеге асыру ең лайықты нұсқа болып табылады. Осыған
байланысты, бұдан әрі 25 жылдық мерзіммен жобаны жүзеге асырудың
балама нұсқаларына және төзімділігіне талдау жүргізілді.
Осыған байланысты, бұдан әрі бұдан әрі 25 жылдық мерзіммен
жобаны жүзеге асырудың балама нұсқаларына және төзімділігіне талдау
жүргізілді.
115
18-кесте. Жалпы 500 орындық екі балабақшаны салу мен пайдалану концессиялық жобасының төзімділігін талдау, 25 жыл
концессия, мың теңгемен.
Бөлімдер
бойынша
базалық
мәні,
барлығы
мың теңге
Құрылыс
құнының
10%-ға
ұлғаюы, мың
теңге
Құрылыс
құнының
10%-ға
азаюы, мың
теңге
Шығынның
10%-ға
ұлғаюы, мың
теңге
Шығынның
10%-ға
азаюы, мың
теңге
Негізгі
борыштың
құрылыс
құнының
70%-на дейін
азаюы
Қарыздың %
мөлшерлемес
інің 10%-ға
ұлғаюы
Табыстың
ата-аналар
төлемінен
10%-ға
ұлғаюы
Табыстың
қосымша
қызметтер-
ден 10%-ға
ұлғаюы
Шығындардың
атауы:
Құрылыс құны:
751 219,19
826 341,11
676 097,27
751 219,19
751 219,19
751 219,19
751 219,19
751 219,19
751 219,19
Барлық шығындар
8 376 948,69
8 422 216,45
8 331 680,93
9 214 763,20
7 499 576,24
8 320 363,99
8 422 216,45
8 376 948,69
8 386 212,89
Негізгі борыш
(қарыздық қаражат
80%)
600 975,35
661 072,89
540 877,82
600 975,35
600 975,35
525 853,43
600 975,35
600 975,35
600 975,35
% несие бойынша
(қарыздық қаражат
80%)
446 224,20
490 846,62
401 601,78
446 224,20
446 224,20
390 446,17
490 846,62
446 224,20
446 224,20
Кіріс атауы:
Ата-аналар төлемінен
түскен табыс
3 594 943,36
3 594 943,36
3 594 943,36
3 594 943,36
3 594 943,36
3 594 943,36
3 594 943,36
3 954 437,69
3 594 943,36
Ақылы қызметтерден
түскен табыс
1 035 517,60
1 035 517,60
1 035 517,60
1 035 517,60
1 035 517,60
1 035 517,60
650 034,02
1 035 517,60
1 139 069,37
концессионердің
NPV
127 021,77
66 693,23
187 566,24
-62 491,14
319 306,55
120 856,13
113 701,39
225 489,37
148 124,47
концессионердің IRR
12,16%
10,50%
14,24%
7,38%
16,62%
11,77%
11,75%
14,81%
12,68%
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
116
Мерзімі 25 жылды құрайтын балабақшаларды салу мен пайдалану бойынша
концессиялық жобаның төзімділігін талдау концессионердің IRR мен NPV базалық
мәнінен ауытқуына әсер ететін аса маңызды факторлар:
құрылыс құнын 10%-ға өсіру;
операциялық шығындарды 10%-ға азайту/көбейту,
ата-аналар төлемін 10%-ға өсіру болып табылатындығын көрсетті.
Нақты айтқанда, операциялық шығындардың өсуі ішкі табыстылық нормасына
және концессионер табысының көрсетілген таза құнына анағұрлым көбірек теріс
әсерін тигізеді, концессионердің IRR берілген төзімділік талдауында ең төмен
көрсеткішке 7,38% дейін төмендейді, ал концессионердің NPV -62 491,14
млн.теңгеге дейін түседі. Концессионердің IRR және NPV теріс әсер ететін келесі
фактор құрылыс құнының өсуі болып табылады, осылайша, концессионердің IRR
10,5% дейін түседі, концессионердің NPV 66 693,23 мың теңгеге дейін екі есе
төмендейді.
Операциялық шығындар 10%-ға азайған жағдайда концессионердің IRR ең
жоғарғы мәніне дейін жетеді (16,62%), ал концессионердің NPV үш есе артады
(319 306, 55 млн.теңге). ата-аналар төлемінен түсетін кірістің өсуі де жобаның
қаржылық көрсеткіштеріне оң әсерін тигізеді, нақты айтқанда, концессионердің IRR
14,81%-ға дейін өседі, ал концессионердің NPV 225 489,37 млн.теңгеге дейін екі есе
артады.
Төзімділік талдауы мерзімі 25 жылды құрайтын (ВТО келісімшарт) екі
балабақшаны салу мен пайдалану бойынша концессиялық жобаның қаржылық
көрсеткіштері шығындардың 10%-ға өсуіне көбірек теріс әсерін тигізетіндігін
және шығындардың 10%-ға азаюына көбірек оң әсерін тигізетіндігін көрсетті.
Жобаның мұндай төзімділігімен, концедент концессионер ұсынатын тәрбиелеу
және білім беру үрдісін ұйымдастыруға, тәрбиеленушілердің тамақтануын
ұйымдастыруға қатысты қызметтерді тиісті түрде бақылаған жағдайда операциялық
қызметтермен байланысты тәуекелдерді концессионерге тапсыру ұсынылады.
Концессиялық жобаны жүзеге асырудың балама нұсқаларына жобаны бюджет
немесе мемлекеттік қарыз есебінен жүзеге асыру жатады. Төменде жобаны концессия
бойынша жүзеге асырудың және оның балама нұсқаларының салыстырмалы талдау
кестесі келтірілген..
117
19-кесте. Жалпы 500 орындық екі балабақшаны салу мен пайдалану жобасы бойынша
салыстырмалы талдау (25 жыл), млн.теңге.
Көрсеткіштер
концессия
ММ
мем.қарызы
РМК
мем.қарызы
ММ БИЖ
РМК БИЖ
NPV бюдж.тиімділік, млн.
теңге
- 151,81
- 2 617,04
- 162,39
- 3 124,15
- 533,35
Концессия мерзімі, жыл
25
25
25
25
25
Құрылыстың ҚҚС-пен
алғандағы құны, млн.
теңге
751,22
751,22
751,22
751,22
751,22
Операциялық шығыстар
(25 жыл)
8 845,51
7 580,84
8 584,97
7 363,19
8 328,73
Қарыз сомасы, млн. теңге
600,98
600,98
600,98
-
-
Несие бойынша жылдық
мөлшерлеме, теңгемен, %
11%
5,00%
5,00%
0
0
Дереккөз: «Қазақстандық мемлекеттік-жеке меншік әріптестік орталығы» АҚ есептері
19-кестеде бюджеттік тиімділіктің ең жақсы мәндеріне жоба концессия
бойынша жүзеге асырылған жағдайда қол жеткізіледі, жоба концессия бойынша
жүзеге асырылған кездегі мемлекет шығындарының таза көрсетілген құны -151,81
млн. теңгені құрайды.
Сондай-ақ, жобаны жүзеге асырудың балама нұсқаларын салыстырмалы
талдау жобаны концессия бойынша жүзеге асыру нұсқасынан кейін жобаны РМК
арқылы мемлекеттік қарыз есебінен іске асыру анағұрлым пайдалы болып
табылатындығын көрсетті, осылайша, берілген жағдайдағы мемлекет шығындарының
таза көрсетілген сомасы (-162,39) млн.теңгені құрайды.
Осылайша, мектеп пен балабақшаларды салу және пайдалану бойынша
жобаларды жүзеге асыру талдауы жобалардың әрбіреуінде концессионер табысының
құрылымы маңызды мәнге ие екендігін көрсетті.
Осылайша, балабақшаларды салу мен пайдалану бойынша жобада ата-аналар
төлемі мен мемлекеттік тапсырыстың болуы жобаның қаржылық көрсеткіштерін
жақсартады. Осылайша, мектепті салу мен пайдалану мемлекет есебінен, ал мектепке
дейінгі білім берудегі жобаны жүзеге асыру концессия бойынша анағұрлым тиімдірек
болып табылады.
Білім беру саласы бойынша қорытындылар:
1)
білім беру саласында МЖӘ қолданыстағы және енгізілетін келісімшарт
түрлерінен жобаларды іске асыру ВТО, ВОТ тәрізді МЖӘ мынадай модельдер
бойынша мүмкін.
Білім беру саласындағы жобаларды іске асыру кезінде МЖӘ түрлі модельдерін
қолдану мүмкіндігі:
- білім беру объектісі мемлекеттік те, жеке де меншікте болуы мүмкін;
- білім беру қызметтерін мемлекет те, жеке ұйымдар да ұсына алады;
-
Қазақстан
Республикасы
Конституциясының
30-бабына
сәйкес
Азаматтардың мемлекеттiк оқу орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк
берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi. осыған байланысты, білім беру объектілерін
мемлекеттік меншікте сақтау ұсынылады;
118
- мектепке дейінгі білімге мемлекет кепілдік бермейді, алайда мектепке дейінгі
дайындықтың сапасы білім берудің барлық деңгейінде сабақ үлгеріміне тікелей
байланысты, сондай-ақ халықтың төлеуге қабілеттілігі сұранысы проблемасы бар.
осылайша, мектепке дейінгі білім беру объектілерін мемлекеттік меншікте сақтау
ұсынылады.
Концессия схемасы бойынша мектеп салу/қайта жаңғырту және пайдалану
бойынша жобаны іске асыру кезінде келісімшарттың ұсынылатын түрі ВТО
келісімшартының түрі болып табылады.
Концессия схемасы бойынша балабақшалар салу/қайта жаңғырту және
пайдалану бойынша жобаны іске асыру кезінде келісімшарттың ұсынылатын түрі
ВТО келісімшартының түрі болып табылады.
2)
1200 орындық мектепті және 500 орындық екі балабақшаны салу мен
пайдалану жобаларын ВТО концессия сызбасы бойынша жүзеге асыру бойынша
мысалдарды талдау төмендегіні көрсетті:
мектеп салу мен пайдалану жобасы бойынша:
- үш мерзімнің ішінде (10, 15 және 25 жыл) концессия мерзімінің ең
лайықты мерзімі 10 жыл болып табылады;
- төзімділік талдауы құрылыс құнын +/-10%-ға өзгерту көп әсер
ететіндігін көрсетті;
балабақшаларды салу мен пайдалану жобасы бойынша:
- үш мерзімнің ішінде (10, 15 және 25 жыл) концессия мерзімінің ең
лайықты мерзімі 25 жыл болып табылады;
- операциялық шығындардың +/-10%-ға өзгеруі көп әсер етеді.
3) Концессионерге мыналарды тапсыру ұсынылады:
- концессионерге мектепті салу кезіндегі объектінің құрылысымен байланысты
тәуекелдерді, алайда, мемлекет концессионердің объектіні пайдалану міндеттерін
қарастыруы қажет;
- концессионер ұсынатын тәрбиелеу мен білім беру үрдісін ұйымдастыруға,
тәрбиеленушілердің тамақтануын ұйымдастыруға қатысты қызметтердің сапасы
концедент тарапынан тиісті түрде бақыланған жағдайда балабақшаларды салу
кезіндегі операциялық шығындармен байланысты тәуекелдерді концессионерге
тапсыру.
|