-лы /-лі, -ды /-ді, -ты /-ті жұрнағы. Түрко-
логияда сөзжасамдық бұл ж ұрнақты -лы қ аф-
фиксімен тектестіреді. Я ғни көне жазба ескерт-
кіштердегі -лығ, -лиг, -луғ, -луг аффиксгерін қазіргі
түркі тьііндегі -лы, -ли, -лу, -лү жұрнақтарының
варианты деп қарайды. О лардағы бұл -лы, -ли,
-лу, -лү, -ды, -ты жұрнақтары көне жазба ескерт-
кіштерде жалпы қолданылмайды. Ал бұлардың
ескі -лы ғ, -лиг, -лу ғ, -луг формалары осы күнгі
түркі тілдерінің кейбірінде қазір де ұшырасады.
Сөзжасамдық -лы ж әне -лық форманттары түркі
тілдерінде кейде бірінің орнына бірі қолданыла-
ды, яғни семантикалық жақтан өзара сәйкестік-
те жұмсалады. Бірақ жүйелі түрде емес, ара-тұра.
М ына бір деректер мысалы соған дэлел: аз.
азэрба/чанлы - азербайджанец, африкалы - афри-
канец, гафгазлы - кавказец, дағлы - горец, көігэли
житель города Кө]ю, тат. америкалы - америка-
нец, дагстанлы - дагестанец, м эскэуле - моск-
вич, украинлы - украинец, лит валы - литовец,
икеле - двойка, тугызлы - девятка, бииіле - пяти-
ли нейны й (о лампе), онлы - десятилинейны й (о
лам пе), жиделе - сем илинейны й, қаз. жетілік -
ш иш асының түбінің аумағы жеті сантиметр бо-
латын шам, бестік шам, ондық шам.
Бестік шам дегендегі бестік туы лымының
және бесті айғырдай, бесті қымыз дегендегі бесті
дериватының арақаты насы н да сөз табы тұрғы -
сынан дәл осылай, яғни жоғарыдағы жиделе мен
жетілік туынды сын есімдері тұрғы сы нан си-
паттауға болады.
Сондай-ақ ілгеріде келтірілген азэрбаічанлы,
африкалы, америкалы туы лымдарымен қазақ
тіліндегі ноғайлы (ноғайлы дәуірінде, ноғайлы
'"әдебиеіт), қанж ығалы (қанж ы ғалы Бөгембай),
ж ағалбайлы (жағалбайлы руы) этнонимдері де
салыстырымды.
Поделитесь с Вашими друзьями: |