-сы,  -сі  (бала-сы ,  әж е-сі),  -сың,  -сің

сың, әже-сің);

кісі-сін), -шы,  -ші  (ж ылқы -ш ы,  түйе-ш і),  -шы, 

ше),  -ш  (сәуле-ш ,  А йна-ш ),  -шық,  -шік  (қала- 

шық, төбе-шік).

С он дай -ақ  т  қатаңы нан  басталатын  бірер 

қосымша кездеседі: -т (ойна-т, тіле-т), -тай (әже- 

тай, әке-тай).

Қ атаң с ж әне ш дауыссыздарынан бастала- 

тын  қосымш аларды  ерме  қосымш алар  дейміз. 

Өйткені бұлар алдыңғы  морфеманың соңғы ды- 

бысын талғамай  ере береді.

Соңы дауыстыға біткен сөздерге басқы ды- 

бысы  қатаңдардан басталатын  қосымшалар жал- 

ғанбайды дейтін  қағида ең алдымен  қ а та ң қ ,  к, 

п д ы б ы стары н а  негізделеді.  Ш ынында да  мор- 

ф емалар  жігінде қ,  к  фонемалары дауыстылар- 

мен  қатар тұра алмайды, тұра қалғанны ң озінде 

(сөз бен сөздің аралығында) айтуда міндетті түрде 

ұяңдайды: қарағой (қара қой),  алағарға (ала қар- 

сон д ай -ақ ағеш кі (ақ ешкі),  тарағы (тарақ-ы), 

ерекшелігі кейінгі создің басында ұяңданбай ай- 

тыла  береді;  “бір  пайда  -  пайда,  екі  пайда  қай- 

д а ”  (мақал);  қара  пыіиақ,  оте  пысық,  қара  піл. 

Дегенмен:  к,  қ  қатаңдарының  да  бірер  кірме 

морфеманың басында дауыстылардың ықпалы- 

на илікпейтін кездері бар: күнэ-кар, айла-кер, арба- 

кеш,  түйе-кеш,  кіре-кеш,  пайда-күнем,  бэле-қор, 

дүние-қор, жала-қор. Сондай-ақАлмакүл, Айнакүл, 

Балакүл,  Зәйкүл, Ж ұмакүл,  Қынакүл,  Тәттікүл 

сияқты   біріккен  түбір  есімдердің  екінш і  сы ңа- 

ры ндағы  күл (гүл) сөзі де ұяңданбай  айтылады.