да, де, та, те...
Не істейін? Не /шес/7/?дегенді тез айтқан-
да, нестейін? неш есіңі-ге жуықтайды. Элизия
бөйы нш а, ністейсің, нііиесің бөлу керек еді. Бұл
не сөзінің жөйылуына алып барады. Ал не ал-
дыңі - деген нелдің, налдың емес, тек неалдың
бөлады. Я ғн и бір буынды атауыш сөз (не) өз
айтылымын сақтайды. Ал шылаудың жөні бөлек.
М әсел ен , ж азы пт алды (ж азы п та ал д ы ),
тұрыптішті (тұрып та ішті), жатыптішті (жа-
тып та іш ті), мыспекен (мыс па екен).
Қ азақ тілі тұрғы сынан редукцияны қысаң
дауыстылардың әлсіреп, көмескі айтылуы деп
түсіну керек. О рф өэпиялы қ сөздіктерде өндай
дауыстылар түсіріліп (шартты белгімен) жазы-
лады: дэр ‘гер, қат ‘нас, тэж‘рибе, аң ‘зақ, ад ‘раңдау,
бад‘рақ, ед ‘реңдсу, и ‘рім, қас ‘рет, эісұд‘рық, коб‘рек,
жұм ‘лу, кок ‘рек, түк ‘рік, мэк ‘рүк, құд ‘рет т.б.
Метатеза (гр. орын ауыстыру) - сөз ішіндегі
ды & ы старды ң не буы н дарды ң өзара өры н
ауысуы. Бұл - айтуды жеңілдетуден туатын
құбылыс.
Қазақ тілінде қатар келген пк, пқ дыбыста-
ры кп, қп түрде өрындарын ауыстырып айты-
лады. Мәселен,£ж/о?, тепкі, тепкішек, шапқыла,
түпкір, эпкел түрде жазылатын сөздер айтуда экпе,
текпі, текпііиек, іиақпыла, түкпір түрде де кезде-
седі. Бұлай айту ауа жолына орналасқан сойлеу
мүш елерінің жұмысын жеңілдетеді. Сөдан да
өкпе (опке), орекпі (орепкі), секпіл (сепкіл), қақпа
(қапқа), қакпан (қапқан), қақпақ (қапқақ), кэкпір
(кэпкір) сөздері айтылуына орай жазылады.
С ондай-ақ, мегде, м ең зеболып жазылатын
сөздерл^езгетүрінде де кездеседі.Лг/шлусөзінің
айлану бөлып айтылуы да метатеза құбылысы-
на жатады.
Поделитесь с Вашими друзьями: |
